Cardano, Girolamo, De subtilitate, 1663

Page concordance

< >
Scan Original
31
32
33
34
35
36
37
38
39
40
41
42
43
44
45
46
47
48
49
50
51
52
53
54
55
56
57
58
59
60
< >
page |< < of 403 > >|
    <archimedes>
      <text>
        <body>
          <chap>
            <p type="main">
              <s id="s.005850">
                <pb pagenum="483" xlink:href="016/01/132.jpg"/>
              floribus omnibus calix adſit? </s>
              <s id="s.005851">Sed non A­
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg844"/>
                <lb/>
              pollinis flori, hic nanque calice caret, &
                <lb/>
              croceus eſt, ſenis in eo foliis: ſub vtroque
                <lb/>
              crepuſculo clauditur, meridie totus patet.
                <lb/>
              </s>
              <s id="s.005852">Sunt qui dicant nocte media arctè conſtrin­
                <lb/>
              gi, vt ſint velut erraticis in paruo circulo
                <lb/>
              mutationes quatuor, geminæ, quæ ad cre­
                <lb/>
              puſcula, mediæ & inuicem ſimiles, reliquæ
                <lb/>
              contrariæ. </s>
              <s id="s.005853">Vnus caulis, vnus flos, bulboſa
                <lb/>
              radix, folia velut ari. </s>
              <s id="s.005854">Vidimus hunc apud
                <lb/>
              Gulielmum Caulium nobilem Gallum. </s>
              <s id="s.005855">Cæ­
                <lb/>
              terùm cur plerique flores calicem habeant,
                <lb/>
              ratio eſt, quoniam antequam perficiantur,
                <lb/>
              à ſole tenuis florum ſubſtantia diſſiparetur.
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg845"/>
                <lb/>
              Quocirca Apollinis craſſæ ſubſtantiæ neceſ­
                <lb/>
              ſariò eſt, ac quaſi folium. </s>
              <s id="s.005856">Sed colore ( vt
                <lb/>
              dixi ) & ſemine medio multùm à folio dif­
                <lb/>
              fert. </s>
              <s id="s.005857">Flos enim fructus cauſa, imò potiùs
                <lb/>
              ſeminis. </s>
              <s id="s.005858">Sed cur ſeminis? </s>
              <s id="s.005859">Videtur autem
                <lb/>
              ſemen ex terrea parte concocta eſſe, aliter
                <lb/>
              neque in illo vis genitalis eſſe poſſet, nec
                <lb/>
              conſeruari. </s>
              <s id="s.005860">Omni autem terreo, vt coaleſ­
                <lb/>
              cat humidi tenuioris aliquid ineſſe eſt. </s>
              <s id="s.005861">Hu­
                <lb/>
              midum autem, præſertim ſi totum conti­
                <lb/>
              neatur, impedit & genitalem vim, & con­
                <lb/>
              ſeruationem. </s>
              <s id="s.005862">Cùm verò ſit in eo, quod
                <lb/>
              concoquitur, & celeriùs ob ſubſtantiæ te­
                <lb/>
              nuitatem concoquatur, fructus omnes ali­
                <lb/>
              quis flos antecedet. </s>
              <s id="s.005863">Priùs ergo ſemen ge­
                <lb/>
              neratur, quàm flos, ſi quidem illius gra­
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg846"/>
                <lb/>
              tia, ſed tardiùs abſoluitur. </s>
              <s id="s.005864">Neque verò cre­
                <lb/>
              dendum eſt, odoratas plantas inodores flo­
                <lb/>
              res ſemper mittere: nam quædam olent om­
                <lb/>
              ni parte, vt nardus, medica malus, in qua
                <lb/>
              folia, flores, fructus præcipuè olent opti­
                <lb/>
              mè, nec reliqua odoris ſunt expertia. </s>
              <s id="s.005865">Sunt
                <lb/>
              autem medicæ mali plures ſpecies, notiſſi­
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg847"/>
                <lb/>
              mæ autem quinque. </s>
              <s id="s.005866">Prima quidem, quæ
                <lb/>
              propriè medica malus dicitur, prægrandis
                <lb/>
              fructus & humani capitis magnitudinem
                <lb/>
              perſæpè ſuperans etiam in Italia. </s>
              <s id="s.005867">Secunda
                <lb/>
              vocatur arantium, ſeu deducta appellatio­
                <lb/>
              ne corrupta ab aurantio, quòd aurei colo­
                <lb/>
              ris cortex ſit, ſeu ab Arantia Corinthia­
                <lb/>
              cæ regionis vrbe iuxta Aſopum flumen.
