Buonamici, Francesco, De motu libri X

Page concordance

< >
< >
page |< < of 1055 > >|
    <archimedes>
      <text>
        <body>
          <chap>
            <p type="main">
              <s>
                <pb pagenum="128"/>
              hoc autem duplex eſt; aut enim eſt actu ſubſtantia & corpus, vt nullo modo ſit poteſtate id ge­
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg1010"/>
                <lb/>
              nus, quemadmodum cęlum, poteſtate verò aliud prædicamentum, vt puta, eſſe alicubi, aut eſt
                <lb/>
              actu & poteſtate ſecundum vnumquodque prædicamentum, qualia ſunt ea quæ ortui & in­
                <lb/>
              teritui ſunt obnoxia. </s>
              <s>Accipitur ens ſecundo loco preſsius, id quod ſcilicet
                <foreign lang="grc">ὑπάρχει</foreign>
              , ideſt exi­
                <lb/>
              ſtit: & hoc ſemper eſt ex actu & poteſtate compoſitum. </s>
              <s>Nam re vera poteſtas & actus elementa
                <lb/>
              ſunt eius quod ita eſt. </s>
              <s>& ita ens accipi ſolet in philoſophia diuina, & eſt materia talis philoſo­
                <lb/>
              phiæ, quòd illius ibi principia partes & affectiones explorantur. </s>
              <s>Neque prætereà neſciendum
                <lb/>
              eſt. </s>
              <s>actum item & poteſtatem dici multipliciter: aut enim tanquam partes habentur eius quod
                <lb/>
              eſt, aut tanquam modi & differentiæ rerum & eorum quæ ſunt. </s>
              <s>Nanque etſi in Socrate eſt
                <lb/>
              vtrunque ſimul ita vt ex actu & poteſtate compoſitus ſit, atque ita vnum extet ex illis, vt ſit
                <expan abbr="vnũ">vnum</expan>
                <lb/>
              per ſe; tamen ita compoſitus ex his eſt, vt noſtra mens, & natura facilè diſtinguant modum quo
                <lb/>
              res ipſæ ſunt; & optimè perſpiciatur quo pacto ſint in Socrate ſimul cum actus, tum etiam po­
                <lb/>
              teſtas. </s>
              <s>eſt enim homo actu, poteſtate verò cadauer. </s>
              <s>& in eodem eſt vtraque habitudo, nec
                <expan abbr="quidẽ">quidem</expan>
                <lb/>
              re, aut ſubiecto diſtincta; ſed ratione & habitudine duntaxat. </s>
              <s>Quòd ſi hæc re ipſa diſtincta con­
                <lb/>
              cipiantur, veluti cum diuiſimus ens communiſsimè ſumptum, ſicuti Deus à cęlo, & cęlum à ma­
                <lb/>
              teria prima ſunt iam partes entis, non autem modi, in illis enim aliqua eius ratio, quod eſt eſſe
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg1011"/>
                <lb/>
              per ſe conſpicitur: hęc ſemper id quod ſunt, ſunt alterius, & vt puto, referuntur ad tempus quo
                <lb/>
              poſſe dicitur id de quo poſt liceat dicere eſt, eſſe verò actu quod reſpicit tempus præſens, quate­
                <lb/>
              nus præſens. </s>
              <s>Sed quanquam modi ſunt duo primi, tertius ex his compoſitus, omnis tamen di­
                <lb/>
              ſtinctio reſoluitur in actum. </s>
              <s>atque id optimo iure. </s>
              <s>Nam quæcunque diſtinctio ineſt in poteſtate
                <lb/>
              eſt gratia actus. </s>
              <s>Siquidem imperfectum pendeat à perfecto; & in ipſum intendatur. </s>
              <s>& omnis
                <lb/>
              denominatio vnde cathegoriæ conflatæ ſunt, petitur ab actu. </s>
              <s>His prælibatis confero me nunc ad
                <lb/>
              explicationem loci propoſiti. </s>
              <s>Dico verò Ariſtotelem accipere ens quod amplectitur ſubſtantias
                <lb/>
              compoſitas & ſenſiles; atque illas quidem caducas, quia ſint res notiſsimæ nobis;
                <expan abbr="ideoq́">ideoque</expan>
              . </s>
              <s>excludi
                <lb/>
              & excipi ſubſtantias exortes materiæ, necnon cęlum, quæ adhuc egent perſpicuis demonſtratio­
                <lb/>
              nibus, vt ipſorum eſſentiæ ab humana mente comprehendantur. </s>
              <s>Deinde ens non ſanè diuidí
                <lb/>
              per parteis, id quod interpretes faciunt, ſed per modos & differentias; vſque adeò vt etiam ſi nil
                <lb/>
              aliud eſſet in vniuerſo, quàm Socrates, tamen partiri liceret ens, per eoſdem modos, & dicere ens
                <lb/>
              aut actu, aut poteſtate exiſtere: quod quidem eſſet in prædicamento & eſſet compoſitum, quod
                <lb/>
