1qualitatis ſignificetur quiddam in quo ſit ſucceſsio: quandò paſsio & diſpoſitio quæ re vera
nondum abſolutæ res ſunt, qualitates quodammodo appellentur. & quoniam, ſicut ea quæ ge
neratur, eſt ſubſtantia, nec quidem ſimpliciter; verùm fiens: ſic etiam id per quod fit quantum
& quale, quantitas eſt & qualitas, non ſanè abſoluta & facta, ſed imperfecta, & quæ fiat. Atta
men, etſi omnia ab Alexandro cum aliqua ratione dicta ſunt, nihilominus acerrimos oppugna
tores habuerunt, & qui his commoti quæ ſubſcribemus, ab Alexandro defecerint, iure'ne an in
iuria poſteà videbimus. Opponitur primum. Si motus eſſet ad aliquid, haberet alterum com
par ſibi reſpondens, id verò eſſet aut mouens, aut mobile. Sed neutrum ex his eſſe poteſt, mul
toque. minus ex vtriſque coniunctum. Nullo igitur pacto videtur motus eſſe ad aliquid. Veritas
connexi perſpicitur ex his quæ docet Ariſtoteles de habitudine motus. Aſſumptum verò ſic ap
probamus; ſiquidem habitudo motus ad mobile ſit tanquam accidentis ad ſubſtantiam; atqui
ea non eſt vera habitudo: aliter omnia accidentia forent ad aliquid, & eſſet vnum commune ge
nus, & vniuocum omnium accidentium, nempe eſſe ad aliquid. Neque item motus eſt ad aliud
propter ipſum mouens, quia ſic ſe habet vt effectus ad cauſſam. neque item hæc eſt veta habitu
do. nam ſi minus: ſic omnia referrentur ad Deum qui eſt omnium cauſſa: ideoque. eſſent in eorum
prædicamento quæ ſeſe viciſsim reſpiciunt, non minus ſubſtantiæ, quàm accidentia. Deinde, ſi
motum habitudo abſolueret; cùm ea pariter ad patiens agensque. pertineat; efficeret vt motus ex
æquo agens patiensque. reſpiceret. At non ita eſt tùm quia per ſubiectum exiſtit, & perſpicuum eſt.
tùm quòd ab agente ſeparatur, & ſæpiſsimè latet agens. Tùm etiam poterit inſtare quiſpiam.
Si motus eſt ad aliquid beneficio qualitatis, aut ita refertur ad illud prædicamentum, quantum
præſefert ſpecialem rationem motus, aut ob aliam quampiam rationem. Si ſecundum dederit, vt
ipſe dare cogitur, ſi ſibi conſtare voluerit: ergo, dicet quiſpiam, erit aliud prædicamentum, ad quod
pertinebit motus, quatenus pręſefert ſpecialem illam rationem qua eſt motus. Perſpicuum verò
eſt id conſequi, proptereà quòd veriſimile eſt aliquod eſſe genus ad quod pertineat, quatenus
ipſe motus eſt. Cæterùm valeant hęc, quantum poſſunt. nobis enim facilis patebit exitus ad hęc
omnia è noſtris decretis. ad eadem quoque facilè reſpondere poſſet Alexander. Sed quoniam
inuenère fidem apud nonnullos, & ob eam cauſſam repudiata eſt aliquando eius ſententia, viſum
eſt illa in medio ponere. Quanquam mihi obſtare Alexandri ſententiæ videbatur, quòd ſi per
qualitatem referretur motus ad ea quæ ſunt ad aliquid; neceſſe erat exponere, quod' nam genus
eſſet qualitatis. neque enim pariter omnia eſſe poterant; quandò aliqua ſunt quibus cum motu
nulla affinitas intercedit, vt docebimus de primo, ſecundo, & quarto genere qualitatis; ſed perti
net ſolum motus ad tertiam eius ſpeciem. quòd ſi hanc acceperis, etiam motus, aut erit ipſamet
paſsio: & ſic motus, cùm fiat ſecundum paſsionem; fiet quoque motus ſecundum motum, idque.
