Cardano, Girolamo, De subtilitate, 1663

Page concordance

< >
Scan Original
31
32
33
34
35
36
37
38
39
40
41
42
43
44
45
46
47
48
49
50
51
52
53
54
55
56
57
58
59
60
< >
page |< < of 403 > >|
    <archimedes>
      <text>
        <body>
          <chap>
            <p type="main">
              <s id="s.006008">
                <pb pagenum="486" xlink:href="016/01/135.jpg"/>
              Nouembri menſe adhuc viridia colligunt,
                <lb/>
              ac expoſita ſub Sole triduo, nigra efficiunt.
                <lb/>
              </s>
              <s id="s.006009">Cæterum arboris folium plantaginis folio
                <lb/>
              quaſi perſimile, quod pediculo admodum
                <lb/>
              breui adhæret ſurculo iunctum: ſed qua
                <lb/>
              parte pediculo iungitur, folium ea rotundum
                <lb/>
              eſt, in ſummo autem vertice mucronatum,
                <lb/>
              non ſecùs ac medicæ mali, folia illa quæ in
                <lb/>
              mucronem deſinunt: à tergo folij ſeptem
                <lb/>
              nerui ſunt, vt in plantagine: ſed non oriun­
                <lb/>
              tur qui à lateribus, ab eo qui eſt in medio,
                <lb/>
              verùm ex interuallis, ab imo ad ſupremum
                <lb/>
              folij tendentes, medium ſepiunt, obliquè
                <lb/>
              quaſi diſpoſiti, nec ex æquo, nec craſſitu­
                <lb/>
              do illa quæ folio mali medici. </s>
              <s id="s.006010">Longi autem
                <lb/>
              piperis procerior arbor, & folia maiora
                <lb/>
              quàm rotundi, attamen ſimillima. </s>
              <s id="s.006011">Satis au­
                <lb/>
              tem conſtat vt cinamomum arborem lauri
                <lb/>
              eſſe docuimus, ita piper hederæ ſpeciem,
                <lb/>
              regionis cœlo perfectam ac excultam: quip­
                <lb/>
              pe in Calechuto Indiæ naſcitur, atque etiam
                <lb/>
              in agro ſuburbano. </s>
              <s id="s.006012">Huius quod diximus ar­
                <lb/>
              gumentum erit, quòd tranſlata ad nos hæc
                <lb/>
              arbor, paucis propagationibus in hederam
                <lb/>
              tranſibit. </s>
            </p>
            <p type="margin">
              <s id="s.006013">
                <margin.target id="marg865"/>
              Garyophy­
                <lb/>
              lum.</s>
            </p>
            <p type="margin">
              <s id="s.006014">
                <margin.target id="marg866"/>
              Zingiber.</s>
            </p>
            <p type="margin">
              <s id="s.006015">
                <margin.target id="marg867"/>
              Piper.</s>
            </p>
            <p type="main">
              <s id="s.006016">Scio hæc aduerſari Dioſcoridi: ſed anti­
                <lb/>
              qui audita ſcripſerunt: audaciores, neceſſi­
                <lb/>
              tate & ſtudio gloriæ, cuius cauſa venia
                <lb/>
              digni ſunt? </s>
              <s id="s.006017">alioqui neque laboribus, nec
                <lb/>
              diligentiæ, aut pecuniæ parcentes. </s>
              <s id="s.006018">Sed à ga­
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg868"/>
                <lb/>
              ryophylo fructu flos quidam apud nos ſua­
                <lb/>
              uitate odoris nomen ſumpſit. </s>
              <s id="s.006019">Candidus
                <lb/>
              eſt, alius rubens, alius è duobus colori­
                <lb/>
              bus miſtus: humilis herba, porri foliis,
                <lb/>
              ſed anguſtioribus: maxima cura in vaſis
                <lb/>
              educatur, nec minus iucundus aſpectu quàm
                <lb/>
              odore.
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg869"/>
              </s>
            </p>
            <p type="margin">
              <s id="s.006020">
                <margin.target id="marg868"/>
              Garyophy­
                <lb/>
              lus flos.</s>
            </p>
            <p type="margin">
              <s id="s.006021">
                <margin.target id="marg869"/>
              Thus.</s>
            </p>
            <p type="main">
              <s id="s.006022">Eſt & thuris planta, cuius lachryma ſuffiri
                <lb/>
              templa ſolent, quòd odore ſit iucundiſſimo,
                <lb/>
              dum ardet. </s>
            </p>
            <p type="main">
              <s id="s.006023">Abies, hæc eſt puſilla: quæ apud Sabæos, ob
                <lb/>
              ſiccitatem cœli, lachrymam hanc mittit.
