Cardano, Girolamo, De subtilitate, 1663

Page concordance

< >
< >
page |< < of 403 > >|
    <archimedes>
      <text>
        <body>
          <chap>
            <p type="main">
              <s id="s.005850">
                <pb pagenum="483" xlink:href="016/01/132.jpg"/>
              floribus omnibus calix adſit? </s>
              <s id="s.005851">Sed non A­
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg844"/>
                <lb/>
              pollinis flori, hic nanque calice caret, &
                <lb/>
              croceus eſt, ſenis in eo foliis: ſub vtroque
                <lb/>
              crepuſculo clauditur, meridie totus patet.
                <lb/>
              </s>
              <s id="s.005852">Sunt qui dicant nocte media arctè conſtrin­
                <lb/>
              gi, vt ſint velut erraticis in paruo circulo
                <lb/>
              mutationes quatuor, geminæ, quæ ad cre­
                <lb/>
              puſcula, mediæ & inuicem ſimiles, reliquæ
                <lb/>
              contrariæ. </s>
              <s id="s.005853">Vnus caulis, vnus flos, bulboſa
                <lb/>
              radix, folia velut ari. </s>
              <s id="s.005854">Vidimus hunc apud
                <lb/>
              Gulielmum Caulium nobilem Gallum. </s>
              <s id="s.005855">Cæ­
                <lb/>
              terùm cur plerique flores calicem habeant,
                <lb/>
              ratio eſt, quoniam antequam perficiantur,
                <lb/>
              à ſole tenuis florum ſubſtantia diſſiparetur.
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg845"/>
                <lb/>
              Quocirca Apollinis craſſæ ſubſtantiæ neceſ­
                <lb/>
              ſariò eſt, ac quaſi folium. </s>
              <s id="s.005856">Sed colore ( vt
                <lb/>
              dixi ) & ſemine medio multùm à folio dif­
                <lb/>
              fert. </s>
              <s id="s.005857">Flos enim fructus cauſa, imò potiùs
                <lb/>
              ſeminis. </s>
              <s id="s.005858">Sed cur ſeminis? </s>
              <s id="s.005859">Videtur autem
                <lb/>
              ſemen ex terrea parte concocta eſſe, aliter
                <lb/>
              neque in illo vis genitalis eſſe poſſet, nec
                <lb/>
              conſeruari. </s>
              <s id="s.005860">Omni autem terreo, vt coaleſ­
                <lb/>
              cat humidi tenuioris aliquid ineſſe eſt. </s>
              <s id="s.005861">Hu­
                <lb/>
              midum autem, præſertim ſi totum conti­
                <lb/>
              neatur, impedit & genitalem vim, & con­
                <lb/>
              ſeruationem. </s>
              <s id="s.005862">Cùm verò ſit in eo, quod
                <lb/>
              concoquitur, & celeriùs ob ſubſtantiæ te­
                <lb/>
              nuitatem concoquatur, fructus omnes ali­
                <lb/>
              quis flos antecedet. </s>
              <s id="s.005863">Priùs ergo ſemen ge­
                <lb/>
              neratur, quàm flos, ſi quidem illius gra­
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg846"/>
                <lb/>
              tia, ſed tardiùs abſoluitur. </s>
              <s id="s.005864">Neque verò cre­
                <lb/>
              dendum eſt, odoratas plantas inodores flo­
                <lb/>
              res ſemper mittere: nam quædam olent om­
                <lb/>
              ni parte, vt nardus, medica malus, in qua
                <lb/>
              folia, flores, fructus præcipuè olent opti­
                <lb/>
              mè, nec reliqua odoris ſunt expertia. </s>
              <s id="s.005865">Sunt
                <lb/>
              autem medicæ mali plures ſpecies, notiſſi­
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg847"/>
                <lb/>
              mæ autem quinque. </s>
              <s id="s.005866">Prima quidem, quæ
                <lb/>
              propriè medica malus dicitur, prægrandis
                <lb/>
              fructus & humani capitis magnitudinem
                <lb/>
              perſæpè ſuperans etiam in Italia. </s>
              <s id="s.005867">Secunda
                <lb/>
              vocatur arantium, ſeu deducta appellatio­
                <lb/>
              ne corrupta ab aurantio, quòd aurei colo­
                <lb/>
              ris cortex ſit, ſeu ab Arantia Corinthia­
                <lb/>
              cæ regionis vrbe iuxta Aſopum flumen.