non minus erit abſurdum, quàm ſi motum moueri ponatur: aut cum motus in eo genere ſit al
teratio, vt aiunt, omnis motus erit alteratio. Conferamus igitur nos ad ea quæ illi profecti ſunt
qui Alexandro ſucceſſerunt. Philoponus ergo quem Auicennam imitatum eſſe video, motum
quidem vniuocum eſſe conceſsit, tamen prædicamento excluſit: cùm ea crederet in prædicamen
to contineri quæ abſoluta perfectaque. forent: motus autem quid imperfectum eſſet. Sed mirum,
mea quidem ſententia, quædam eſſe vniuoca, quæ tamen non ſint in prędicamento, & Ariſtoteles,
vt viſum eſt ſuprà, quà de communi ad vnum, ea quæ ſunt extra prædicamenta etiam ab vniuo
catione reiiciebat, ac ſi vniuoca ſunt, in materia conueniunt; ob rationem communem quam
habent. ſi conueniunt in materia, & in genere igitur. Ergo & in prædicamento. Nam quòd vni
uoca ſint in materia, ſic concluditur. Vniuoca ſunt multa. In ſeparatis non eſt multitudo. ergo
neque ſeparata ſunt vniuoca. Tùm ſic conſtruo rationem. ſeparata non ſunt vniuoca. ab oppo
ſita igitur. Vniuoca non ſunt ſeparata. Et accepimus entium partitionem in parteis, hæc verò ſunt
decem prædicamenta, aut principia, aut affectiones entium, atque hæc, vel ſingulorum prædica
mentorum, vt punctum & vnitas quanti, vel plurium, ſicuti contingens & neceſſarium, àc ſi fue
rint ſingulorum, quid prohibet illa eſſe vniuoca? quòd ſi fuerint plurium, neceſſariò ſe habent ad
vnum, ſicut illa ad quę referuntur. Sic enim contraria prima ad ſubſtantiam ſolam pertinere do
cebat Ariſtoteles, quòd ea quæ ad alia prædicamenta referrentur, prima non eſſent, ſicuti neque
etiam prima eſſent reliqua prædicamenta, ſed vna ſubſtantia. Motus igitur, cùm plura prædica
menta peruagetur, vniuocum quid eſſe non poteſt. Præterquam quòd omnino falſum eſt im
perfecta arceri à prædicamento. Nam quid aliud obſecro ſunt diſpoſitio & affectio, quàm im
perfectæ quædam qualitates? & tamen in genere qualitatis ab Ariſtotele collocantur? Potuit il
lud rectè dici ea generis illius appellationem non impetraſſe. neque enim paſsio qualitas eſt, aut
diſpoſitio: quandò à qualitate quales appellantur, à diſpoſitione verò & paſsione quales nomi
nari non poſſumus: ſed hæc de prędicamento expungere, magna nimium petitio videtur. Quid?
non'ne poteſtas eſt ſua quoque in ſingulis prædicamentis? Poſt hos igitur Auerroës & D. Tho
mas hunc nodum aliter diſſoluens conati ſunt, vtpotè, adhibita diſtinctione motus in formam
nondum abſolutæ res ſunt, qualitates quodammodo appellentur. & quoniam, ſicut ea quæ ge
neratur, eſt ſubſtantia, nec quidem ſimpliciter; verùm fiens: ſic etiam id per quod fit quantum
& quale, quantitas eſt & qualitas, non ſanè abſoluta & facta, ſed imperfecta, & quæ fiat. Atta
men, etſi omnia ab Alexandro cum aliqua ratione dicta ſunt, nihilominus acerrimos oppugna
tores habuerunt, & qui his commoti quæ ſubſcribemus, ab Alexandro defecerint, iure'ne an in
iuria poſteà videbimus. Opponitur primum. Si motus eſſet ad aliquid, haberet alterum com
par ſibi reſpondens, id verò eſſet aut mouens, aut mobile. Sed neutrum ex his eſſe poteſt, mul
toque. minus ex vtriſque coniunctum. Nullo igitur pacto videtur motus eſſe ad aliquid. Veritas
connexi perſpicitur ex his quæ docet Ariſtoteles de habitudine motus. Aſſumptum verò ſic ap
probamus; ſiquidem habitudo motus ad mobile ſit tanquam accidentis ad ſubſtantiam; atqui
ea non eſt vera habitudo: aliter omnia accidentia forent ad aliquid, & eſſet vnum commune ge
nus, & vniuocum omnium accidentium, nempe eſſe ad aliquid. Neque item motus eſt ad aliud
propter ipſum mouens, quia ſic ſe habet vt effectus ad cauſſam. neque item hæc eſt veta habitu
do. nam ſi minus: ſic omnia referrentur ad Deum qui eſt omnium cauſſa: ideoque. eſſent in eorum
prædicamento quæ ſeſe viciſsim reſpiciunt, non minus ſubſtantiæ, quàm accidentia. Deinde, ſi
motum habitudo abſolueret; cùm ea pariter ad patiens agensque. pertineat; efficeret vt motus ex
æquo agens patiensque. reſpiceret. At non ita eſt tùm quia per ſubiectum exiſtit, & perſpicuum eſt.
tùm quòd ab agente ſeparatur, & ſæpiſsimè latet agens. Tùm etiam poterit inſtare quiſpiam.
