Cardano, Girolamo, De subtilitate, 1663

Page concordance

< >
Scan Original
31
32
33
34
35
36
37
38
39
40
41
42
43
44
45
46
47
48
49
50
51
52
53
54
55
56
57
58
59
60
< >
page |< < of 403 > >|
    <archimedes>
      <text>
        <body>
          <chap>
            <p type="main">
              <s id="s.006220">
                <pb pagenum="490" xlink:href="016/01/139.jpg"/>
              oleæ fermè ſimili: flos in vmbellis. </s>
            </p>
            <p type="margin">
              <s id="s.006221">
                <margin.target id="marg892"/>
              Iaſeminum.</s>
            </p>
            <p type="main">
              <s id="s.006222">Illud admiratione certè dignum, quòd
                <lb/>
              huic nullus fructus, aut nullius vſus, vt nec
                <lb/>
              alteri nobiliori flori, non lilio, non croco,
                <lb/>
              roſæ, vaciniis, garyophylo. </s>
              <s id="s.006223">Cauſa eſſe
                <expan abbr="putãt">putant</expan>
              ,
                <lb/>
              quòd virtus tota in flore abſumitur: vel
                <lb/>
              quum ſint tempora florum & fructus di­
                <lb/>
              uerſa, fructus humida, & craſſa ſubſtantia
                <lb/>
              conſtant, vt egregij ſint, flores calida & ſic­
                <lb/>
              ca: ita difficillimum arborem inuenire tam
                <lb/>
              diuerſa temperie, vt vtrique ſui temporibus
                <lb/>
              ſatisfacere poſſit. </s>
              <s id="s.006224">Sic rarò patri egregio cla­
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg893"/>
                <lb/>
              rus filius, & pueritiæ præter ætatem genero­
                <lb/>
              ſæ, ſenectus decora: quod in Hermogene
                <lb/>
              Tarſenſi ſophiſta etiam Philoſtratus ani­
                <lb/>
              maduertit. </s>
            </p>
            <p type="margin">
              <s id="s.006225">
                <margin.target id="marg893"/>
              Floribus o­
                <lb/>
              doratis cur
                <lb/>
              nulli fructus
                <lb/>
              nobiles ſuc­
                <lb/>
              cedant.</s>
            </p>
            <p type="main">
              <s id="s.006226">Vt verò plantarum bene olentium hiſto­
                <lb/>
              riam abſoluam, Ocymi mentio habenda eſt,
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg894"/>
                <lb/>
              quòd hæc herba bene oleat, & paſſim oria­
                <lb/>
              tur, adeò vt vniuerſa Æthiopia illo abundet.
                <lb/>
              </s>
              <s id="s.006227">Videtur autem non abſque ratione vtilium
                <lb/>
              copiam natura excogitaſſe. </s>
              <s id="s.006228">Et
                <expan abbr="quædã">quædam</expan>
              quum
                <lb/>
              vbique abundent, mutato colore, diuerſa eſſe
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg895"/>
                <lb/>
              videntur quemadmodum Cyperus in Italia,
                <lb/>
              Galanga in Babylonia, & Curcuma mediis
                <lb/>
              in regionibus: facultate quidem & natura
                <lb/>
              eadem, formâ verò & viribus diſſimilia.
                <lb/>
              </s>
              <s id="s.006229">Nam Galanga quantò robuſtior eſt Curcu­
                <lb/>
              ma, tantò Cyperus eadem imbecillior. </s>
              <s id="s.006230">Vide­
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg896"/>
                <lb/>
              tur tamen Cyperus Curcuma odoratior. </s>
              <s id="s.006231">Sed
                <lb/>
              cœlo, ſoloque variari plantas ſuperiùs do­
                <lb/>
              cuimus. </s>
              <s id="s.006232">Similiter & fructibus: nam Myrabo­
                <lb/>
              lani ( non ego dicam falsò Myrobalanum,
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg897"/>
                <lb/>
              vnguentariam glandem ) è prunorum ſunt
                <lb/>
              genere, atque hi, vt Ariſtoteles refert, dul­
                <lb/>
              ces ſunt ante maturitatem: in calidiſſimis
                <lb/>
              enim regionibus orti aqueo, nec pingui hu­
                <lb/>
              mido, raraque ſubſtantia, celerrimè conco­
                <lb/>
              quuntur & abſoluuntur, contraria ratione
                <lb/>
              Tamarindorum, qui ob humidum pinguius
                <lb/>
              ac terreum ſemper acerbi manent & acidi.
