Buonamici, Francesco, De motu libri X

Page concordance

< >
< >
page |< < of 1055 > >|
    <archimedes>
      <text>
        <body>
          <chap>
            <p type="main">
              <s>
                <pb pagenum="136"/>
              bene ſe habet,
                <expan abbr="qd">quod</expan>
              genus cauſſę, vt poſteà dicemus, habet duas
                <expan abbr="cõditiones">conditiones</expan>
              ,
                <expan abbr="primã">primam</expan>
              quidem, vt non
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg1051"/>
                <lb/>
              pendeat ab alio,
                <expan abbr="alterã">alteram</expan>
              verò vt alia pendeant ab ipſo. </s>
              <s>Idcircò Deus, cùm ſit eiuſmodi ſimpliciter,
                <lb/>
              &
                <expan abbr="omniũ">omnium</expan>
                <expan abbr="rerũ">rerum</expan>
              prima, & ſumma eſt, & ſimpliciter entelechia, quæ
                <expan abbr="quidẽ">quidem</expan>
                <expan abbr="ſecundũ">ſecundum</expan>
                <expan abbr="naturã">naturam</expan>
              excepta
                <lb/>
              eſt ab omni habitudine, licet à nobis propter
                <expan abbr="captũ">captum</expan>
                <expan abbr="noſtrũ">noſtrum</expan>
              opinor, cum aliqua habitudine
                <expan abbr="cõpre-hendat̃">compre­
                  <lb/>
                hendatur</expan>
              . </s>
              <s>
                <expan abbr="">Nam</expan>
              ſummas illas eſſentias,
                <expan abbr="">non</expan>
                <expan abbr="quidẽ">quidem</expan>
              per ſe ipſas (non
                <expan abbr=".n.">enim</expan>
              id humano ingenio licet, aut ęgrè)
                <lb/>
              ſed in inferioribus, & obnoxiis ſenſui concipimus; ac ſiquid eſt quod vndequaque perfectum,
                <lb/>
              & abſolutum numeris omnibus humana capiat mens, id notat nomine
                <foreign lang="grc">τοῦ εἳδους</foreign>
              , quod ſignificat
                <lb/>
              ſpeciem, cui ſanè propter ſenſilis materiæ coniunctionem accidit, vt per ſe ſubſiſtat, & ſimul per­
                <lb/>
              ſpicua nobis ſit. </s>
              <s>Diſtribuitur autem entelechia in primam ac ſecundam: & primam ſanè quæ
                <lb/>
              eſt vt habitus qui quidem in viuente quid ſignificantius eſt, quàm in animo carentibus; expri­
                <lb/>
              mit enim
                <foreign lang="grc">τὸ κύριον</foreign>
              , & imperium quoddam in corpus, cuiuſmodi non eſt in animo carentibus,
                <lb/>
              ſecundam verò quæ dicitur energia ſic nuncupata
                <foreign lang="grc">ἀπὸ τοῦ ἠργου</foreign>
              , quod eſt officium, quia per ip­
                <lb/>
              ſam in officio ſit res, quam item ego non verebor in agendo ſolùm conſtituere, verumetiam in
                <lb/>
              patiendo. </s>
              <s>Quocirca ſenſum & mentem energian appellatam fuiſſe puto, quicquid de hac re de­
                <lb/>
              cernant Græci interpretes, quæ propriè ſignificat pręſentiam actuoſi in patibili. </s>
              <s>Quanquam quid
                <lb/>
              ego id aſſeuerare verear, cùm idem ore ſuo pronunciet Ariſtoteles? </s>
              <s>
                <emph type="sup"/>
              a
                <emph.end type="sup"/>
              præter ea quę de ſenſitrice
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg1052"/>
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg1053"/>
                <lb/>