              tamen non ſuccederet, ſi diſtinguere velimus ens in parteis quæ per ſe ſubſiſterent. </s>
              <s>Rurſus illo
                <lb/>
              accepto quod eſt actu, à quo pendet omnis ratio diſtinctionis, obiri diſtributionem in decem prę­
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg1012"/>
                <lb/>
              dicamenta, tanquam in ea quę ſint ad vnum, non autem vniuoca. </s>
              <s>Actus autem & poteſtas erunt
                <lb/>
              eius principia quod ita eſt, & à cuiuſque prædicamenti latere, non ſecus àc à generum latere ſuæ
                <lb/>
              cuiuſque differentiæ ponentur. </s>
              <s>Sed hoc intereſt quòd differentiæ ſunt ſigillatim cuiuſque gene­
                <lb/>
              ris, cùm omne genus, ſiue ſupremum, ſiue ſub altero genere contineatur, quatenus genus per
                <lb/>
              oppoſitas differentias ſecetur: actus autem & poteſtas pertinere per ſe ſolum ad ſumma genera
                <lb/>
              videantur; tùm etiam quòd differentiæ ſunt natura priores partibus generis; actus verò & pote­
                <lb/>
              ſtas, ſi ſumantur vt parteis entis, ſunt priores natura partibus prædicamentorum; ſed ſi fuerint
                <lb/>
              modi, ſunt natura quidem poſteriores, priores autem ratione duntaxat, cùm ſeparari poſsint,
                <lb/>
              velut in differentia eo modo quem libro ſuperiore tradidimus. </s>
              <s>Ex quo efficitur, vt vniuocatio­
                <lb/>
              ne, & rationis communione carentia, ſingula quidem ſint cuiuſque prædicamenti ſeorſum, nec
                <lb/>
              eadem fit quanti poteſtas & ſubſtantiæ, nec ob id ſubeant illa diuiſionum pręcepta quæ ſuperius
                <lb/>
              ex 1. de par. </s>
              <s>allata fuerunt: erant enim propria vniuocorum. </s>
              <s>Hac ergo ratione, ſi hic locus ex­
                <lb/>
              plicetur, nulla nos opprimit difficultas, neque in aſſequenda veritate ſententiæ, neque in ſtructu­
                <lb/>
              ra verborum, neque ſæpius confugiendum erit ad emendationes
                <expan abbr="cõtextuum">contextuum</expan>
              , quod aliqui
                <expan abbr="faciũt">faciunt</expan>
              .
                <lb/>
              </s>
              <s>
                <arrow.to.target n="marg1013"/>
                <lb/>
              Hîc mihi in mentem venit diuerſa illuſtrium virorum iudicia de actu accidentis indicare. </s>
              <s>Cùm
                <lb/>
              enim duplex ſit actus in materia nempe ſubſtantiæ & accidentis; nanque eſt actu homo, & actu
                <lb/>
              album, à Bononienſibus diſputatum eſt, ſit'ne vnus vtriuſque actus, an actus accidentis ab actu
                <lb/>
              ſubſtantiæ ſeparatus, Achillino opinante hos actus ad propria prædicamenta referri, vt actu al­
                <lb/>
              bum, ad qualitatem. </s>
              <s>Buccaferrea verò accidentis actum negligente, quòd ex actu ſubſtantiæ &
                <lb/>
              accidentis vnum per ſe fieret. </s>
              <s>Atqui non ſemper è ſubſtantia & accidente fit vnum per ſe, ſed non
                <lb/>
              rarò per accidens. </s>
              <s>Neque item ſi per ſe communius accipiatur, ideſt ſecundum
                <expan abbr="naturã">naturam</expan>
              , quatenus
                <lb/>
              ſcilicet aptum eſt exiſtere in alio, fit vnum per ſe, quandò inſunt multa accidentia præter
                <expan abbr="naturã">naturam</expan>
              ,
                <lb/>
              vt calor in aqua. </s>
              <s>Prętereà facit
                <expan abbr="vnũ">vnum</expan>
              per ſe è duobus actibus. </s>
              <s>Neque dicere poteſt, actum ſubſtan­
                <lb/>
              tiæ ſubire vicem poteſtatis ad accidens; quia ſic accidens eſſet perfectio ſubſtantiæ. </s>
              <s>Præterquam
                <lb/>
              quòd Ariſtoteles partitionem in actum & poteſtatem per ſingula prędicamenta diducit. </s>
              <s>Ille verò
                <lb/>
              notandus, quòd actum accidentis ab actu ſubſtantiæ ſeparet. </s>
              <s>Idcircò vniuſcuiuſque prædicamen­
                <lb/>
              ti proprius quidam actus eſt ponendus; veruntamen actus accidentis ab actu ſubſtantię diſiun­
                <lb/>
              gendus non eſt; nam quòd accidens actu ſit, ab actu ſubſtantia impetrauit: ab illo enim pendet </s>
            </p>
          </chap>
        </body>
      </text>
    </archimedes>