                <lb/>
              </s>
              <s id="s.006233">Oriuntur hi in Æthiopiæ parte, quam vo­
                <lb/>
              cant Bernagaſſum, vltra Cancri circulum
                <lb/>
              iuxta mare Rubrum, parte Occidentaliore
                <lb/>
              inter nemora, ex arbore prægrandi fructum
                <lb/>
              vuarum racemis ſimilem ferente. </s>
              <s id="s.006234">Oſſa, fabis
                <lb/>
              magnitudine & forma ſimillima: cortice
                <lb/>
              etiam, niſi quòd colos ferrugineus eſt, ac
                <lb/>
              fuſcus: vtraque pars oui figuram
                <lb/>
              refert: lineis nigris, vt à latere
                <lb/>
              vides, per tranſuerſum ductis.
                <lb/>
              </s>
              <s id="s.006235">Cortex oſſis amarus valde, nu­
                <lb/>
                <figure id="id.016.01.139.1.jpg" xlink:href="016/01/139/1.jpg" number="70"/>
                <lb/>
              cleus candidus, durus, inſipidus. </s>
              <s id="s.006236">Fructus
                <lb/>
              oblongus, magnus, pruno non abſimilis. </s>
            </p>
            <p type="margin">
              <s id="s.006237">
                <margin.target id="marg894"/>
              Ocymum
                <lb/>
              fermè vbi­
                <lb/>
              que naſci­
                <lb/>
              tur.</s>
            </p>
            <p type="margin">
              <s id="s.006238">
                <margin.target id="marg895"/>
              Cyperus, Ga­
                <lb/>
              langa &
                <lb/>
              Curcuma
                <lb/>
              eiuſdem
                <lb/>
              ſpeciei.</s>
            </p>
            <p type="margin">
              <s id="s.006239">
                <margin.target id="marg896"/>
              Myrabolani.</s>
            </p>
            <p type="margin">
              <s id="s.006240">
                <margin.target id="marg897"/>
              Tamarindi.</s>
            </p>
            <p type="main">
              <s id="s.006241">Mirabilia ſunt naturæ opera, atque illius
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg898"/>
                <lb/>
              induſtria in memoriam reuocauit Balſami­
                <lb/>
              næ fructum à virium & plantæ ſimilitudine
                <lb/>
              ſic appellatum. </s>
              <s id="s.006242">Fructus enim vulnera recen­
                <lb/>
              tia celerrime ſanat fructus, & arbos ipſa ſer­
                <lb/>
              pit, vt olim balſamus, palos ſcandens, qui­
                <lb/>
              bus ſuffulta eſt. </s>
              <s id="s.006243">Mirum, quòd fructus eius,
                <lb/>
              qui ruber eſt, & Halicacabo, quaſi perſimi­
                <lb/>
              lis, quum in terram decidens paululùm diſ­
                <lb/>
              rumpitur, ſpontè totus ſcindatur. </s>
              <s id="s.006244">Cauſa eſt,
                <lb/>
              quòd ſubſtantia teneriore conſtat, & nul­
                <lb/>
              lis villis ſecundum latitudinem contineatur,
                <lb/>
              ob id ab impetu ſcinditur videtur & glacies
                <lb/>
                <expan abbr="eodẽ">eodem</expan>
              modo abrupta parte diuidi quod enim
                <lb/>
              villis caret omninò, & grauitate dehiſcit, ob
                <lb/>
              illam, fractum neceſſariò totum diſrumpi­
                <lb/>
              tur: partes enim prægràuant, & rectæ cùm
                <lb/>
              ſitn, diſtant æqualiter, igitur ſecundum to­
                <lb/>
              tum diuiduntur. </s>
            </p>
            <p type="margin">
              <s id="s.006245">
                <margin.target id="marg898"/>
              Balſamina.</s>
            </p>
            <p type="main">
              <s id="s.006246">Ob has igitur duas cauſas, cùm villis
                <lb/>
              ſecundum latitudinem caruerint, ſecun­
                <lb/>
              dum longitudinem diuiduntur. </s>
              <s id="s.006247">Quamo­
                <lb/>
              brem medicamentum ſiccum eſſe neceſſe
                <lb/>
              eſt: ligna enim ſicca ſic parte diuiſa diui­
                <lb/>
              duntur. </s>
            </p>
            <p type="main">
              <s id="s.006248">Sed in lignis, quòd villos habeant ſecun­
                <lb/>
              dum latitudinem, pars integra diuiſam in
                <lb/>
              vnum cogit, in balſaminæ fructu diuiſa ſe­
                <lb/>
              parat integram. </s>
            </p>
            <p type="main">
              <s id="s.006249">Balſamum verò, vt ad rem redeam, nihil
                <lb/>
              cum hoc commune verè habet, ſed ſuccus
                <lb/>
              ipſe aureo colore erat, & ipſe vulneribus ſa­
