1
eandem proponi 3. Phyſ. ad definiendum, atque accipi poſteà tùm 5. Phyſ. tùm etiam 2. de Anima.
Nanque motus directò ſpectat ſolùm quattuor prędicamenta, ſic etiam mutatio per ſe dicta, quòd
in his ſolis per ſe tranſitus eſt ex eo quod non eſt, ad id quod eſt, ex quo mutatio conſtituitur &
è potentia in actum, & è contrario in contrarium, vnde ſumitur propria ratio motus. Per ſe verò
talem eſſe motum, tranſitum ſcilicet illum qui eſt in quattuor generibus ſæpius indicatis, ex illo
coniecturam facere licet; quoniam motus qui fiunt ſecundum illa, ab aliis omnibus ſinguli ab
ſoluuntur; mutationes autem quæ fiunt in reliquis ſex prędicamentis, ſemper alicui ex his mo
tibus comitantur, velut illuminatio motui Solis. Itaque tametſi in ſingulis prædicamentis actus
& poteſtas continentur, nihilominus illa etiam analogicè dicuntur. Ex hoc efficitur, vt non ſint
in illis principia mutationis per ſe. Sic ergo mutatio quæ fit ſecundum alia prædicamenta, quia
non eſt per ſe; non eſt loci præſentis.
eandem proponi 3. Phyſ. ad definiendum, atque accipi poſteà tùm 5. Phyſ. tùm etiam 2. de Anima.
Nanque motus directò ſpectat ſolùm quattuor prędicamenta, ſic etiam mutatio per ſe dicta, quòd
in his ſolis per ſe tranſitus eſt ex eo quod non eſt, ad id quod eſt, ex quo mutatio conſtituitur &
è potentia in actum, & è contrario in contrarium, vnde ſumitur propria ratio motus. Per ſe verò
talem eſſe motum, tranſitum ſcilicet illum qui eſt in quattuor generibus ſæpius indicatis, ex illo
coniecturam facere licet; quoniam motus qui fiunt ſecundum illa, ab aliis omnibus ſinguli ab
ſoluuntur; mutationes autem quæ fiunt in reliquis ſex prędicamentis, ſemper alicui ex his mo
tibus comitantur, velut illuminatio motui Solis. Itaque tametſi in ſingulis prædicamentis actus
& poteſtas continentur, nihilominus illa etiam analogicè dicuntur. Ex hoc efficitur, vt non ſint
in illis principia mutationis per ſe. Sic ergo mutatio quæ fit ſecundum alia prædicamenta, quia
non eſt per ſe; non eſt loci præſentis.
Cap. VIII.
MOTVS, vt dictum eſt, ex ſucceſsione & fluxu conſtituitur; ſed tum etiam poſtulat ſub
iectum quod eſt poteſtate, & per motum deduci debet ad actum: at quod actu faciendum
eſt, neceſſariò faciendum eſt ab alio quod ſit actu. Poſtulat igitur ordo rerum, vt nos ad hæc ex
plicanda conuertamus: ſic enim ſuccedet, vt motus ex ea parte noteſcat qua cum habitudine iun
ctus eſt. ac primùm de ſubiecto nonnulla dicamus. Hoc poteſtate vti nunc accipiamus; & quo
niam motus eſt in ſolis quattuor prędicamentis; ea certè poteſtas quæ pertinet ad illa genera, ſub
iectum motus efficiet quæ, tametſi funditus inhæret materiæ primæ, cùm ea ſit quantum, quale
& vbi poteſtate; tamen quia neque materia, neque accidentia ſeparantur ab actu ſubſtantia; eſt
quidem ipſa actu ſubſtantia quæ tempore eodem poteſtate exiſtit ratione diuerſa; ita vt quate
nus poteſtate ſubſtantia eſt, per ſe & proximè ſit ſubſtantiæ ſubiectum, remotè verò & per for
mam ſubſtantiæ ſit poteſtate reliqua prædicamenta. Illud igitur ſubiectum, quod verè deno
minabitur à motu, & moueti dicetur; erit ipſa ſubſtantia compoſita. Sed quoniam potentia ma
teriæ ad ſubſtantiam eſt generationis initium, quæ propriè mutatio nuncupatur, potentia verò
materiæ ad alia prædicamenta in ipſa ineſt per formam ſubſtantiæ, & ad ea verè eſt motus: ideò
materia per ſe primum erit & proximum principium mutationis; ſubſtantia verò compoſita
