Buonamici, Francesco, De motu libri X

List of thumbnails

< >
141
141
142
142
143
143
144
144
145
145
146
146
147
147
148
148
149
149
150
150
< >
page |< < of 1055 > >|
    <archimedes>
      <text>
        <body>
          <chap>
            <p type="main">
              <s>
                <pb pagenum="144"/>
              eſt cum cęteris accidentibus quorum eſt aliquis finis. </s>
              <s>Igitur nunc de agente diſſeramus. </s>
              <s>Hoc au­
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg1097"/>
                <lb/>
              tem, ex altera parte, quatenus agens, ſemper eſt actu, ſiue vniuoco, ſiue etiam
                <expan abbr="tanquã">tanquam</expan>
              entelechia:
                <lb/>
              cùm verò oppoſitio contrariorum includat actum & poteſtatem; oppoſitio quoque inerit in
                <lb/>
              agente, vel propriè, vel etiam entelechia. </s>
              <s>Omnino verò includet formam. </s>
              <s>nanque etſi agens ip­
                <lb/>
              ſum eſt
                <expan abbr="cõpoſitum">compoſitum</expan>
              , & neceſſariò ſubſtantia ſingularis, vel vt quanta, vel vt qualis: attamen agen­
                <lb/>
              di ratio forma eſt quæ in his quæ per ſe agunt, opponitur formę patientis. </s>
              <s>Et quoniam in vniuo­
                <lb/>
              cis actus cum potentia ad oppoſitum coniunctus eſt; ſequitur, vt dum agunt vniuoca, etiam re­
                <lb/>
              patiantur. </s>
              <s>Ita fit vt coniunctio poteſtatis & actus in contrariis ſint vera cauſſa mutuę perpeſsio­
                <lb/>
              nis quæ, cùm ſint diffuſa per totum
                <expan abbr="ſubiectũ">ſubiectum</expan>
              , efficiant vt hæc inter ſe ex toto agant & patiantur,
                <lb/>
              non ſecundum parteis diuerſas, aut ſecundum varias qualitates; quod ignari quidam rerum Ari­
                <lb/>
              ſtotelicarum profitentur; cętera verò ad facilitatem, difficultatemúe agendi, aut patiendi
                <expan abbr="faciãt">faciant</expan>
              ,
                <lb/>
              tanquam certę materiæ affectiones, vtputa, raritas & paruitas partium; denſitas & magnitudo.
                <lb/>
              </s>
              <s>Nam rara patiuntur facilius, denſa promptius agunt, magna & denſa reſiſtunt magis, parua &
                <lb/>
              rara contrà cedunt alacrius. </s>
              <s>Non me latet, hæc omnia requirere tractationem ampliſsimam, &
                <lb/>
              quæ pluribus poſthàc conficietur. </s>
              <s>ſed, cùm Ariſtoteles etiam hęc eadem attingat in
                <expan abbr="elemẽtis">elementis</expan>
              mo­
                <lb/>
              tus & agentis ac patientis euoluendis, operæprætium facere mihi viſum quoque eſt, ſi quædam
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg1098"/>
                <lb/>
              breuiter de ipſis exponerem. </s>
              <s>Sed veniamus ad alia. </s>
              <s>Sicut autem patiens ad quattuor genera re­
                <lb/>
              fertur, ita quoque & agens: ſic, quod eſt actu ſubſtantia, facit actu ſubſtantiam: & quod eſt actu
                <lb/>
              quantum, facit actu quantum,
                <expan abbr="conſimiliq́ue">conſimilique</expan>
              modo de quali dicendum eſt, de eo verò quod facit
                <lb/>
              actu vbi, longum erit poſteà certamen ineundum. </s>
              <s>Quanquam in his agentibus etiam aliquod
                <lb/>
              diſcrimen intercedit. </s>
              <s>Nam quod facit actu ſubſtantiam, eſt ſeparatum ab eo quod fit, nihil enim
                <lb/>
              ſeipſum generat quod facit actu quantum, ita ipſum facit, quoniam cum eo coniungitur; quod
                <lb/>
              facit actu, quale, primò facit primas qualitates, per has verò efficit
                <expan abbr="ſecũdas">ſecundas</expan>
              : vnde eſt media quę­
                <lb/>
              dam hęc ratio agentis inter id quod eſt per ſe, & quod eſt per accidens. </s>
              <s>Etenim quod erat per ſe,
                <lb/>
              habebat in ſeipſo formam rei faciendę: quod autem efficit per accidens, poterat eam neque actu,
                <lb/>
              neque virtute poſsidere: hoc quod efficit actu quale, producit primas qualitateis vt vniuocum,
                <lb/>
              ſecundas verò tanquam entelechia. </s>
              <s>licet ſi aurificis ſtatera perpendantur productiones ſecunda­
                <lb/>
              rum qualitatum, arcebuntur à vero motu, quia miſturam primarum conſequuntur. </s>
              <s>Agens
                <expan abbr="etiã">etiam</expan>
                <lb/>
              hoc ita operatur, & incertum ſubiectum: quoniam eſt illius perfectio. </s>
              <s>
                <emph type="sup"/>
              a
                <emph.end type="sup"/>
              Non eſt autem quæ­
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg1099"/>
                <lb/>
              rendum, cur hoc perficiatur; illud perficiat: ſiquidem hęc ſit vtriuſque natura; nec cauſſam ha­
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg1100"/>
                <lb/>
              bet, ſicuti, neque vlla eſt cauſſa ob
                <expan abbr="quã">quam</expan>
              ſit animus, neque cauſſa ob quam principia ipſa ſunt prin­
                <lb/>
              cipia,
                <expan abbr="quæſtioq́">quæſtioque</expan>
              . </s>
              <s>hæc ſolum pertinet ad ea quæ ex principiis. </s>
              <s>Quemadmodum verò forma incu­
                <lb/>
              tiatur materię, dicetur poſteà. </s>
              <s>Dicamus interim, ex habitudine agentis ad patiens conſtare
                <expan abbr="motũ">motum</expan>
                <lb/>
              ipſum, eſt enim ipſa forma dum fit, quocirca pendet adhuc ab agente, incutitur autem patienti.
