Cardano, Girolamo, De subtilitate, 1663
page |< < of 403 > >|
    <archimedes>
      <text>
        <body>
          <chap>
            <pb pagenum="496" xlink:href="016/01/145.jpg"/>
            <p type="margin">
              <s id="s.006489">
                <margin.target id="marg930"/>
              Palmæ de­
                <lb/>
              cem vſus.</s>
            </p>
            <p type="margin">
              <s id="s.006490">
                <margin.target id="marg931"/>
              Palmæ for­
                <lb/>
              ma.</s>
            </p>
            <p type="margin">
              <s id="s.006491">
                <margin.target id="marg932"/>
              Arborum
                <lb/>
              quæ tranſ-
                <lb/>
              feruntur
                <lb/>
              differentiæ
                <lb/>
              quatuor.</s>
            </p>
            <p type="main">
              <s id="s.006492">Melius igitur eſt cum Platone, ſenſum
                <lb/>
              quendam ineſſe plantis exiſtimare.
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg933"/>
              </s>
            </p>
            <p type="margin">
              <s id="s.006493">
                <margin.target id="marg933"/>
              Palmites
                <lb/>
              qui eduntur,
                <lb/>
              ſeu Chiphil­
                <lb/>
              tum.</s>
            </p>
            <p type="main">
              <s id="s.006494">Palmites eundem guſtum referunt: ea­
                <lb/>
              demque ſubſtantia carnea, candida, ſolida,
                <lb/>
              ſed illorum pars ima, quæ radici iungitur,
                <lb/>
              manditur ſolùm: ſurculi, qui palmæ folia
                <lb/>
              referunt, candidi & ipſi, ſed lignoſi, non
                <lb/>
              apti cibo. </s>
              <s id="s.006495">Sapor idem qui palmæ ſummo
                <lb/>
              caudici, ideoque cum ſale, pipere oleo edi
                <lb/>
              ſolet. </s>
            </p>
            <p type="main">
              <s id="s.006496">Differunt tamen plurimùm à palma Pal­
                <lb/>
              mites: quemadmodum enim Palma procera
                <lb/>
              eſt arbor, & dactylos ferens, ſic illi race­
                <lb/>
              mos: inſtar vuarum, edunt: cætera palmæ
                <lb/>
              ſimilia. </s>
              <s id="s.006497">Verùm, hoc vno illa præſtantior,
                <lb/>
              quòd Venerem mirum in modum, ac vehe­
                <lb/>
              mentiùs omnibus aliis philtris, excitat. </s>
              <s id="s.006498">Nam
                <lb/>
              plurimùm excrementi in concoctione ter­
                <lb/>
              tia, plurimumque flatus gignit, & mul­
                <lb/>
              tùm ſtimulat, & diu manet in ventri­
                <lb/>
              culo.
                <arrow.to.target n="marg934"/>
              </s>
            </p>
            <p type="margin">
              <s id="s.006499">
                <margin.target id="marg934"/>
              Bdelium.</s>
            </p>
            <p type="main">
              <s id="s.006500">Sicilia hoc ſuffrutice abundat, è quo etiam
                <lb/>
              Bdelium excipitur, ſed ſubnigrum & mi­
                <lb/>
              nus efficax: vim tamen habet iucundi odo­
                <lb/>
              ris. </s>
              <s id="s.006501">Optimum adeò olim in precio erat, vt
                <lb/>
              Moſes plantam hanc in Geneſi inter præci­
                <lb/>
              puas, auro illam iungens, collocarit: ſeu
                <lb/>
              lachrymæ excellentia ſolùm, ſed etiam vſu
                <lb/>
              plantæ. </s>
              <s id="s.006502">Viſum eſt profectò illi, vt planta
                <lb/>
              hæc tam egregia, & è cuius fructu thy­
                <lb/>
              miama elegans effunderetur, iuxta hortum
                <lb/>
              deliciarum collocaretur. </s>
              <s id="s.006503">Sed videtur, Mo­
                <lb/>
              ſes aliud genus plantæ intellexiſſe, atque
                <lb/>
              regionem Bactrianam: ſiquidem ibi Bde­
                <lb/>
              lium ex arbore, non è frutice naſcitur. </s>
              <s id="s.006504">Hæc
                <lb/>
              oleæ magnitudine, nigraque folio, roboris
                <lb/>
              eſt, ac fructu caprifici: ex hoc inquam po­
                <lb/>
              tius quàm ex palmite naſcitur Bdelium.
                <lb/>
              </s>
              <s id="s.006505">Nam quod à Moſe laudatur, ſingularis fra­
                <lb/>
              grantiæ erat: noſtrum hoc malè olet, ne­
                <lb/>
              dum vt inter thymiamata poſſit numerari.
