Cardano, Girolamo, De subtilitate, 1663

Page concordance

< >
Scan Original
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
21
22
23
24
25
26
27
28
29
30
31
32
33
34
35
36
37
38
39
40
< >
page |< < of 403 > >|
    <archimedes>
      <text>
        <body>
          <chap>
            <p type="main">
              <s id="s.000448">
                <pb pagenum="368" xlink:href="016/01/017.jpg"/>
              pora ab alio continentur. </s>
              <s id="s.000449">Sed locus eſſe non
                <lb/>
              poteſt eadem ratione ſine corpore, ſi omnis
                <lb/>
              locus eſt vltima ſuperficies continens cor­
                <lb/>
              pus. </s>
              <s id="s.000450">Eſt etiam locus ipſe æternus, quia or­
                <lb/>
              bis cœleſtis ſuperficies extrema immota eſt,
                <lb/>
              vt corpus ipſum continet atque vniuerſum.
                <lb/>
              </s>
              <s id="s.000451">Locus igitur vt in vniuerſo, æternus eſt &
                <lb/>
              immobilis, ac immutabilis: vt autem cor­
                <lb/>
              poris certi ſuperficies, mutatur corporum
                <lb/>
              mutatione, nec manet. </s>
              <s id="s.000452">Locus igitur vbi
                <lb/>
              Alexander ſedit in Babylonica, vel Suſis,
                <lb/>
              adhuc manet, ſed nunc in aëre erat in ciui­
                <lb/>
              tate atque domo, nunc autem forſan in
                <lb/>
              agro, atque etiam ſub terra. </s>
              <s id="s.000453">Eſt vbi in
                <lb/>
              Roſtris facundiſſimus Cicero perorauit,
                <lb/>
              locus manet, at tunc propter terram in
                <lb/>
              aëre fuit, nunc autem creſcente forſitan
                <lb/>
              terra, ſub ipſa terra. </s>
              <s id="s.000454">Et in quolibet loco
                <lb/>
              nunc viciſſitudinibus temporum id agenti­
                <lb/>
              bus infiniti erunt homines, aliáſque fuêre,
                <lb/>
              ſi vera eſt opinio Ariſtotelis de mundi æter­
                <lb/>
              nitate. </s>
              <s id="s.000455">Tria igitur ſunt ſemper nobiſcum
                <lb/>
              æterna, mens, hyle, & locus. </s>
              <s id="s.000456">Sed men­
                <lb/>
              tem mutare, aut materiam non licet, locum
                <lb/>
              mutare licet, & alium adipiſci. </s>
              <s id="s.000457">Quocun­
                <lb/>
              que igitur perrexerimus, ad rem æternam
                <lb/>
              imus. </s>
              <s id="s.000458">Et nunc locus in quo ſcribo æternus
                <lb/>
              eſt, atque in eo complures forſan fuêre re­
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg36"/>
                <lb/>
              ges, aut ſapientes. </s>
              <s id="s.000459">Cùm enim principia
                <lb/>
              rerum naturalium ſint quinque, materia
                <lb/>
              ſeu hyle, forma, anima, locus, motus:
                <lb/>
              tempus autem non eſt principium, ſed mo­
                <lb/>
              tum ſequitur: proximum autem videtur eſſe
                <lb/>
              principio, quia nihil ſine ipſo fit: de hoc au­
                <lb/>
              tem poſteriùs dicemus. </s>
              <s id="s.000460">Quies quoquè non
                <lb/>
              eſt principium, ſed principij priuatio, vt
                <lb/>
              mors, frigus, ſiccitas. </s>
