Cardano, Girolamo, De subtilitate, 1663
page |< < of 403 > >|
    <archimedes>
      <text>
        <body>
          <chap>
            <p type="main">
              <s id="s.006220">
                <pb pagenum="490" xlink:href="016/01/139.jpg"/>
              oleæ fermè ſimili: flos in vmbellis. </s>
            </p>
            <p type="margin">
              <s id="s.006221">
                <margin.target id="marg892"/>
              Iaſeminum.</s>
            </p>
            <p type="main">
              <s id="s.006222">Illud admiratione certè dignum, quòd
                <lb/>
              huic nullus fructus, aut nullius vſus, vt nec
                <lb/>
              alteri nobiliori flori, non lilio, non croco,
                <lb/>
              roſæ, vaciniis, garyophylo. </s>
              <s id="s.006223">Cauſa eſſe
                <expan abbr="putãt">putant</expan>
              ,
                <lb/>
              quòd virtus tota in flore abſumitur: vel
                <lb/>
              quum ſint tempora florum & fructus di­
                <lb/>
              uerſa, fructus humida, & craſſa ſubſtantia
                <lb/>
              conſtant, vt egregij ſint, flores calida & ſic­
                <lb/>
              ca: ita difficillimum arborem inuenire tam
                <lb/>
              diuerſa temperie, vt vtrique ſui temporibus
                <lb/>
              ſatisfacere poſſit. </s>
              <s id="s.006224">Sic rarò patri egregio cla­
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg893"/>
                <lb/>
              rus filius, & pueritiæ præter ætatem genero­
                <lb/>
              ſæ, ſenectus decora: quod in Hermogene
                <lb/>
              Tarſenſi ſophiſta etiam Philoſtratus ani­
                <lb/>
              maduertit. </s>
            </p>
            <p type="margin">
              <s id="s.006225">
                <margin.target id="marg893"/>
              Floribus o­
                <lb/>
              doratis cur
                <lb/>
              nulli fructus
                <lb/>
              nobiles ſuc­
                <lb/>
              cedant.</s>
            </p>
            <p type="main">
              <s id="s.006226">Vt verò plantarum bene olentium hiſto­
                <lb/>
              riam abſoluam, Ocymi mentio habenda eſt,
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg894"/>
                <lb/>
              quòd hæc herba bene oleat, & paſſim oria­
                <lb/>
              tur, adeò vt vniuerſa Æthiopia illo abundet.
                <lb/>
              </s>
              <s id="s.006227">Videtur autem non abſque ratione vtilium
                <lb/>
              copiam natura excogitaſſe. </s>
              <s id="s.006228">Et
                <expan abbr="quædã">quædam</expan>
              quum
                <lb/>
              vbique abundent, mutato colore, diuerſa eſſe
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg895"/>
                <lb/>
              videntur quemadmodum Cyperus in Italia,
                <lb/>
              Galanga in Babylonia, & Curcuma mediis
                <lb/>
              in regionibus: facultate quidem & natura
                <lb/>
              eadem, formâ verò & viribus diſſimilia.
                <lb/>
              </s>
              <s id="s.006229">Nam Galanga quantò robuſtior eſt Curcu­
                <lb/>
              ma, tantò Cyperus eadem imbecillior. </s>
              <s id="s.006230">Vide­
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg896"/>
                <lb/>
              tur tamen Cyperus Curcuma odoratior. </s>
              <s id="s.006231">Sed
                <lb/>
              cœlo, ſoloque variari plantas ſuperiùs do­
                <lb/>
              cuimus. </s>
              <s id="s.006232">Similiter & fructibus: nam Myrabo­
                <lb/>
              lani ( non ego dicam falsò Myrobalanum,
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg897"/>
                <lb/>
              vnguentariam glandem ) è prunorum ſunt
                <lb/>
              genere, atque hi, vt Ariſtoteles refert, dul­
                <lb/>
              ces ſunt ante maturitatem: in calidiſſimis
                <lb/>
              enim regionibus orti aqueo, nec pingui hu­
                <lb/>
              mido, raraque ſubſtantia, celerrimè conco­
                <lb/>
              quuntur & abſoluuntur, contraria ratione
                <lb/>
              Tamarindorum, qui ob humidum pinguius
                <lb/>
              ac terreum ſemper acerbi manent & acidi.