                <arrow.to.target n="marg935"/>
              </s>
            </p>
            <p type="margin">
              <s id="s.006506">
                <margin.target id="marg935"/>
              Aloës hepati
                <lb/>
              ca cur pin­
                <lb/>
              guibus fo­
                <lb/>
              liis.</s>
            </p>
            <p type="main">
              <s id="s.006507">Cæterùm, vt palmites aridis ſurculis ſunt,
                <lb/>
              ita nonnullæ aliæ herbæ pinguibus admo­
                <lb/>
              dum foliis, vt aloës & ſemperuiuum, &
                <lb/>
              arbor Indica folio admodum grandi, non
                <lb/>
              tamen adeò pingui vt aloës, ſed ſpinoſa in
                <lb/>
              dorſo, quod mirum eſt, paruis tamen ſpinis.
                <lb/>
              </s>
              <s id="s.006508">Ergo vt pingues humoris multum conti­
                <lb/>
              nent ſic aculeata olera, vt ſunt carduorum
                <lb/>
              genera omnia, vrinam prouocant, quòd
                <lb/>
              igneum humidum in eis neceſſariò abun­
                <lb/>
              det. </s>
            </p>
            <p type="main">
              <s id="s.006509">Sed cur aloës cùm amariſſima ſit, folia ha­
                <lb/>
              beat pinguiſſima? </s>
              <s id="s.006510">nam ſemperuiuo ſimilli­
                <lb/>
              ma, ſed nigricanti, & cubiti magnitudine, vt
                <lb/>
              ſæpe vidi. </s>
              <s id="s.006511">Cauſa eſt, quòd cúm & ipſa
                <lb/>
              aculeata ſit in extremitate foliorum, neceſ­
                <lb/>
              ſe eſt, vt in tam copioſo humido calor abun­
                <lb/>
              det ac ſiccitas, quæ ſpinas efficere poſſit:
                <lb/>
              quamobrem cùm parum prodeant compa­
                <lb/>
              ratione magnitudinis foliorum, exuſtum
                <lb/>
              oportet eſſe humidum quod intus eſt, ſuc­
                <lb/>
              cumque reddi amariſſimum.
                <arrow.to.target n="marg936"/>
              </s>
            </p>
            <p type="margin">
              <s id="s.006512">
                <margin.target id="marg936"/>
              Ligni ſancti
                <lb/>
              deſcriptio.</s>
            </p>
            <p type="main">
              <s id="s.006513">Sed ad arbores reuertor, raras maximè, è
                <lb/>
              quibus eſt lignum ſanctum vocatum, quod
                <lb/>
              ex Indiæ occidentalis inſulis aduehitur, vn­
                <lb/>
              de morbus etiam irrepſit. </s>
              <s id="s.006514">Et quamvis de
                <lb/>
              morbi illius natura libros octo ediderimus,
                <lb/>
              formam tamen hic arboris deſcribere pro­
                <lb/>
              poſui. </s>
              <s id="s.006515">Naſcitur in Hiſpania, circumque ia­
                <lb/>
              centibus inſulis noui orbis, iuglandæ pau­
                <lb/>
              lò minor, cortice maculoſo alternantibus
                <lb/>
              viridi, ac cinereo, folio arbuti minore, ac
                <lb/>
              viridiore. </s>
              <s id="s.006516">Flos candidus, croceus fructus,
                <lb/>
              forma cuius ac magnitudo duobus iunctis
                <lb/>
              lupinis ſimilis eſt: arbor adeò frequens, vt
                <lb/>
              luci paſſim, vt apud nos quercea nemora
                <lb/>
              videantur. </s>
              <s id="s.006517">Extrahimus ex hoc non ſolùm,
                <lb/>
              ſed etiam quocunque alio ligno lachrymam,
                <lb/>
              quæ pretioſior eſt ipſo ligno, hoc modo
                <emph type="italics"/>
              :
                <emph.end type="italics"/>
                <lb/>
              Secatur lignum in fruſta digiti craſſitudine,
                <lb/>
              exponunturque igni, inde colligitur quic­
                <lb/>
              quid ineſt lachrymæ in ligno. </s>
              <s id="s.006518">Eſt autem
                <arrow.to.target n="marg937"/>
                <lb/>
              lachrymæ genus duplex, liquidum atque ſic­
                <lb/>
              cum: & rurſus crudum, vt ceraſi ac pruni:
                <lb/>
              & pingue, vt tædarum omnium: ardet enim
                <lb/>
              Cur autem hæ ardeant, illæ non, dictum eſt
                <lb/>
              priùs. </s>
              <s id="s.006519">Sed cur hæ liqueſcant, aliæ rema­
                <lb/>
              neant ſiccæ, nondum dictum. </s>
              <s id="s.006520">Liqueſcunt
                <lb/>
              quæ parum continent terrei: nam lateres,
                <lb/>
              quia plurimum habent terræ, non liqueſ­
                <lb/>
              cunt. </s>
              <s id="s.006521">Igitur concocta magis tædarum la­
                <lb/>
              chryma, & maturando aptior: non ta­
                <lb/>
              men calidior, nam Euphorbij calidiſſi­
                <lb/>
              ma, quamvis è lactis genere, non tædarum
                <lb/>
              lachryma. </s>
            </p>
            <p type="margin">
              <s id="s.006522">
                <margin.target id="marg937"/>
              Modus la­
                <lb/>
              chrymam e
                <lb/>
              quocunque
                <lb/>
              ligno extra­
                <lb/>
              hendi.