principium motus. Subiectum hoc capax eſt contradicentium; quæ, cùm in contraria reſoluan
tur, erit item ſubiectum compos contrariorum quæ primùm reperiuntur in ſubſtantia, deinde
in cæteris prædicamentis analogicè. Nam ſecundum formam, hoc eſt, ſi formam ſpectes oppoſi
tionis & rationem primam per quam vnum contrarium ab altero ſub eodem genere diſtat, ideſt,
nihil alterius formam participans, contraria, vt optimè norunt dialectici, in contradicentia re
ſoluuntur; ſi verò materiam atque ſubiectum, ea contraria planè ſunt. ſiquidem termini muta
tionum per ſe qui ſunt eſſe & non eſſe, formis contrariis fundentur. Proptereà non ſatis æquè in
uehitur Alexander in eos, a qui putant contraria magis pugnare, quàm habitum & priuationem;
& quanuis oppoſitum teſtaretur aliquando Ariſtoteles, b opinantes ita ab eo decretum audito
ris exercendi cauſſa dicent nec ab aduerſariis aptè conſtitutum magis pugnare contraria; quòd
de oppoſitionis modo fuerat ab vtriſque diſtinguendum. Quicquid ſit, eorum ſubiectum intrin
ſecus, & vt verbo Peripatetico vtar, οῖκοθεν ad ſuam perfectionem contendit quam ex adeptio
ne actus & formæ conſequitur remanens in re facta, & altero è contrariis depoſito per innatum,
formæ appetitum à quo vrgetur aſsiduè. Cùm igitur materia ſubiiciatur motui per potentiam
quam habet; hæc autem exoriatur ab oppoſitione (nanque ea eſt natura contrariorum, vt ſint
actu quidem contraria, poteſtate autem ſimilia) oppoſitio verò in quolibet genere ſit vna quæ
dam definita; hinc efficitur, vt ratio contrariorum in his generibus cauſſa ſit acceptionis nouarum
formarum, & omnino mutationis & motus. Proinde genus ad quod pertinent hæc contraria,
cum ſit prima ratio, & proxima ſuſcipiendi nouas formas, appellatur item ſubiectum. quare etiam
dicitur ſubiectum ſecundum quod fit mutatio, καθ' ὃ Græci dicunt: non autem ſubiectum
generationis, aut mutationis, ſic ſubſtantia mouetur & mutatur: quantitas neque mouetur, ne
que mutatur, ſed ſubſtantia ſecundum quantum. & hoc ſemper eſt vniuocum, licet alioquin il
lud primum ſubiectum materia nimirum ſit ad vnum. Hactenus de ſubiecto: nunc tranſeamus
ad agens. Poſſem hîc multa dicere de habitudine accidentis & affectionis ad ſuas cauſſas agen
tem, ſcilicet, & finem eamque. docere ad accidentis conſtitutionem pertinere, cùm ſint cauſſæ illius,
huic, ideſt, ſubiecto in quo cùm inhæreat, eſt accidens ipſum: ideoque. etiam in eius definitione cauſ
ſas has eſſe recipiendas è quibus ipſum quid eſt logicè colligatur. Sed his reiectis ad analyticos
alia ſubiungentur quæ ſpeciatim dici poſsint de habitudine motus ad illas cauſſas, & ex illis eius
eſſentiæ partem ſuppleri, & potiſsimè de habitudine ad agens. Nam de fine quidem ratio generalis
iectum quod eſt poteſtate, & per motum deduci debet ad actum: at quod actu faciendum
eſt, neceſſariò faciendum eſt ab alio quod ſit actu. Poſtulat igitur ordo rerum, vt nos ad hæc ex
plicanda conuertamus: ſic enim ſuccedet, vt motus ex ea parte noteſcat qua cum habitudine iun
ctus eſt. ac primùm de ſubiecto nonnulla dicamus. Hoc poteſtate vti nunc accipiamus; & quo
niam motus eſt in ſolis quattuor prędicamentis; ea certè poteſtas quæ pertinet ad illa genera, ſub
iectum motus efficiet quæ, tametſi funditus inhæret materiæ primæ, cùm ea ſit quantum, quale
& vbi poteſtate; tamen quia neque materia, neque accidentia ſeparantur ab actu ſubſtantia; eſt