              <s id="s.000461">Repugnantia item
                <lb/>
              corporum atque inane ſeu vacuum, non ſunt
                <lb/>
              principia, à forma enim pendêre hæc, de­
                <lb/>
              monſtrauimus, & aliàs etiam demonſtrabi­
                <lb/>
              mus. </s>
              <s id="s.000462">Horum igitur principiorum nul­
                <lb/>
              lum non eſt ſecundùm genus æternum
                <lb/>
              & primum, aliter non poſſent eſſe princi­
                <lb/>
              pia. </s>
              <s id="s.000463">Sed per ſe æterna ſunt mens, hyle &
                <lb/>
              locus. </s>
              <s id="s.000464">Forma & motus parte æterna in cœ­
                <lb/>
              leſtibus, parte mortalia in his, quæ ſub lunæ
                <lb/>
              cælo ſunt conſtituta. </s>
              <s id="s.000465">Anima verò parte qua­
                <lb/>
              dam, qua intelligit, æterna, reliqua mor­
                <lb/>
              talis eſt. </s>
              <s id="s.000466">Expers corporis eſt mens, locus &
                <lb/>
              motus. </s>
              <s id="s.000467">Sed mens abſoluitur omninò à cor­
                <lb/>
              pore, motus ſine corpore non eſt. </s>
              <s id="s.000468">Anima
                <lb/>
              autem, hyle & forma, cum corpore neceſſa­
                <lb/>
              riò ſunt. </s>
              <s id="s.000469">Anima tamen non videtur pars il­
                <lb/>
              lius. </s>
              <s id="s.000470">Quòd verò plura eſſe non poſſint princi­
                <lb/>
              pia, ex hoc demonſtratur. </s>
              <s id="s.000471">Nam quæ ſunt,
                <lb/>
              quædam viuunt, quædam non. </s>
              <s id="s.000472">Reguntur
                <lb/>
              autem omnia atque fiunt, tum manet. </s>
              <s id="s.000473">Cor­
                <lb/>
              pus igitur in loco manet. </s>
              <s id="s.000474">Fiunt autem ex
                <lb/>
              materia atque forma. </s>
              <s id="s.000475">Reguntur autem ab
                <lb/>
              anima, quæ in nobilioribus mens eſt, & à
                <lb/>
              corpore ſeparata: in corporibus autem, vitæ
                <lb/>
              principium. </s>
              <s id="s.000476">Sed cauſa qua manent eſt motus,
                <lb/>
              item generationis, & reliquorum. </s>
              <s id="s.000477">Omnia
                <lb/>
              hæc cùm ſint quidam motus, & vt fiunt, & vt
                <lb/>
              manent, igitur motus principium eſt. </s>
              <s id="s.000478">De
                <lb/>
              principiis ſecundùm ſenſum, & vt ad hanc
                <lb/>
              pertinebat tractationem, hæc docuiſſe hacte­
                <lb/>
              nus ſufficiat: non enim hoc modo priuatio
                <lb/>
              principium eſt. </s>
              <s id="s.000479">Supereſt nunc, vt declaremus,
                <lb/>
              vacuum non dari, præter rationes tres ſenſi­
                <lb/>
              biles ſuperiùs adductas, hoc diligentiùs nunc
                <lb/>
              demonſtrantes. </s>
              <s id="s.000480">Oſtenſum erit & pari ratio­
                <lb/>
              ne de corporum repugnantia, quicquid ſupe­
                <lb/>
              riùs ſuppoſuimus: nam neque in eodem loco
                <lb/>
              duo corpora, nec corpus vnum in duobus
                <lb/>
              locis, nec corpore locum eſſe poſſe diximus.
