Buonamici, Francesco, De motu libri X

Page concordance

< >
< >
page |< < of 1055 > >|
    <archimedes>
      <text>
        <body>
          <chap>
            <p type="main">
              <s>
                <pb pagenum="130"/>
              noteſcet eſſe quietem, & colligi facillimè poterit quid ſit etiam quies. </s>
              <s>Nanque etſi vnum eſt op­
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg1018"/>
                <lb/>
              poſitorum generale principium, & hic vtriuſque, cum motus, tum item quietis ipſa natura; non
                <lb/>
              eodem modo affecta motum facit & quietem. </s>
              <s>Nec dubito moueri, vt actum poſſe demonſtrari,
                <lb/>
              quamuis ſit notiſsimus, quia notus ſit per accidens, non per ſe, id quod ſtudet efficere demonſtra­
                <lb/>
              tio. </s>
              <s>Neque illud me tenet, quòd aliquam legerim facultatem, non actum in demonſtratione con­
                <lb/>
              cludi, quoniam actus interrumpatur, ſola facultas ęterna ſit, æternorum verò ſit ſcientia; quandò
                <lb/>
              noui vniuerſale prædicatum ex inductione colligi, hæc autem repræſentat actum; non habilita­
                <lb/>
              tem, & vbi ex ſingularibus vniuerſale colligitur, nihil aliud effici, quàm quod erat hoc aliquid,
                <lb/>
              dempto pronomine quod eſt nota indiuidui, pronunciari & concipi ſimpliciter, vt hic homo &
                <lb/>
              homo, & hoc album & album. </s>
              <s>ſic moueri hoc & moueri ſimpliciter ſe habere. </s>
              <s>
                <expan abbr="eaq́">eaque</expan>
              . </s>
              <s>vbi ſine in­
                <lb/>
              diuidui notis ſumantur; quia nec certo loco, nec certo tempore concludantur, eſſe perpetuas
                <lb/>
              quatenus enim talia ſunt, dicebat Ariſtoteles, ideſt vniuerſalia,
                <emph type="sup"/>
              a
                <emph.end type="sup"/>
              ſic obnoxia reddi ſcientiæ.
                <lb/>
              </s>
              <s>
                <arrow.to.target n="marg1019"/>
                <lb/>
              Nanque vniuerſitas eſt qualitas quædam, vt apparet ex capite de ſubſtantia, nimirum habilitas
                <lb/>
              ad id, vt in pluribus inſit. </s>
              <s>& æternum illud eſt quod tempore non circunſcribitur, quatenus hu­
                <lb/>
              iuſmodi, vt te docuit Ariſtoteles in extremo 4. Phyſ. Quòd autem dicitur mobile idem valere àc
                <lb/>
              naturale, ideſt, quod in ſeipſo habet principia motus non demonſtrabitur, ſed ſtabit à principiis.
                <lb/>
              </s>
              <s>Illud igitur ſit huius demonſtrationis ſtratum, quod facultatem continet & rationem formalem
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg1020"/>
                <lb/>
              noſtri ſubiecti; de illo prædicetur moueri cuius cauſſas indagare volumus & definitione com­
                <lb/>
              plecti quæ ſola poſitura differat à demonſtratione. </s>
              <s>Et illud inquiratur. </s>
              <s>Cur talis ſubſtantia mo­
                <lb/>
              uetur, neque ſanè omni genere motus; quia non fortuitò, neque etiam violento; ſunt enim vtri­
                <lb/>
              que motus per accidens; ea verò reſpuit methodus; non animali; quia proprius eſſet cuiuſdam
                <lb/>
              partis, nec vniuerſas ſubſtantias mobiles amplecteretur, neque ineſſet, quatenus ipſum; non item
                <lb/>
              artificioſo; tractamus enim ſcientiam qua rerum naturæ explorantur, non quoad ſubiiciuntur
                <lb/>
              noſtræ voluntati: ſed quoad mouetur ex natura ſua, quod eius proprium eſt; quippe quòd per­
                <lb/>
              tineat ad vniuerſas ſubſtantias naturales, cuius abſentia quies eſt:
                <expan abbr="idemq́">idemque</expan>
              . </s>
              <s>non modo vniuer­
                <lb/>
              ſas ſubſtantias naturales peruagatur, verùm in nullum aliud ſubſtantiæ, corporisúe genus perti­
                <lb/>
              net. </s>
              <s>Nam quicquid tali motu agitur, id aut eſt ſubſtantia naturalis, aut conſtat è ſubſtantia natu­
                <lb/>
              rali, vt animal & ſcamnum. </s>
              <s>Nec quicquam eſt quod in ſeipſo naturam contineat, quin protinus
                <lb/>
              moueatur, aut quieſcat, & certas quietis
                <expan abbr="motusq́">motusque</expan>
              . </s>
              <s>ſui cauſſas habeat. </s>
              <s>Proinde & per ſe, & qua­
                <lb/>
              tenus ipſum, ineſt motus in eo genere ſubſtantiæ. </s>