                <lb/>
              </s>
              <s id="s.006523">Lachryma­
                <lb/>
              ram arbo­
                <lb/>
              rearum ge­
                <lb/>
              nera.</s>
            </p>
            <p type="main">
              <s id="s.006524">Eſt autem Euphorbium ſpinoſæ plantæ
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg938"/>
                <lb/>
              lac, ſed non exquiſitè candidum, tempore
                <lb/>
              tamen quia ſiccatur, vt lentiſci lachryma,
                <lb/>
              & dentes flaueſcit: quòd etiam ſignum ve­
                <lb/>
              tuſtatis. </s>
              <s id="s.006525">Simile quiddam habet cum barbara
                <lb/>
              radice dum colligitur, acris enim ſuccus,
                <lb/>
              tum quia lac, vt dictum eſt, omne planta­
                <lb/>
              rum, aut ex putredine, aut ex frigiditate, vel
                <lb/>
              ſiccitate. </s>
              <s id="s.006526">Verùm cùm non exquiſitè ſit can­
                <lb/>
              didus hic ſuccus, ſed ſubcroceus, non à fri­
                <lb/>
              giditate ſit. </s>
              <s id="s.006527">Declarabimus autem inferiùs
                <lb/>
              omnem plantam aculeatam eſſe immodicè
                <lb/>
              ſiccam: ſicciſſimum igitur Euphorbium. </s>
              <s id="s.006528">Eſt
                <lb/>
              verò calidiſſimum, atque ob id ſuper impoſi­
                <lb/>
              tum nudis oſſibus vna die, ea deſquamare
                <lb/>
              ſolet, tanta eſt ill ius vis. </s>
              <s id="s.006529">Eadem ratione &
                <lb/>
              lac tithymalorum dentes frangit. </s>
            </p>
            <p type="margin">
              <s id="s.006530">
                <margin.target id="marg938"/>
              Euphorbium</s>
            </p>
            <p type="main">
              <s id="s.006531">Sed dices: Cùm quatuor ſint tantùm
                <lb/>
              humida in miſtis, lachryma ad quódnam
                <lb/>
              genus reducetur? </s>
              <s id="s.006532">Eſt autem lachryma in
                <lb/>
              arboribus, quòd mucoſus ſuccus in herbis:
                <lb/>
              nam hic in plantis vix eſt, rara quoque
                <lb/>
              in herbis lachryma. </s>
              <s id="s.006533">Mucoſus ſuccus im­
                <lb/>
              perfectus eſt ad olei pinguedinem compa­
                <lb/>
              ratus: lachryma verò pingue humidum
                <lb/>
              aqueo miſtum ac terreo. </s>
              <s id="s.006534">In omni igitur
                <lb/>
              lachryma oleum, ideoque facilè extrahi­
                <lb/>
              tur. </s>
              <s id="s.006535">Siccæ autem lachrymæ, qualis ſtyrax
                <lb/>
              & pix Græca, naualiſque. </s>
              <s id="s.006536">Excipiuntur hæ
                <lb/>
              ex fruſtis pini in fornacem coniectis, dum
                <lb/>
              diutiùs ardent: diftillat enim pix, quam
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg939"/>
                <lb/>
              vocant naualem, nigra lucidaque, con­
                <lb/>
              ſumit oleum, & ab illo eluitur? </s>
              <s id="s.006537">lachry­
                <lb/>
              mæ enim ab oleo, oleum à furfure de­
                <lb/>
              tergitur. </s>
              <s id="s.006538">Picata igitur vaſa oleum ſi im­
                <lb/>
              ponatur abſumunt, ob ſiccitatem cum
                <lb/>
              tenuitate iunctam. </s>
              <s id="s.006539">Quia verò omne gum­
                <lb/>
              mi pingue eſt, atque ex aquea ſubſtan­
                <lb/>
              tia, perſpicuum eſt etiam omne, & vbi
                <lb/>
              abundat. </s>
            </p>
            <p type="margin">
              <s id="s.006540">
                <margin.target id="marg939"/>
              Pix cur o­
                <lb/>
              leum abſu­
                <lb/>
              mal</s>
            </p>
            <p type="main">
              <s id="s.006541">Vndæ larigneæ tabulæ tenues, ſi ex his ta­
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg940"/>
                <lb/>
              bernacula
                <expan abbr="fiãt">fiant</expan>
              , impoſitis luminibus exteriùs </s>
            </p>
          </chap>
        </body>
      </text>
    </archimedes>