                <lb/>
              </s>
              <s id="s.006233">Oriuntur hi in Æthiopiæ parte, quam vo­
                <lb/>
              cant Bernagaſſum, vltra Cancri circulum
                <lb/>
              iuxta mare Rubrum, parte Occidentaliore
                <lb/>
              inter nemora, ex arbore prægrandi fructum
                <lb/>
              vuarum racemis ſimilem ferente. </s>
              <s id="s.006234">Oſſa, fabis
                <lb/>
              magnitudine & forma ſimillima: cortice
                <lb/>
              etiam, niſi quòd colos ferrugineus eſt, ac
                <lb/>
              fuſcus: vtraque pars oui figuram
                <lb/>
              refert: lineis nigris, vt à latere
                <lb/>
              vides, per tranſuerſum ductis.
                <lb/>
              </s>
              <s id="s.006235">Cortex oſſis amarus valde, nu­
                <lb/>
                <figure id="id.016.01.139.1.jpg" xlink:href="016/01/139/1.jpg" number="70"/>
                <lb/>
              cleus candidus, durus, inſipidus. </s>
              <s id="s.006236">Fructus
                <lb/>
              oblongus, magnus, pruno non abſimilis. </s>
            </p>
            <p type="margin">
              <s id="s.006237">
                <margin.target id="marg894"/>
              Ocymum
                <lb/>
              fermè vbi­
                <lb/>
              que naſci­
                <lb/>
              tur.</s>
            </p>
            <p type="margin">
              <s id="s.006238">
                <margin.target id="marg895"/>
              Cyperus, Ga­
                <lb/>
              langa &
                <lb/>
              Curcuma
                <lb/>
              eiuſdem
                <lb/>
              ſpeciei.</s>
            </p>
            <p type="margin">
              <s id="s.006239">
                <margin.target id="marg896"/>
              Myrabolani.</s>
            </p>
            <p type="margin">
              <s id="s.006240">
                <margin.target id="marg897"/>
              Tamarindi.</s>
            </p>
            <p type="main">
              <s id="s.006241">Mirabilia ſunt naturæ opera, atque illius
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg898"/>
                <lb/>
              induſtria in memoriam reuocauit Balſami­
                <lb/>
              næ fructum à virium & plantæ ſimilitudine
                <lb/>
              ſic appellatum. </s>
              <s id="s.006242">Fructus enim vulnera recen­
                <lb/>
              tia celerrime ſanat fructus, & arbos ipſa ſer­
                <lb/>
              pit, vt olim balſamus, palos ſcandens, qui­
                <lb/>
              bus ſuffulta eſt. </s>
              <s id="s.006243">Mirum, quòd fructus eius,
                <lb/>
              qui ruber eſt, & Halicacabo, quaſi perſimi­
                <lb/>
              lis, quum in terram decidens paululùm diſ­
                <lb/>
              rumpitur, ſpontè totus ſcindatur. </s>
              <s id="s.006244">Cauſa eſt,
                <lb/>
              quòd ſubſtantia teneriore conſtat, & nul­
                <lb/>
              lis villis ſecundum latitudinem contineatur,
                <lb/>
              ob id ab impetu ſcinditur videtur & glacies
                <lb/>
                <expan abbr="eodẽ">eodem</expan>
              modo abrupta parte diuidi quod enim
                <lb/>
              villis caret omninò, & grauitate dehiſcit, ob
                <lb/>
              illam, fractum neceſſariò totum diſrumpi­
                <lb/>
              tur: partes enim prægràuant, & rectæ cùm
                <lb/>
              ſitn, diſtant æqualiter, igitur ſecundum to­
                <lb/>
              tum diuiduntur. </s>
            </p>
            <p type="margin">
              <s id="s.006245">
                <margin.target id="marg898"/>
              Balſamina.</s>
            </p>
            <p type="main">
              <s id="s.006246">Ob has igitur duas cauſas, cùm villis
                <lb/>
              ſecundum latitudinem caruerint, ſecun­
                <lb/>
              dum longitudinem diuiduntur. </s>
              <s id="s.006247">Quamo­
                <lb/>
              brem medicamentum ſiccum eſſe neceſſe
                <lb/>
              eſt: ligna enim ſicca ſic parte diuiſa diui­
                <lb/>
              duntur. </s>
            </p>
            <p type="main">
              <s id="s.006248">Sed in lignis, quòd villos habeant ſecun­
                <lb/>
              dum latitudinem, pars integra diuiſam in
                <lb/>
              vnum cogit, in balſaminæ fructu diuiſa ſe­
                <lb/>
              parat integram. </s>
            </p>
            <p type="main">
              <s id="s.006249">Balſamum verò, vt ad rem redeam, nihil
                <lb/>
              cum hoc commune verè habet, ſed ſuccus
                <lb/>
              ipſe aureo colore erat, & ipſe vulneribus ſa­