Si motus eſt ad aliquid beneficio qualitatis, aut ita refertur ad illud prædicamentum, quantum
præſefert ſpecialem rationem motus, aut ob aliam quampiam rationem. Si ſecundum dederit, vt
ipſe dare cogitur, ſi ſibi conſtare voluerit: ergo, dicet quiſpiam, erit aliud prædicamentum, ad quod
pertinebit motus, quatenus pręſefert ſpecialem illam rationem qua eſt motus. Perſpicuum verò
eſt id conſequi, proptereà quòd veriſimile eſt aliquod eſſe genus ad quod pertineat, quatenus
ipſe motus eſt. Cæterùm valeant hęc, quantum poſſunt. nobis enim facilis patebit exitus ad hęc
omnia è noſtris decretis. ad eadem quoque facilè reſpondere poſſet Alexander. Sed quoniam
inuenère fidem apud nonnullos, & ob eam cauſſam repudiata eſt aliquando eius ſententia, viſum
eſt illa in medio ponere. Quanquam mihi obſtare Alexandri ſententiæ videbatur, quòd ſi per
qualitatem referretur motus ad ea quæ ſunt ad aliquid; neceſſe erat exponere, quod' nam genus
eſſet qualitatis. neque enim pariter omnia eſſe poterant; quandò aliqua ſunt quibus cum motu
nulla affinitas intercedit, vt docebimus de primo, ſecundo, & quarto genere qualitatis; ſed perti
net ſolum motus ad tertiam eius ſpeciem. quòd ſi hanc acceperis, etiam motus, aut erit ipſamet
paſsio: & ſic motus, cùm fiat ſecundum paſsionem; fiet quoque motus ſecundum motum, idque.
non minus erit abſurdum, quàm ſi motum moueri ponatur: aut cum motus in eo genere ſit al
teratio, vt aiunt, omnis motus erit alteratio. Conferamus igitur nos ad ea quæ illi profecti ſunt
qui Alexandro ſucceſſerunt. Philoponus ergo quem Auicennam imitatum eſſe video, motum
quidem vniuocum eſſe conceſsit, tamen prædicamento excluſit: cùm ea crederet in prædicamen
to contineri quæ abſoluta perfectaque. forent: motus autem quid imperfectum eſſet. Sed mirum,
mea quidem ſententia, quædam eſſe vniuoca, quæ tamen non ſint in prędicamento, & Ariſtoteles,
vt viſum eſt ſuprà, quà de communi ad vnum, ea quæ ſunt extra prædicamenta etiam ab vniuo
catione reiiciebat, ac ſi vniuoca ſunt, in materia conueniunt; ob rationem communem quam
habent. ſi conueniunt in materia, & in genere igitur. Ergo & in prædicamento. Nam quòd vni
uoca ſint in materia, ſic concluditur. Vniuoca ſunt multa. In ſeparatis non eſt multitudo. ergo
neque ſeparata ſunt vniuoca. Tùm ſic conſtruo rationem. ſeparata non ſunt vniuoca. ab oppo
ſita igitur. Vniuoca non ſunt ſeparata. Et accepimus entium partitionem in parteis, hæc verò ſunt
decem prædicamenta, aut principia, aut affectiones entium, atque hæc, vel ſingulorum prædica
mentorum, vt punctum & vnitas quanti, vel plurium, ſicuti contingens & neceſſarium, àc ſi fue
rint ſingulorum, quid prohibet illa eſſe vniuoca? quòd ſi fuerint plurium, neceſſariò ſe habent ad
vnum, ſicut illa ad quę referuntur. Sic enim contraria prima ad ſubſtantiam ſolam pertinere do
cebat Ariſtoteles, quòd ea quæ ad alia prædicamenta referrentur, prima non eſſent, ſicuti neque
etiam prima eſſent reliqua prædicamenta, ſed vna ſubſtantia. Motus igitur, cùm plura prædica
menta peruagetur, vniuocum quid eſſe non poteſt. Præterquam quòd omnino falſum eſt im
perfecta arceri à prædicamento. Nam quid aliud obſecro ſunt diſpoſitio & affectio, quàm im
perfectæ quædam qualitates? & tamen in genere qualitatis ab Ariſtotele collocantur? Potuit il
lud rectè dici ea generis illius appellationem non impetraſſe. neque enim paſsio qualitas eſt, aut
diſpoſitio: quandò à qualitate quales appellantur, à diſpoſitione verò & paſsione quales nomi
nari non poſſumus: ſed hæc de prędicamento expungere, magna nimium petitio videtur. Quid?
non'ne poteſtas eſt ſua quoque in ſingulis prædicamentis? Poſt hos igitur Auerroës & D. Tho
mas hunc nodum aliter diſſoluens conati ſunt, vtpotè, adhibita diſtinctione motus in formam