              facultate teſtatus eſt, quam in perpeſsionis genere abſolutè collocarat, & poſteà videre & audire
                <lb/>
              vocauit
                <foreign lang="grc">ἐν
                  <gap/>
                γοῦν</foreign>
              . </s>
              <s>hæc addidit etiam, vt nihil expreſsius eloqui potuerit. </s>
              <s>“
                <foreign lang="grc">Πρῶτον μὲν οὖν ὡς τοῦ
                  <lb/>
                αὐτοῦ ὄιτος τοῦ πασχειν καὶ τοῦ χινεῖαιν, καὶ τοῦ ἐνεργεῖν</foreign>
              ”, & quæ ſequuntur, ideſt. </s>
              <s>Primum quidem
                <lb/>
              tanquam idem ſit pati & moueri & agere vel operari. </s>
              <s>Ergo etiam entelechia, & energia ſimpli­
                <lb/>
              citer actuoſi præſentiam in patibili ſignificat, & communiter amplectitur omnem gradum, quo
                <lb/>
              resipſæ ſunt, quicunque ille ſit, quo licet dicere hoc eſſe nunc, ſiue ad id ſit inſtituta aliqua certa
                <lb/>
              poteſtas, quemadmodum in rebus natura conſtantibus, ſiue nullus ad eam ſit ordo, velut in arti­
                <lb/>
              ficioſis. </s>
              <s>Hæc rurſus aut eſt imperfecta, & cum ſucceſsione quadam, & ſignificatione diuerſorum
                <lb/>
              temporum, vt ſubſtructio nauis, ædificatio, in qua pars aliqua fit, nec dum facta eſt. </s>
              <s>Idcircò non
                <lb/>
              licet dicere, ædificat ſimul, & ędificauit; aut perfecta, & tota ſimul, vt nullis temporis differentiis
                <lb/>
              interſtinguatur, veluti viſio, nanque in hoc officio & videre & vidiſſe ſunt ſimul; neque ei quod
                <lb/>
              eſt vidiſſe anteceſsit id quod eſt videre, quemadmodum ei, quod eſt ædificatum eſſe, præceſsit
                <lb/>
              ædificari. </s>
              <s>Ex altera parte poteſtas eſt principium agendi, aut patiendi quam à ſubſtantia re ipſa
                <lb/>
              non differre poſthàc oſtendemus, vel habitudo ſcilicet ad functionem, quæ item duplex eſt, aut
                <lb/>
              remota & indeterminata ad oppoſita, quę quidem ab Auerroë nomine poſsibilitatis exprimitur,
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg1054"/>
                <lb/>
              aut eſt proxima, & iam determinata ad alteram partem contradictionis, quę propriè potentia di­
                <lb/>
              cebatur ab Auerroë, ſignificat autem abſentiam quidem actus, ſed notat tamen
                <expan abbr="">eum</expan>
              ipſum impen­
                <lb/>
              dere, quæ item duplex eſt, vel eſſentialis, hoc eſt, inſtituta in actum quæ eſt forma: vel accidenta­
                <lb/>
              ria, ideſt inſtituta in actum, qui eſt functio. </s>
              <s>Quanquam poteſtas etiam ſumitur pro illo ſubiecto
                <lb/>
              in quo eſt ordo ad actum, ſeu pro illo in quo poteſt recipi actus, quod item bipartito ſe habet;
                <lb/>
              etenim id in quo poteſt recipi actus, aut habet ordinem ad ipſum actum, quemadmodum in na­
                <lb/>
              turalibus, aut eo caret, velut in artificioſis. </s>
              <s>Ex quo etiam duplex actus erui poteſt, alter qui
                <expan abbr="quidẽ">quidem</expan>
                <lb/>
              perficiat potentiam ad ſeipſum directam qui conuenit rebus naturalibus, atque alter qui perficit
                <lb/>
              ſanè aliquam poteſtatem, ſed illam quidem non ad ſeipſum directam, & quaſi per accidens: id
                <lb/>
              quod vſuuenit in iis quæ fiunt ab arte. </s>
              <s>vnde etiam progreſſus à tali potentia ad