                <lb/>
              </s>
              <s id="s.006024">Vnde Mutuanus Poëta:
                <lb/>
                <emph type="quote"/>
                <emph type="italics"/>
              ——Molles ſua thura Sabæi.
                <emph.end type="italics"/>
                <emph.end type="quote"/>
              </s>
            </p>
            <p type="main">
              <s id="s.006025">Validior quæ ſpontè fluit, imbecillior
                <arrow.to.target n="marg870"/>
                <lb/>
              quæ ex ſaucia arbore: quod in omnibus li­
                <lb/>
              quoribus obſeruatione dignum. </s>
              <s id="s.006026">Sed apud
                <lb/>
              nos, abieti vnica laus eſt, quòd rectà ma­
                <lb/>
              ximè inter arbores aſſurgat: propterea in
                <lb/>
              plaſtices proplaſmatis atque fabrili omni
                <lb/>
              alio opere cunctis aliis lignis præfertur, vt
                <lb/>
              quod vix in aliis nec tutò conſequi arte poſ­
                <lb/>
              ſis, in huius arboris trunco natura optimè
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg871"/>
                <lb/>
              præſtet. </s>
              <s id="s.006027">In tantam verò magnitudinem cre­
                <lb/>
              ſcit, vt in Zofingen, Bernenſis Prouinciæ
                <lb/>
              Heluetiorum, pleræque centum & triginta
                <lb/>
              pedes longitudine ſuperent. </s>
              <s id="s.006028">Pars verò re­
                <lb/>
              cta, craſſa, vndique æqualiter & eno­
                <lb/>
              dis, pedes centum & decem. </s>
              <s id="s.006029">Vnde tam
                <lb/>
              longo tractu Ianuam ( ſeu Genuam appel­
                <lb/>
              lare malis ) ad malos nauium fabricandos,
                <lb/>
              vehi merentur: ſiquidem primùm per Aro­
                <lb/>
              lam fluuium adducuntur, inde Rhenum, po­
                <lb/>
              ſtea per mare Anglicum, inde Hiſpanum,
                <lb/>
              demum Mediterraneum deducuntur. </s>
              <s id="s.006030">Vidi­
                <lb/>
              mus nos dum Genuæ eſſemus, plures incre­
                <lb/>
              dibili proceritate, rectitudine, æqualitate
                <lb/>
              atque craſſitie, vt mirari neceſſe eſſet natu­
                <lb/>
              ræ conatum. </s>
              <s id="s.006031">Naſcitur in montibus, teſte
                <lb/>
              Virgilius.
                <lb/>
                <emph type="quote"/>
                <emph type="italics"/>
              ——Abies in montibus altis.
                <emph.end type="italics"/>
                <emph.end type="quote"/>
              </s>
            </p>
            <p type="margin">
              <s id="s.006032">
                <margin.target id="marg870"/>
              Abies ſola ex
                <lb/>
              arboribus,
                <lb/>
              ſpontè recta. </s>
            </p>
            <p type="margin">
              <s id="s.006033">
                <margin.target id="marg871"/>
              Abietis ma­
                <lb/>
              gnitudo in­
                <lb/>
              credibilis.</s>
            </p>
            <p type="main">
              <s id="s.006034">Cauſa horum eſt primùm ſucci copia: ne­
                <lb/>
              que enim ſine materia quicquam magnum
                <lb/>
              eſſe poteſt. </s>
              <s id="s.006035">Inde viuacitas: nam tempore
                <lb/>
              augmentum indiget. </s>
              <s id="s.006036">Eſt etiam minimè mul­
                <lb/>
              tifida natura neruorum, quibus arboris cau­
                <lb/>
              dex conſtat, ſed ſimplex, & enodis, quia
                <lb/>
              humidi ſubſtantia æqualis eſt, & terreo
                <lb/>
              æqualiter miſta. </s>
              <s id="s.006037">Quòd verò nerui ſimplices
                <lb/>
              ſint, hoc contingit ex vi propriæ ſpeciei:
                <lb/>
              nam hypericum vndequaque bifidum eſt,
                <lb/>
              alia ſimiliter in neruorum multitudine ean­
                <lb/>
              dem ſeruant rationem. </s>
            </p>
            <p type="main">
              <s id="s.006038">Sed ad thuris redeo hiſtoriam. </s>
              <s id="s.006039">Vt ſabina
                <lb/>
              cupreſſo, ita libanotis abieti proxima eſt,
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg872"/>
                <lb/>
              quòd arbuſculoſa ex arboris genere ſit: ita­
                <lb/>
              que in Apennino herbam, aut potius ſuf­
