Buonamici, Francesco, De motu libri X

Page concordance

< >
< >
page |< < of 1055 > >|
    <archimedes>
      <text>
        <body>
          <chap>
            <p type="main">
              <s>
                <pb pagenum="122"/>
              primum ſeſe offert, & niſi ante alia conſtituatur, fruſtra cætera quærentur. </s>
              <s>Quoniam verò mo­
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg986"/>
                <lb/>
              tum eſſe ſcire contingit bifariam; primum quidem ex euento & per accidens, vbi ſcilicet ſenſu
                <expan abbr="cõ-ſtet">con­
                  <lb/>
                ſtet</expan>
              , atque inductione confirmetur: quo pacto nota ſtatuuntur ſtrata cuiuſque methodi, vt inde
                <lb/>
              reliqua de illis, tanquam nobis omnium maximè perſpicuis oſtendi queant, tale enim eſt ſubie­
                <lb/>
              ctum & ſtratum, quod ſtatuitur eſſe in quaque ſcientia, vt fit manifeſtiſsimum, non quidem na­
                <lb/>
              tura, ſed nobis: vſque adeò, vt etiam ſuperet axiomata in eo genere cognitionis; neque enim ſine
                <lb/>
              ſubiecto concipi poſſunt, & ita vſurpantur, vt ad certum genus contrahenda ſint. </s>
              <s>Deinde verò
                <lb/>
              contingit ſcire motum eſſe etiam per ſe; hoc autem euenit, vbi confecta definitione in ipſius rei
                <lb/>
              cauſsis rem eſſe nouimus, velut in interuentu terræ labores Lunæ ea methodo quam Græci
                <expan abbr="vocãt">vocant</expan>
                <lb/>
              circulum, noſtri veror regreſſum. </s>
              <s>Sed quoniam neceſſe eſt, vt res ipſa per accidens noteſcat priuſ­
                <lb/>
              quam per definitionem; ita & motum ſe habere aſſeueramus, vt de eo, quòd ipſe ſit aliquid, nul­
                <lb/>
              la poſsit eſſe dubitatio, niſi planè ſenſu careamus: nec vllus vnquam fuerit, aut admodum pauci,
                <lb/>
              qui motum expulerint è theatro Naturæ; ac præter eos, qui vnum id quod eſſet, ponebant, atque
                <lb/>
              illud quidem immobile; Parmenidem, inquam, & Meliſſum,
                <expan abbr="eorumq́ue">eorumque</expan>
              ſectatorem Zenonem
                <lb/>
              (ſi Hippocrati, Ariſtoteli,
                <expan abbr="Galenoq́">Galenoque</expan>
              . </s>
              <s>credere dignum eſt) quos ob id è numero naturalium philo­
                <lb/>
              ſophorum ex punctos fuiſſe ſcimus, qui etiam non omnino motum euertebant; ſed ab eo quod
                <lb/>
              eſſet, quod verum appellabant, in eo quod dicebant ſecundum opinionem principia ponentes af­
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg987"/>
                <lb/>
              fectionis calidum & frigidum; omnes ita compertum habent eſſe motum, vt illo tanquam ſenſus
                <lb/>
              ope notiſsimo, & per inductionem conſtituto principio noſtrę cognitionis in intima ſcientiarum
                <lb/>
              penetralia nos manuducant. </s>
              <s>Nullus etiam eſt animi noſtri habitus ad quem quoquo pacto non
                <lb/>
              pertineat motus: nam mitto nunc artes illas quas effectrices appellant quæ cùm relinquere de­
                <lb/>
              beant poſt operam aliquod opus, exercentur omnes per motum: practicæ item quæ ſolum ſe ha­
                <lb/>
              bent in operam, nil ab actione relinquentes in extranea materia, ſunt & ipſæ quidam motus: at­
                <lb/>
              que ita denique peruagatur, vt
                <foreign lang="grc">τὸ γίνεστι</foreign>
              , ideſt fieri, quæ ſpecies eſt quędam motionis ab
                <expan abbr="omniũ">omnium</expan>
                <lb/>
              exiliſsima arte Analytica receptum fuerit; neque minus fortaſſe rarò vſurpatur à mathematicis,
                <lb/>
              quanuis immobilia pertractent, dum problematicè res mathematicas expediunt: ſic etiam dum
                <lb/>
              ex fluxu puncti lineam ſtatuunt, aut ex conuerſione quadranguli cylindrum; proinde, inquit,
                <lb/>
              Ariſtot. </s>
              <s>
                <emph type="sup"/>
              a
                <emph.end type="sup"/>
                <foreign lang="grc">οἱ δέ μαθηματικοὶ
                  <expan abbr="plattousi+">πλάττουσι</expan>
                τὸ γινεσθαι</foreign>
              . </s>
              <s>Quin & ipſæ ſcientiæ, quarum numerus eſt in
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg988"/>
                <lb/>
              veri perſpicientia verſari, vel vtuntur motu, vel ſaltem aliquam ipſius ſpeciem pręſeferunt; dum
                <lb/>
              aut via motus principiorum notitiam ſibi parant, aut tractant motum, aut ſeparant à motu, aut
                <lb/>
              demum procedentes à noto ad ignotum, quod fit cogitando, aut vero falſum commutantes mo­
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg989"/>
                <lb/>
              tum experiuntur; hoc quidem omnibus ſcientiis commune eſt. </s>
              <s>Illud etiam primum, quandò
                <lb/>
              nulli ſcientię negatus eſt vſus ſenſus & fabrica inductionis, cuius ſtratum eſt materies ipſa ſenſilis
                <lb/>
              in qua motus ineſt, vt ab ea ſeparari non poſsit, vt neque etiam in illa animi opera quæ rudior
                <lb/>
              eſt; abſtrahi queat à motu, & à proprietatibus quæ ſibi ſunt affixæ. </s>
              <s>Proinde omnis inductio eſt
                <lb/>
              de rebus phyſicis: & quanquam altior aliquantò eſt opera mentis illius quæ tractat res mathema­
                <lb/>
              ticas, atque diuinas, veruntamen origine poſterior; flagitat tamen quacunque ratione motum.