quidem ipſa actu ſubſtantia quæ tempore eodem poteſtate exiſtit ratione diuerſa; ita vt quate
nus poteſtate ſubſtantia eſt, per ſe & proximè ſit ſubſtantiæ ſubiectum, remotè verò & per for
mam ſubſtantiæ ſit poteſtate reliqua prædicamenta. Illud igitur ſubiectum, quod verè deno
minabitur à motu, & moueti dicetur; erit ipſa ſubſtantia compoſita. Sed quoniam potentia ma
teriæ ad ſubſtantiam eſt generationis initium, quæ propriè mutatio nuncupatur, potentia verò
materiæ ad alia prædicamenta in ipſa ineſt per formam ſubſtantiæ, & ad ea verè eſt motus: ideò
materia per ſe primum erit & proximum principium mutationis; ſubſtantia verò compoſita
principium motus. Subiectum hoc capax eſt contradicentium; quæ, cùm in contraria reſoluan
tur, erit item ſubiectum compos contrariorum quæ primùm reperiuntur in ſubſtantia, deinde
in cæteris prædicamentis analogicè. Nam ſecundum formam, hoc eſt, ſi formam ſpectes oppoſi
tionis & rationem primam per quam vnum contrarium ab altero ſub eodem genere diſtat, ideſt,
nihil alterius formam participans, contraria, vt optimè norunt dialectici, in contradicentia re
ſoluuntur; ſi verò materiam atque ſubiectum, ea contraria planè ſunt. ſiquidem termini muta
tionum per ſe qui ſunt eſſe & non eſſe, formis contrariis fundentur. Proptereà non ſatis æquè in
uehitur Alexander in eos, a qui putant contraria magis pugnare, quàm habitum & priuationem;
& quanuis oppoſitum teſtaretur aliquando Ariſtoteles, b opinantes ita ab eo decretum audito
ris exercendi cauſſa dicent nec ab aduerſariis aptè conſtitutum magis pugnare contraria; quòd
de oppoſitionis modo fuerat ab vtriſque diſtinguendum. Quicquid ſit, eorum ſubiectum intrin
ſecus, & vt verbo Peripatetico vtar, οῖκοθεν ad ſuam perfectionem contendit quam ex adeptio
ne actus & formæ conſequitur remanens in re facta, & altero è contrariis depoſito per innatum,
formæ appetitum à quo vrgetur aſsiduè. Cùm igitur materia ſubiiciatur motui per potentiam
quam habet; hæc autem exoriatur ab oppoſitione (nanque ea eſt natura contrariorum, vt ſint
actu quidem contraria, poteſtate autem ſimilia) oppoſitio verò in quolibet genere ſit vna quæ
dam definita; hinc efficitur, vt ratio contrariorum in his generibus cauſſa ſit acceptionis nouarum
formarum, & omnino mutationis & motus. Proinde genus ad quod pertinent hæc contraria,
cum ſit prima ratio, & proxima ſuſcipiendi nouas formas, appellatur item ſubiectum. quare etiam
dicitur ſubiectum ſecundum quod fit mutatio, καθ' ὃ Græci dicunt: non autem ſubiectum
generationis, aut mutationis, ſic ſubſtantia mouetur & mutatur: quantitas neque mouetur, ne
que mutatur, ſed ſubſtantia ſecundum quantum. & hoc ſemper eſt vniuocum, licet alioquin il
lud primum ſubiectum materia nimirum ſit ad vnum. Hactenus de ſubiecto: nunc tranſeamus
ad agens. Poſſem hîc multa dicere de habitudine accidentis & affectionis ad ſuas cauſſas agen
tem, ſcilicet, & finem eamque. docere ad accidentis conſtitutionem pertinere, cùm ſint cauſſæ illius,
huic, ideſt, ſubiecto in quo cùm inhæreat, eſt accidens ipſum: ideoque. etiam in eius definitione cauſ
ſas has eſſe recipiendas è quibus ipſum quid eſt logicè colligatur. Sed his reiectis ad analyticos
alia ſubiungentur quæ ſpeciatim dici poſsint de habitudine motus ad illas cauſſas, & ex illis eius
eſſentiæ partem ſuppleri, & potiſsimè de habitudine ad agens. Nam de fine quidem ratio generalis