                <lb/>
              nandis aptiſſimus: rugas tollebat, & mor­
                <lb/>
              tuorum faciem à corruptione vindicabat,
                <lb/>
              lapidemque renum comminuebat, delebat
                <lb/>
              oculorum maculas, venenis reſiſtens, ma­
                <lb/>
              ximè aconito, & rigoribus febrium ipſa­
                <lb/>
              rum, atque in his omnibus vires Balſami
                <lb/>
              excellebat. </s>
            </p>
            <p type="main">
              <s id="s.006250">Nunc verò ex Hiſpaniola genus aliud
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg899"/>
                <lb/>
              Balſami defertur colore iuiubarum, ſplen­
                <lb/>
              dens ac tenax, odoris ſuauitate admirabi­
                <lb/>
              li, adeò vt quiſquam exiſtimare nequeat
                <lb/>
              quam iucundus ſit. </s>
              <s id="s.006251">Vidimus ipſum apud
                <lb/>
              Sebaſtianum Serlium Bononienſem archi­
                <lb/>
              tectum regium Lugduni, virum certè inge­
                <lb/>
              nioſum, noſtrique amantem, ibique tracta­
                <lb/>
              uimus. </s>
              <s id="s.006252">Alias Ianuæ ( ſiue Genuæ ) videra­
                <lb/>
              mus, quod linguam feriret vt piper: ſed
                <lb/>
              illud ( opinor ) corruptum erat ab igne:
                <lb/>
              exuſtum enim quippiam & grauè ole­
                <lb/>
              bar. </s>
            </p>
            <p type="margin">
              <s id="s.006253">
                <margin.target id="marg899"/>
              Balſamum
                <lb/>
              Indum, &
                <lb/>
              eius vires.</s>
            </p>
            <p type="main">
              <s id="s.006254">Hoc verò qualecunque ſit, vulnera &
                <lb/>
              ipſum recentia celerrimè ( ſi quid aliud ) ſa­
                <lb/>
              nat, & rugas tollit. </s>
              <s id="s.006255">Crediderim, ſi non cer­
                <lb/>
              tè ad omnia, ad plurima ſaltem, id olei ge­
                <lb/>
              nus eſſe efficax: ad quæ & Balſamum
                <lb/>
              verum. </s>
            </p>
            <p type="main">
              <s id="s.006256">Inueniſſe fertur Codrus medicus Italus,
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg900"/>
                <lb/>
              qui auidus eò vſque fuit nouarum rerum
                <lb/>
              quærendarum, vt cùm eſſet prædiues, mor­
                <lb/>
              tuus tamen ſit ſenex in Orbis noui Auſtra­
                <lb/>
              li parte, iuxta Pumidæ portum, inſuraſque
                <lb/>
              Zorobari. </s>
            </p>
            <p type="margin">
              <s id="s.006257">
                <margin.target id="marg900"/>
              Codrus me­
                <lb/>
              dicus.</s>
            </p>
            <p type="main">
              <s id="s.006258">Igitur vt ad hiſtoriam reuertar, arbos
                <lb/>
              quæ oleum iſtud parit Goacomax, Puni­
                <lb/>
              cæ forma & magnitudine fermè ſimilis, ſed
                <lb/>
              tamen folio paulò maiore, tenuioreque
                <lb/>
              cortice quaſi arido, ligno quod ardet vt tæ­
                <lb/>
              da, fructus vt vuarum racemi, rarioribus ta­
                <lb/>
              men & paulò maioribus acinis, vinoſi co­
                <lb/>
              loris, qui cum ſurculis aquæ diu incocti, id
                <lb/>
              olei genus reddunt. </s>
              <s id="s.006259">Sic facilè oleum odo­
                <lb/>
              rem, ac vires plantæ referens, in his quæ
                <lb/>
              oleum abundè continent, exprimitur. </s>
              <s id="s.006260">Oleæ
                <lb/>
              enim fiunt, aut ſeruandæ ſubſtantiæ, aut vi­
                <lb/>
              rium excipiendarum cauſa. </s>
              <s id="s.006261">Vix excipitur
                <lb/>
              alieno oleo: aut repentè, velut cùm oleo
                <lb/>
              quadruplum aquæ adiungitur pluſve, aut
                <lb/>
              minus: minus quidem, pro floribus aut fo­
                <lb/>
              liis: plus autem, pro lignis: mediocriter,
                <lb/>
              pro radicibus atque fructibus: inde igne
                <lb/>
              tamdiu excoquuntur, vt quicquid eſt aquæ
                <lb/>
              abſumatur. </s>
              <s id="s.006262">Si verò non repentè excipere
                <lb/>
              conſilium eſt, id commodius fiet calore tem­
                <lb/>
              perato: is erit aut Solis, aut cineris, vel bal-</s>
            </p>
          </chap>
        </body>
      </text>
    </archimedes>