                <lb/>
              </s>
              <s>Quare cùm Geometer oſtendere vult angulum externum trianguli æquum eſſe internis, aut li­
                <lb/>
              neam pedalem; deſcribit in abaco notas quæ lineas imitentur; & lineæ imaginem quandam ex­
                <lb/>
              ponit, imago
                <expan abbr="autẽ">autem</expan>
              ſenſilis eſt. </s>
              <s>ita ſenſum adhibet, & vtitur motu. </s>
              <s>Tale declarandi genus
                <foreign lang="grc">
                  <expan abbr="e)xqesi\s">ἔκθεσισ</expan>
                </foreign>
              ,
                <lb/>
              ideſt expoſitio vocata eſt, non diſsimile ab inductione naturali; niſi quòd id quod eſt hic ſenſile,
                <lb/>
              accipitur vt nota quædam quæ res ipſa eſt in phyſicis. </s>
              <s>Mathematicæ igitur atque diuina, licet
                <lb/>
              verſentur in rebus quæ ſeiunguntur à motu; tamen eas aliter ferè concipere nequeunt. </s>
              <s>quàm
                <lb/>
              per motus priuationem. </s>
              <s>Sic pertentat motus omnes ſcientias. </s>
              <s>Sed hæc fortaſſe plura quàm po­
                <lb/>
              ſtulet hic locus. </s>
              <s>Vnum illud nobis modò conſtitutum ſit; quia tam latè pateat motus, & à nulla
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg990"/>
                <lb/>
              re ſenſili ſeiungatur; omnium rerum quæ nobis occurrunt, eſſe notiſsimum. </s>
              <s>Quanuis autem na­
                <lb/>
              tura comparatum ſit, vt priuatio ſit ignotior habitu, quies autem, ſi non omnis, at illa quæ ſecun­
                <lb/>
              dum naturam eſt, ſit tanquam habitus,
                <expan abbr="eiusq́">eiusque</expan>
              . </s>
              <s>priuatio motus; quippe quòd ea ſit natura prior,
                <lb/>
              ac perfectior, cùm motus omnis dirigatur in quietem,
                <expan abbr="eiusq́">eiusque</expan>
              . </s>
              <s>gratia ſit inſtitutus; attamen illa no­
                <lb/>
              tior eſt motu eo genere cognitionis quod eſt ſecundum naturam, at nos de notitia motus hîc
                <lb/>
              agimus quo ad nos: qua certè motus ſuperat quietem, ſpeciem imprimens efficaciorem ſenſibus
                <lb/>
              noſtris, dum propter natiuam ſucceſsionem, aut nouas res obiectas, aut antiquas nouis modis
                <lb/>
              aſsiduè ponit ante oculos. </s>
              <s>Idcirco motus in ea cognitione quę ſpectat ad nos, tanquam habitus
                <lb/>
              exiſtimandus eſt, quies autem vt priuatio. </s>
              <s>Quapropter motum, non autem quietem ſcientiæ &
                <lb/>
              artes vſurpare ſolent. </s>
              <s>Neque illud obſtat, quòd
                <expan abbr="etiã">etiam</expan>
              quies ſit naturalis; quippe quae natura ſit quo­
                <lb/>
              que quietis origo non minus
                <expan abbr="">quae</expan>
              motus:
                <expan abbr="">nam</expan>
              magis ſic naturalis eſt motus; quia magis adiuitat
                <expan abbr="me-thodũ">me­
                  <lb/>
                thodum</expan>
              de natura,
                <expan abbr="">quin</expan>
                <expan abbr="quidẽ">quidem</expan>
              methodus
                <expan abbr="">non</expan>
              modo res ex ordine tractat,
                <expan abbr="verumetiã">verumetiam</expan>
                <expan abbr="accõmodat">accommodat</expan>
                <expan abbr="ad-diſcentiũ">ad­
                  <lb/>
                diſcentium</expan>
              mentes, ob
                <expan abbr="eamq́">eamque</expan>
              . </s>
              <s>cauſſam minus
                <expan abbr="corrũpit">corrumpit</expan>
                <expan abbr="methodũ">methodum</expan>
                <expan abbr="naturalẽ">naturalem</expan>
              ille quid emit à
                <expan abbr="ſubſtãtia">ſubſtantia</expan>
                <lb/>
              naturali quietem, vt fecit Heraclitus
                <expan abbr="quã">quam</expan>
              is qui tollit
                <expan abbr="motũ">motum</expan>
              , quod
                <expan abbr="fecerũt">fecerunt</expan>
              Parmenides & </s>
              <s/>
            </p>
          </chap>
        </body>
      </text>
    </archimedes>