                <lb/>
              </s>
              <s>ſic motus eſt verè paſsio ab hoc quod eſt agens in hoc quod eſt patiens. </s>
              <s>Sed quanuis in hoc di­
                <lb/>
              catur, non ita dicitur, quia ſit tanquam accidens in ſubiecto ſimpliciter; verùm ſpectare oportet
                <lb/>
                <expan abbr="formã">formam</expan>
              & ſubiectum à quo primum ipſa excipitur, nam ſi materia fuerit, quæcunque forma per­
                <lb/>
              fectio illius eſt; ſed ſi capiamus ſubſtantiam compoſitam, mutatio
                <expan abbr="quidẽ">quidem</expan>
              quæ fit ſecundum ſub­
                <lb/>
              ſtantiam, pertinet ad prædicamentum ſubſtantiæ; quando per ipſam pars aliqua ſubſtantiæ
                <expan abbr="cõ-paratur">con­
                  <lb/>
                paratur</expan>
              , reliquæ verò mutationes optime referentur in accidens. </s>
              <s>Attamen quælibet mutatio, ſi
                <lb/>
              conſideretur vt paſsio, hoc charactere dictionis exprimitur, quia ſit in hoc quod ſanè aliud eſt,
                <lb/>
              quàm eſſe in ſubiecto, neque tamen obſtat, quominus ſit in ſubiecto, tanquam accidens. </s>
              <s>Actio
                <lb/>
              quoque pari gradu accidens erit & ſubſtantia. </s>
              <s>quanuis hoc dicendi ſchemate ſignificetur, quo­
                <lb/>
              niam ab hoc. </s>
              <s>ita enim deſcribitur per habitudinem ad agens; hoc autem ideſt, à quo: cùm inde
                <lb/>
              incipiat motus per communicationem formæ, quam habet agens in ſeipſo. </s>
              <s>Nanque eſt in agen­
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg1101"/>
                <lb/>
              te ipſo velut actus quidam ſecundus, & vt agentis perfectio. </s>
              <s>Quòd ſi ſubſtantiæ perfectio eſt
                <lb/>
              actio, perfectio verò ſubſtantiæ nil aliud eſſe poteſt quàm ſubſtantia. </s>
              <s>planum, quòd actio quo­
                <lb/>
              que ſubſtantiæ, quatenus ſubſtantia eſt, erit eadem & ſubſtantia. </s>
              <s>Quòd ſi te offendat actionem
                <lb/>
              conſtituere quæ ſit perfectio ſubſtantiæ, cùm eius perfectio poſita ſolùm in eo videatur quòd ſit,
                <lb/>
              & in poſſeſsione ſuę formæ; ſit hoc ſubſtantiæ ſimpliciter & à motu abſtractæ quam ſpectat pri­
                <lb/>
              mus philoſophus; transferatur illud ad ſubſtantiam naturalem quæ eſt noſtræ methodi quæ
                <expan abbr="">cum</expan>
                <lb/>
              motu determinetur, in ea producere motum & aliud efficere quale ipſa eſt, opus eſt præſtan­
                <lb/>
              tisſimum. </s>
              <s>Quocirca ſolùm merito figuræ dictionis eorum nomen retinebit quæ inter ſe reſpi­
                <lb/>
              ciunt. </s>
              <s>Sed his omiſsis de quibus poſteà copioſius diſſerendum eſt. </s>
              <s>illud eſto nobis firmum
                <lb/>
              & ratum vtranque habitudinem admouens, ſcilicet, & mobile, ad motus eſſentiam quoquo­
                <lb/>
              modo </s>
              <s/>
            </p>
          </chap>
        </body>
      </text>
    </archimedes>