                <lb/>
              </s>
              <s id="s.005868">Tertia limunium, quòd in eo genere ſuc­
                <lb/>
              cum habet acidiſſimum, adeò vt illius con­
                <lb/>
              tactu dentes ſtupeant. </s>
              <s id="s.005869">Quarta limuniata,
                <lb/>
              ex malo medica primæ ſpeciei, & limunio
                <lb/>
              per inſitionem commiſta, cuius odor, &
                <lb/>
              ſapor iucundiſſimus eſt. </s>
              <s id="s.005870">Quinta Adami
                <lb/>
              malus vocatur, quòd ſingula poma mor­
                <lb/>
              ſus imaginem in cortice retineant. </s>
              <s id="s.005871">Quòd
                <lb/>
              verò eiuſdem ſpeciei ſint hæc omnia, pri­
                <lb/>
              mùm quidem partes oftendunt, quæ om­
                <lb/>
              nibus eædem numero ſunt, cortex, caro,
                <lb/>
              ſuccus, tunicæ, ac ſemen. </s>
              <s id="s.005872">Planta omni­
                <lb/>
              bus etiam ſpinoſa, perpetua fronde virens,
                <lb/>
              tota redolens: fructus aureus omnibus: ſed
                <lb/>
              in citrio dilutior color ob magnitudinem,
                <lb/>
              in luminio autem ob frigiditatem. </s>
              <s id="s.005873">Tran­
                <lb/>
              ſeunt etiam inſitione mutua altera in alte­
                <lb/>
              ram, & ligna in frondes, & flores adeò ſi­
                <lb/>
              miles, vt non niſi à peritis ſine fructu al­
                <lb/>
              tera ab altera ſecernatur. </s>
              <s id="s.005874">Sunt & vires
                <lb/>
              omnibus eædem, & ſapor acidus omnibus
                <lb/>
              communis eſt. </s>
              <s id="s.005875">Diu quoque ſeruari fructum,
                <lb/>
              ſeróque matureſcere, omnibus conuenit.
                <lb/>
              </s>
              <s id="s.005876">Lædi quoque ab eiuſdem cauſis omnibus
                <lb/>
              contingit, ſcilicet frigore. </s>
              <s id="s.005877">Seruantur, &
                <lb/>
              vnà omnes vbique, modò calor non deſiit.
                <lb/>
              </s>
              <s id="s.005878">Vnde magno orbi beneficio non ſolum in
                <lb/>
              Europa, & Aſia ac Africa, ſed etiam tota
                <lb/>
              in Æthiopia, Indiáque ſingulæ hæ ſpecies
                <lb/>
              inueniuntur: nec vllus tam communis in or­
                <lb/>
              be fructus, neque adeò frequens. </s>
              <s id="s.005879">Nomen
                <lb/>
              etiam ipſum vnicum mali medicæ, docet
                <lb/>
              vnam fuiſſe olim arborem. </s>
              <s id="s.005880">Nam neque
                <lb/>
              arantium, aut limunium. </s>
              <s id="s.005881">Latinæ voces
                <lb/>
              ſunt, nec Græci ipſi horum nominum loco
                <lb/>
              quicquam habent. </s>
              <s id="s.005882">Conſtat igitur pro re­
                <lb/>
              gionum, & artis varietate, tum ſapori gra­
                <lb/>
              tia, nominum diſcrimina inuenta, non ab
                <lb/>
              antiquis, ſed parùm ante nos. </s>
              <s id="s.005883">Nam Adami
                <lb/>
              pomum inſitione ex citro, arantióque con­
                <lb/>
              ſtat, arte morſum æmulante, inde propa­
                <lb/>
              gatum, vt docebimus inferiùs. </s>
              <s id="s.005884">Viſum eſt
                <lb/>
              enim memoria primi parentis vile pomum
                <lb/>
              iam abundantia factum, carius vendi poſſe.
                <lb/>
              </s>
              <s id="s.005885">Sed malè quidem technam, quicunque il­
                <lb/>
              le fuit, excogitauit, in tam inſuaui fructu
                <lb/>
              tantùm mulieris incontinentiæ exprimens.