                <lb/>
              fruticem libanotidi ſimile, imo ex illius ge­
                <lb/>
              nere, anguſtioribus foliis, acri ſapore, vi­
                <lb/>
              di, quod ita thuris odorem, ſaporémque
                <lb/>
              refert, vt non dubium ſit, thus non ex alio
                <lb/>
              plantæ genere fluere. </s>
              <s id="s.006040">Ergo thuris arbor,
                <lb/>
              abies, libanotiſque, eiuſdem ſunt generis,
                <lb/>
              ſed
                <expan abbr="regionũ">regionum</expan>
              qualitate & naturæ robore dif­
                <lb/>
              ferunt, Thus in Arabia fœcunditate ſoli
                <lb/>
              prodit è planta: frigore cœlo abies in arbo­
                <lb/>
              rem creſcit, & lachrymam minus effica­
                <lb/>
              cem, copioſiorem tamen, emittit. </s>
              <s id="s.006041">Liba­
                <lb/>
              notis nomine thus referens, ſiccior abiete,
                <lb/>
              non excreſcit in arborem, frigidior thure
                <lb/>
              lachrymam emittere nequit. </s>
              <s id="s.006042">Vires tamen
                <lb/>
              ex his coniectari & vſum transferre licet,
                <lb/>
              mirarique naturæ in his opera: nam eadem
                <lb/>
              fermè ratio in cunctis arborum, & herba­
                <lb/>
              rum generibus. </s>
              <s id="s.006043">Thus verò ipſum ſeu lachry­
                <lb/>
              ma non eiuſdem generis, nec æqualis apud
                <lb/>
              omnes. </s>
              <s id="s.006044">Æthiopicum nanque adeò fragrat,
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg873"/>
                <lb/>
              vt noſtrum hoc thus dici non mereatur: ſed
                <lb/>
              non omne, verùm ſpecies tantùm quædam.
                <lb/>
              </s>
              <s id="s.006045">Indicio eſt quòd rarum id ſit, & etiam apud
                <lb/>
              illos in pretio: quamobrem eo ſolùm vtun­
                <lb/>
              tur Reges, quos Neguz materna lingua vo­
                <lb/>
              cant, ad ſuffitus ceremoniarum. </s>
              <s id="s.006046">Neque mi­
                <lb/>
              rum: ſpecies enim ſunt & equorum, & ca­
                <lb/>
              num, atque ſingulorum quædam genero­
                <lb/>
              ſiores, nonnihil conferente ſolo. </s>
              <s id="s.006047">Facit & ad
                <lb/>
              id arborum cultus, vt quæ inter lapides, &
                <lb/>
              in apricis locis, & colligendi ſucci modus,
                <lb/>
              aut quoniam ſyncerum omnino eſt, aut quia
                <lb/>
              ſpontè manat, velut de vinis, quorum diſ­
                <lb/>
              crimina colligendi atque extrahendi ratione
                <lb/>
              tam multa ac varia ſunt, atque adeò ma­
                <lb/>
              gna, vt vix credere cuiquam liceat, qui non
                <lb/>
              experiatur. </s>
              <s id="s.006048">Nam plerique ſucci igne adu­
                <lb/>
              runtur: & qui inter eos arteriaci vocantur,
                <lb/>
              peſſimi: vt liquiritiæ ſeu glycyrrhizæ. </s>
              <s id="s.006049">Op­
                <lb/>
              timus ſuccus omnis, qui tranſlucet & con­
                <lb/>
              ſiſtit: nam quia tranſlucet, purus eſt, &
                <lb/>
              minimè aduſtus: quum conſiſtit, pingui hu­
                <lb/>
              mio abundat. </s>
              <s id="s.006050">Sic aloës optima, & reliqui
                <lb/>
              ſucci, tum lachrymæ. </s>
              <s id="s.006051">Sed thymiamatum
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg874"/>
                <lb/>
              ratio longè diuerſa: nam odor eſt in ſiccato
                <lb/>
              humido: nec comburi debet, ignis enim
                <lb/>
              non olet, ſed fumus: non igitur puluis,
                <lb/>
              exuritur enim, & non emittit fumum. </s>
              <s id="s.006052">Quæ­
                <lb/>
              cunque igitur olent, craſſa eſſe oportet: &
                <lb/>
              quæ ſubſtantia ſunt craſſiore, vt thus, mo­
                <lb/>
              dicè contrita. </s>
              <s id="s.006053">Puluis autem tenuiſſimus ni­
                <lb/>
              hil olet, & quanto rei fuerit ſubſtantiæ te­
                <lb/>
              nuioris. </s>
              <s id="s.006054">Sed & aqueum humidum impedit </s>
            </p>
          </chap>
        </body>
      </text>
    </archimedes>