              <s>Cur mouetur, inquam, talis ſubſtantia? </s>
              <s>An
                <lb/>
              quòd, cùm ſit in potentia ad aliquam formam (eſt verò in potentia, quòd cùm ſit id quod moue­
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg1021"/>
                <lb/>
              tur, ſeu quod moueri poteſt motu naturali, certo quodam genere præfinitum, atque
                <expan abbr="cõcluſum">concluſum</expan>
              ,
                <lb/>
              habet etiam certam poteſtatem ad certas formas quæ ſcilicet in eo genere ſint oppoſitæ) exerceat
                <lb/>
              eam poteſtatem quam habet ad talem formam. </s>
              <s>Quocirca ſubiectum duas partes amplectetur,
                <lb/>
              vnam generalem, qua moueri quidem poteſt; ſed remotam admodum & propè infinitam; alte­
                <lb/>
              ram ſpecialem, per quam ſubcerto genere comprehenditur quod, cùm primo illi ſubiecto acce­
                <lb/>
              dat, & quaſi informet ipſum, ac determinet; non ſubiectum ſimpliciter, & vt quod ſed
                <expan abbr="ſecundũ">ſecundum</expan>
                <lb/>
              quod appellatur. </s>
              <s>mox cauſſa ſuccedit quæ primùm excipit prædicatum, & ſui præſentia ponit in
                <lb/>
              ſubiecto quod inquit Ariſtoteles
                <emph type="sup"/>
              b
                <emph.end type="sup"/>
              eſſe cauſſam huius huic. </s>
              <s>Quocirca ſic omnis ratio conſtrui
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg1022"/>
                <lb/>
              poterit. </s>
              <s>Omnis ſubſtantia naturalis exercet eam poteſtatem quam habet ad certam
                <expan abbr="formã">formam</expan>
              quæ
                <lb/>
              ſub certo genere continetur. </s>
              <s>At omne id quod exercet eam poteſtatem (exercere autem ſignifi­
                <lb/>
              catur ea voce
                <foreign lang="grc">τοῦ ἐνεργεῖν</foreign>
              , ideſt agere & fungi & eſſe in officio) ad certam formam, mouetur.
                <lb/>
              </s>
              <s>Omnis igitur ſubſtantia naturalis mouetur. </s>
              <s>nec quidem ita mouetur, vt nunc moueatur, ſed ſi­
                <lb/>
              ne vlla præfinitione loci, aut temporis; hoc autem omni ſubſtantię naturali conuenit,
                <expan abbr="idq́ue">idque</expan>
              per­
                <lb/>
              petuò. </s>
              <s>Verùm quamuis omnis ſubſtantia naturalis de poteſtate traducatur, aut traduci poſsit
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg1023"/>
                <lb/>
              ad actum, ob
                <expan abbr="eamq́ue">eamque</expan>
              rem moueatur; non tamen hæc ratio continet abſolutam cauſſam motus;
                <lb/>
                <expan abbr="ideoq́">ideoque</expan>
              . </s>
              <s>& eius abſoluta cauſſa petenda eſt, iubente Ariſtotele, ex aliis rationibus. </s>
              <s>Itaque hîc ego
                <lb/>
              illud addendum prætereà puto, efficiens, quod cùm ſit actu, vim habeat traducendi de poteſtate
                <lb/>
              ad actum ſubſtantiam naturalem quam ponimus eſſe poteſtate finem quę eſt conſecutio & ade­
                <lb/>
              ptio illius actus ad quem eſt poteſtate; hic enim terminus eſt continuati motus & non impediti
                <lb/>
              qui, cùm præſtò eſt, nihil vltrà agit efficiens; neque naturalis ſubſtantia mouetur. </s>
              <s>Sed illò cùm
                <lb/>
              venerit quo tendebat, omnino quieſcit. </s>
              <s>Idcircò tum ſubſtantia mouetur, cum ab efficiente tra­
                <lb/>
              ducitur de ſua natiua poteſtate ad illum actum quo poteſtas ipſa dirigitur. </s>
              <s>Hæc verò omnia ſen­
                <lb/>
              ſu & inductione perſpicua ſunt, vt nihil, aut ad ſummam admonitio quędam ad ea perſuadenda
                <lb/>
              requiratur; nec vllum genus inſtrumenti quod afferat vim menti noſtræ, deſideretur ad confir­
                <lb/>
              mationem huiuſmodi propoſitionum, vt etiam patet ex Ariſtoteleo contextu. </s>
              <s>Etenim certum
                <lb/>
              eſſe genus ſecundum quod fit motus, ideſt, commutatio formarum oppoſitarum 1. Phyſ. ab Ari­
                <lb/>
              ſtotele ſola inductione confirmatum eſt. </s>
              <s>Moueri quoque, nil aliud eſſe, quàm ſic agere, & exer­
                <lb/>
              cere facultatem quam habet in eo genere, nullius alterius inſtrumenti, quàm inductionis auxilio </s>
            </p>
          </chap>
        </body>
      </text>
    </archimedes>