                <lb/>
              </s>
              <s id="s.005868">Tertia limunium, quòd in eo genere ſuc­
                <lb/>
              cum habet acidiſſimum, adeò vt illius con­
                <lb/>
              tactu dentes ſtupeant. </s>
              <s id="s.005869">Quarta limuniata,
                <lb/>
              ex malo medica primæ ſpeciei, & limunio
                <lb/>
              per inſitionem commiſta, cuius odor, &
                <lb/>
              ſapor iucundiſſimus eſt. </s>
              <s id="s.005870">Quinta Adami
                <lb/>
              malus vocatur, quòd ſingula poma mor­
                <lb/>
              ſus imaginem in cortice retineant. </s>
              <s id="s.005871">Quòd
                <lb/>
              verò eiuſdem ſpeciei ſint hæc omnia, pri­
                <lb/>
              mùm quidem partes oftendunt, quæ om­
                <lb/>
              nibus eædem numero ſunt, cortex, caro,
                <lb/>
              ſuccus, tunicæ, ac ſemen. </s>
              <s id="s.005872">Planta omni­
                <lb/>
              bus etiam ſpinoſa, perpetua fronde virens,
                <lb/>
              tota redolens: fructus aureus omnibus: ſed
                <lb/>
              in citrio dilutior color ob magnitudinem,
                <lb/>
              in luminio autem ob frigiditatem. </s>
              <s id="s.005873">Tran­
                <lb/>
              ſeunt etiam inſitione mutua altera in alte­
                <lb/>
              ram, & ligna in frondes, & flores adeò ſi­
                <lb/>
              miles, vt non niſi à peritis ſine fructu al­
                <lb/>
              tera ab altera ſecernatur. </s>
              <s id="s.005874">Sunt & vires
                <lb/>
              omnibus eædem, & ſapor acidus omnibus
                <lb/>
              communis eſt. </s>
              <s id="s.005875">Diu quoque ſeruari fructum,
                <lb/>
              ſeróque matureſcere, omnibus conuenit.
                <lb/>
              </s>
              <s id="s.005876">Lædi quoque ab eiuſdem cauſis omnibus
                <lb/>
              contingit, ſcilicet frigore. </s>
              <s id="s.005877">Seruantur, &
                <lb/>
              vnà omnes vbique, modò calor non deſiit.
                <lb/>
              </s>
              <s id="s.005878">Vnde magno orbi beneficio non ſolum in
                <lb/>
              Europa, & Aſia ac Africa, ſed etiam tota
                <lb/>
              in Æthiopia, Indiáque ſingulæ hæ ſpecies
                <lb/>
              inueniuntur: nec vllus tam communis in or­
                <lb/>
              be fructus, neque adeò frequens. </s>
              <s id="s.005879">Nomen
                <lb/>
              etiam ipſum vnicum mali medicæ, docet
                <lb/>
              vnam fuiſſe olim arborem. </s>
              <s id="s.005880">Nam neque
                <lb/>
              arantium, aut limunium. </s>
              <s id="s.005881">Latinæ voces
                <lb/>
              ſunt, nec Græci ipſi horum nominum loco
                <lb/>
              quicquam habent. </s>
              <s id="s.005882">Conſtat igitur pro re­
                <lb/>
              gionum, & artis varietate, tum ſapori gra­
                <lb/>
              tia, nominum diſcrimina inuenta, non ab
                <lb/>
              antiquis, ſed parùm ante nos. </s>
              <s id="s.005883">Nam Adami
                <lb/>
              pomum inſitione ex citro, arantióque con­
                <lb/>
              ſtat, arte morſum æmulante, inde propa­
                <lb/>
              gatum, vt docebimus inferiùs. </s>
              <s id="s.005884">Viſum eſt
                <lb/>
              enim memoria primi parentis vile pomum
                <lb/>
              iam abundantia factum, carius vendi poſſe.
                <lb/>
              </s>
              <s id="s.005885">Sed malè quidem technam, quicunque il­
                <lb/>
              le fuit, excogitauit, in tam inſuaui fructu
                <lb/>
              tantùm mulieris incontinentiæ exprimens.