                <lb/>
              nandis aptiſſimus: rugas tollebat, & mor­
                <lb/>
              tuorum faciem à corruptione vindicabat,
                <lb/>
              lapidemque renum comminuebat, delebat
                <lb/>
              oculorum maculas, venenis reſiſtens, ma­
                <lb/>
              ximè aconito, & rigoribus febrium ipſa­
                <lb/>
              rum, atque in his omnibus vires Balſami
                <lb/>
              excellebat. </s>
            </p>
            <p type="main">
              <s id="s.006250">Nunc verò ex Hiſpaniola genus aliud
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg899"/>
                <lb/>
              Balſami defertur colore iuiubarum, ſplen­
                <lb/>
              dens ac tenax, odoris ſuauitate admirabi­
                <lb/>
              li, adeò vt quiſquam exiſtimare nequeat
                <lb/>
              quam iucundus ſit. </s>
              <s id="s.006251">Vidimus ipſum apud
                <lb/>
              Sebaſtianum Serlium Bononienſem archi­
                <lb/>
              tectum regium Lugduni, virum certè inge­
                <lb/>
              nioſum, noſtrique amantem, ibique tracta­
                <lb/>
              uimus. </s>
              <s id="s.006252">Alias Ianuæ ( ſiue Genuæ ) videra­
                <lb/>
              mus, quod linguam feriret vt piper: ſed
                <lb/>
              illud ( opinor ) corruptum erat ab igne:
                <lb/>
              exuſtum enim quippiam & grauè ole­
                <lb/>
              bar. </s>
            </p>
            <p type="margin">
              <s id="s.006253">
                <margin.target id="marg899"/>
              Balſamum
                <lb/>
              Indum, &
                <lb/>
              eius vires.</s>
            </p>
            <p type="main">
              <s id="s.006254">Hoc verò qualecunque ſit, vulnera &
                <lb/>
              ipſum recentia celerrimè ( ſi quid aliud ) ſa­
                <lb/>
              nat, & rugas tollit. </s>
              <s id="s.006255">Crediderim, ſi non cer­
                <lb/>
              tè ad omnia, ad plurima ſaltem, id olei ge­
                <lb/>
              nus eſſe efficax: ad quæ & Balſamum
                <lb/>
              verum. </s>
            </p>
            <p type="main">
              <s id="s.006256">Inueniſſe fertur Codrus medicus Italus,
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg900"/>
                <lb/>
              qui auidus eò vſque fuit nouarum rerum
                <lb/>
              quærendarum, vt cùm eſſet prædiues, mor­
                <lb/>
              tuus tamen ſit ſenex in Orbis noui Auſtra­
                <lb/>
              li parte, iuxta Pumidæ portum, inſuraſque
                <lb/>
              Zorobari. </s>
            </p>
            <p type="margin">
              <s id="s.006257">
                <margin.target id="marg900"/>
              Codrus me­
                <lb/>
              dicus.</s>
            </p>
            <p type="main">
              <s id="s.006258">Igitur vt ad hiſtoriam reuertar, arbos
                <lb/>
              quæ oleum iſtud parit Goacomax, Puni­
                <lb/>
              cæ forma & magnitudine fermè ſimilis, ſed
                <lb/>
              tamen folio paulò maiore, tenuioreque
                <lb/>
              cortice quaſi arido, ligno quod ardet vt tæ­
                <lb/>
              da, fructus vt vuarum racemi, rarioribus ta­
                <lb/>
              men & paulò maioribus acinis, vinoſi co­
                <lb/>
              loris, qui cum ſurculis aquæ diu incocti, id
                <lb/>
              olei genus reddunt. </s>
              <s id="s.006259">Sic facilè oleum odo­
                <lb/>
              rem, ac vires plantæ referens, in his quæ
                <lb/>
              oleum abundè continent, exprimitur. </s>
              <s id="s.006260">Oleæ
                <lb/>
              enim fiunt, aut ſeruandæ ſubſtantiæ, aut vi­
                <lb/>
              rium excipiendarum cauſa. </s>
              <s id="s.006261">Vix excipitur
                <lb/>
              alieno oleo: aut repentè, velut cùm oleo
                <lb/>
              quadruplum aquæ adiungitur pluſve, aut
                <lb/>
              minus: minus quidem, pro floribus aut fo­
                <lb/>
              liis: plus autem, pro lignis: mediocriter,
                <lb/>
              pro radicibus atque fructibus: inde igne
                <lb/>
              tamdiu excoquuntur, vt quicquid eſt aquæ
                <lb/>
              abſumatur. </s>
              <s id="s.006262">Si verò non repentè excipere
                <lb/>
              conſilium eſt, id commodius fiet calore tem­
                <lb/>
              perato: is erit aut Solis, aut cineris, vel bal-</s>
            </p>
          </chap>
        </body>
      </text>
    </archimedes>