                <expan abbr="">eum</expan>
              actum expreſ­
                <lb/>
              ſus eſt nomine in dicante
                <expan abbr="motionẽ">motionem</expan>
              , velut actionis, factionis, & generationis. </s>
              <s>Quocirca, ſiquis velit
                <lb/>
              omnes motiones cum à natura factas, tum etiam
                <expan abbr="">non</expan>
              naturales ſub hac definitione comprehendi,
                <lb/>
              cogetur item aſſumere actum & potentiam in communiſsimo ſignificato. </s>
              <s>Ea verò quæ in defini­
                <lb/>
              tione motus accipitur, non eſt vt ſubiectum ſed vt habitudo ad actum & abſentia quædam actus
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg1055"/>
                <lb/>
              qui tamen impendeat, ſiue eſſentialis ſit, ſeu accidentarius. </s>
              <s>An'ne verò actus ille primus ſit, an ſe­
                <lb/>
              cundus, an item poteſtas proxima aut remota, ſi diſtinctio quędam adhibeatur, facilè dignoſci po­
                <lb/>
              terit. </s>
              <s>Etenim ſi reſpiciamus id à quo proficiſcitur motus, negari nequit eum eſſe actum
                <expan abbr="ſecundũ">ſecundum</expan>
              :
                <lb/>
              oportet enim id quod mouetur, ab eo moueri quod eſt non modo actu per ſuam certam
                <expan abbr="formã">formam</expan>
              ,
                <lb/>
              ſed eiuſmodi etiam, vt ſecundum illam agat: at poteſtas in mobili cùm ſit ad formam &
                <expan abbr="habitũ">habitum</expan>
              ,
                <lb/>
              prorſus erit prima, ſed cùm exerceatur ad vlteriorem actum
                <expan abbr="perfectioremq́">perfectioremque</expan>
              . </s>
              <s>procedens; erit mo­
                <lb/>
              tus actus ille in mobili qui reſpondet primę potentię, ſed imperfectus: quia porrò talis actus, vbi
                <lb/>
              perfectus fuerit, iam extinctus eſt motus, & quies ei ſucceſsit. </s>
              <s>Quamobrem motus eſt actus pri­
                <lb/>
              mus imperfectus eius quod eſt in potentia prima, ad actum perfectum. </s>
              <s>Ex quo poteſt defendi
                <lb/>
              Alexander ab impetu Simplicij,
                <expan abbr="noſtręq́">noſtręque</expan>
              . </s>
              <s>ętatis ſcriptorum, quia definiuerit motum primam mu­
                <lb/>
              tationem eius quod eſt in potentia, quatenus tale: ſi modò
                <expan abbr="mutationẽ">mutationem</expan>
                <expan abbr="cõmuniter">communiter</expan>
              accipiamus, &
                <lb/>
              vt tria ſignificat, primò quidem motum qui pręſefert
                <expan abbr="ſucceſsionẽ">ſucceſsionem</expan>
              quandam
                <expan abbr="">cum</expan>
              continuatione
                <expan abbr="cõ-iunctam">con­
                  <lb/>
                iunctam</expan>
              , deinde
                <expan abbr="ſucceſsionẽ">ſucceſsionem</expan>
              ſine continuatione, & eiuſmodi quæ ſubitò fiat, veluti
                <expan abbr="">cum</expan>
              vltimum
                <lb/>
              non eſſe rei quę corrumpebatur,
                <expan abbr="cõmutatur">commutatur</expan>
              cum primo eſſe rei quę genita eſt, poſtremò
                <expan abbr="tranſitũ">tranſitum</expan>
                <lb/>
              de poteſtate ſecunda ad actum ſecundum, & ex otio ad negotium, quæ quidem per ſe temporis </s>
            </p>
          </chap>
        </body>
      </text>
    </archimedes>