                <lb/>
              </s>
              <s id="s.005886">At dices: Arantij cortex inſuauis valde eſt,
                <lb/>
              citrij ſuauis: caro quoque citrio craſſiſſima,
                <lb/>
              arantio propè nulla. </s>
              <s id="s.005887">Sed à regionibus diſ­
                <lb/>
              crimina ſumpta fuêre: calidior enim & ſic­
                <lb/>
              cior, & agreſtis magis arantij fructus, ma­
                <lb/>
              lus autem medica, quaſi domeſtica plan­
                <lb/>
              ta, vt arantij ſylueſtris. </s>
              <s id="s.005888">Propagantur au­
                <lb/>
              tem vtræque, & eiſdem modis. </s>
              <s id="s.005889">Odoratiſ­
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg848"/>
                <lb/>
              ſimæ plantarum, quod ſciam ( nam dies no­
                <lb/>
              ua ſemper afferre ſolet ) ſunt agallochum,
                <lb/>
              ſeu xyloaloës, cinamomum, aſpalathum,
                <lb/>
              nardus, laſer, & crocus. </s>
              <s id="s.005890">Piper & zingiber
                <lb/>
              etſi ſint calidiſſima, parùm tamen olent.
                <lb/>
              </s>
              <s id="s.005891">Arbores tenuioris ſubſtantiæ ſunt herbis,
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg849"/>
                <lb/>
              ſed & denſiores: nam temporis longitu­
                <lb/>
              do vim Solis adiuuat, vnde concocta te­
                <lb/>
              nuiora redduntur, & denſiora: arbores
                <lb/>
              enim diu viuunt, herbæ pereunt citò.
                <lb/>
              </s>
              <s id="s.005892">Quæ etiam benè olent ex herbis, odorem
                <lb/>
              niſi in radicibus ob tenuitatem diu retine­
                <lb/>
              re nequeunt, & quæ retinent, vt nardus,
                <lb/>
              ad arbuſculas potiùs, quàm herbas debent
                <lb/>
              referri. </s>
              <s id="s.005893">Sed tamen egregiæ tenuitatis eſt
                <lb/>
              ſiliquaſtrum, ſeu piperitis, aut occiden­
                <lb/>
              tale piper. </s>
              <s id="s.005894">Herba eſt caule longo, & qua­
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg850"/>
                <lb/>
              ſi rubro, crebris geniculis, foliis lau­
                <lb/>
              ri, floribus candidis, radice vnica ſub­
                <lb/>
              alba, capillamentis fibrata, ſiliquis ob­
                <lb/>
              longis, magnis ac rubentibus admodum
                <lb/>
              vt purpura, cum non leui ſplendore, vt
                <lb/>
              virulentum quid referant, ſemine intùs
                <lb/>
              flaueſcente, molli: adeò acri, vt longè
                <lb/>
              piper ſuperet, vnde in vltimo caliditatis,
                <lb/>
              ac ſiccitatis, tùm tenuitatis conſiſtere ne­
                <lb/>
              ceſſe eſt. </s>
              <s id="s.005895">Acrius etiam vrget, dum imma­
                <lb/>
              tura eſt ſiliqua, & ipſe cortex ſiliquæ: vn­
                <lb/>
              de tametſi in vſum venerit, & Hiſpanio­
                <lb/>
              la inſula orbis alterius in noſtrum aduecta
                <lb/>
              anno 1493. veneni haud eſt expers. </s>
              <s id="s.005896">Ve­
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg851"/>
                <lb/>
              nenum enim plantæ plerunque retinent,
                <lb/>
              aut natura, aut caſu: ſed natura in his po­
                <lb/>
              tentior eſt. </s>
              <s id="s.005897">Natura pernitioſæ ſunt, quæ
                <lb/>
              odorem habent grauiſſimum, aut ſapo­
                <lb/>
              rem, qui ferri non poſſit, qualem huic ſi­
                <lb/>
              liquaſtro eſſe diximus: aut quæ ſuccum non
                <lb/>
              viridem emittunt, vt tithymalorum ge­
                <lb/>
              nera omnia. </s>
              <s id="s.005898">Sed & ficus lac exedens
                <lb/>
              mittit, & lactuca cùm ob ſenium immodicè </s>
            </p>
          </chap>
        </body>
      </text>
    </archimedes>