                <lb/>
              </s>
              <s id="s.005886">At dices: Arantij cortex inſuauis valde eſt,
                <lb/>
              citrij ſuauis: caro quoque citrio craſſiſſima,
                <lb/>
              arantio propè nulla. </s>
              <s id="s.005887">Sed à regionibus diſ­
                <lb/>
              crimina ſumpta fuêre: calidior enim & ſic­
                <lb/>
              cior, & agreſtis magis arantij fructus, ma­
                <lb/>
              lus autem medica, quaſi domeſtica plan­
                <lb/>
              ta, vt arantij ſylueſtris. </s>
              <s id="s.005888">Propagantur au­
                <lb/>
              tem vtræque, & eiſdem modis. </s>
              <s id="s.005889">Odoratiſ­
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg848"/>
                <lb/>
              ſimæ plantarum, quod ſciam ( nam dies no­
                <lb/>
              ua ſemper afferre ſolet ) ſunt agallochum,
                <lb/>
              ſeu xyloaloës, cinamomum, aſpalathum,
                <lb/>
              nardus, laſer, & crocus. </s>
              <s id="s.005890">Piper & zingiber
                <lb/>
              etſi ſint calidiſſima, parùm tamen olent.
                <lb/>
              </s>
              <s id="s.005891">Arbores tenuioris ſubſtantiæ ſunt herbis,
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg849"/>
                <lb/>
              ſed & denſiores: nam temporis longitu­
                <lb/>
              do vim Solis adiuuat, vnde concocta te­
                <lb/>
              nuiora redduntur, & denſiora: arbores
                <lb/>
              enim diu viuunt, herbæ pereunt citò.
                <lb/>
              </s>
              <s id="s.005892">Quæ etiam benè olent ex herbis, odorem
                <lb/>
              niſi in radicibus ob tenuitatem diu retine­
                <lb/>
              re nequeunt, & quæ retinent, vt nardus,
                <lb/>
              ad arbuſculas potiùs, quàm herbas debent
                <lb/>
              referri. </s>
              <s id="s.005893">Sed tamen egregiæ tenuitatis eſt
                <lb/>
              ſiliquaſtrum, ſeu piperitis, aut occiden­
                <lb/>
              tale piper. </s>
              <s id="s.005894">Herba eſt caule longo, & qua­
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg850"/>
                <lb/>
              ſi rubro, crebris geniculis, foliis lau­
                <lb/>
              ri, floribus candidis, radice vnica ſub­
                <lb/>
              alba, capillamentis fibrata, ſiliquis ob­
                <lb/>
              longis, magnis ac rubentibus admodum
                <lb/>
              vt purpura, cum non leui ſplendore, vt
                <lb/>
              virulentum quid referant, ſemine intùs
                <lb/>
              flaueſcente, molli: adeò acri, vt longè
                <lb/>
              piper ſuperet, vnde in vltimo caliditatis,
                <lb/>
              ac ſiccitatis, tùm tenuitatis conſiſtere ne­
                <lb/>
              ceſſe eſt. </s>
              <s id="s.005895">Acrius etiam vrget, dum imma­
                <lb/>
              tura eſt ſiliqua, & ipſe cortex ſiliquæ: vn­
                <lb/>
              de tametſi in vſum venerit, & Hiſpanio­
                <lb/>
              la inſula orbis alterius in noſtrum aduecta
                <lb/>
              anno 1493. veneni haud eſt expers. </s>
              <s id="s.005896">Ve­
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg851"/>
                <lb/>
              nenum enim plantæ plerunque retinent,
                <lb/>
              aut natura, aut caſu: ſed natura in his po­
                <lb/>
              tentior eſt. </s>
              <s id="s.005897">Natura pernitioſæ ſunt, quæ
                <lb/>
              odorem habent grauiſſimum, aut ſapo­
                <lb/>
              rem, qui ferri non poſſit, qualem huic ſi­
                <lb/>
              liquaſtro eſſe diximus: aut quæ ſuccum non
                <lb/>
              viridem emittunt, vt tithymalorum ge­
                <lb/>
              nera omnia. </s>
              <s id="s.005898">Sed & ficus lac exedens
                <lb/>
              mittit, & lactuca cùm ob ſenium immodicè </s>
            </p>
          </chap>
        </body>
      </text>
    </archimedes>