                <lb/>
              </s>
              <s id="s.000481">Nunc igitur hoc vltimo denuò demonſtrua
                <lb/>
              to, reliqua etiam erunt manifeſta: neque
                <lb/>
              enim in hoc libro ſingula demonſtrare, ſed
                <lb/>
              res per capita tractare propoſitum eſt. </s>
              <s id="s.000482">Pri­
                <lb/>
              múm igitur vacuum non eſt: quomodo igi­
                <lb/>
              tur quod non eſt, efficere quicquam po­
                <lb/>
              terit? </s>
              <s id="s.000483">Deinde ſi eſſe ponatur, ſubſtantia
                <lb/>
              non eſt vacuum, neque à ſubſtantia profi­
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg37"/>
                <lb/>
              ciſcitur, & vt vno verbo abſoluam, nihil
                <lb/>
              eſt, atque ideo nullam poterit habere ope­
                <lb/>
              rationem. </s>
            </p>
            <p type="margin">
              <s id="s.000484">
                <margin.target id="marg35"/>
              Locus quid
                <lb/>
              ſit.</s>
            </p>
            <p type="margin">
              <s id="s.000485">
                <margin.target id="marg36"/>
                <expan abbr="Principiorũ">Principiorum</expan>
                <lb/>
              naturalium
                <lb/>
              diuiſio.</s>
            </p>
            <p type="margin">
              <s id="s.000486">
                <margin.target id="marg37"/>
              Demonſtra­
                <lb/>
              tio, quia nul­
                <lb/>
              lus motus eſt
                <lb/>
              à vacuo.</s>
            </p>
            <p type="main">
              <s id="s.000487">Forſan dicet quiſpiam, naturam metu
                <lb/>
              vacui, ſeu vt illud euitet, motum ciere. </s>
              <s id="s.000488">Sed
                <lb/>
              neque iſtud: nam quum aër rarior aqua ſit,
                <lb/>
              oportuit primò antequàm fiat attractio va­
                <lb/>
              cui ratione, quum aqua aſcendit aquæ con­
                <lb/>
              ſecutione, priorem aquam in aërem verti,
                <lb/>
              húncque rurſus in ignem, qui aëre rarior eſt:
                <lb/>
              deinde ipſum ignem attenuari, demum fieri
                <lb/>
              hanc attractionem. </s>
              <s id="s.000489">Sed nos videmus, aquam
                <lb/>
              non verti in aërem, ſed trahere: ſimiliter
                <lb/>
              aërem, antequam in ignem tranſeat: non igi­
                <lb/>
              tur metu vacui, quum adhuc ſuperſint tot
                <lb/>
              intermedia, ſed metu raritatis natura moli­
                <lb/>
              tur eam attractionem, quam à vacuo appel­
                <lb/>
              lant. </s>
              <s id="s.000490">Nec eſt vt eam cum Auerroë, violen­
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg38"/>
                <lb/>
              tam dicam: nam ipſa prorſus eſt naturalis,
                <lb/>
              ſicut & motus aquæ, quum in aëre fuerit &
                <lb/>
              deſcendit: violenter enim quieſcit, & ideo
                <lb/>
              naturaliter mouetur. </s>
              <s id="s.000491">Sic elementum, quod
                <lb/>
              raritatis cauſa trahit, violentiam patitur, à
                <lb/>
              qua motu illo ſe liberat. </s>
              <s id="s.000492">Quòd verò eo motu
                <lb/>
              graue ſurſum trahatur, contingit caſu, eſt que
                <lb/>
              ei quod trahitur, quandoque violentum, &
                <lb/>
              quandoque non, velut ſi leue ſurſum traha­
                <lb/>
              tur. </s>
              <s id="s.000493">Satis eſt motum ex principio ipſo eſſe
                <lb/>
              naturalem. </s>
            </p>
            <p type="margin">
              <s id="s.000494">
                <margin.target id="marg38"/>
              Motus at­
                <lb/>
              tractionis à
                <lb/>
              raritate, non
                <lb/>
              eſt
                <expan abbr="violẽtus">violentus</expan>
              .</s>
            </p>
            <p type="main">
              <s id="s.000495">Vt inuito, vel ſaltem non iuuante paſſo
                <lb/>
              fit? </s>
              <s id="s.000496">Imò quod mouetur ad locum, ſpontè
                <lb/>
              mouetur, vt elementum aut mixtum, non vt
                <lb/>
              graue, aut leue. </s>
              <s id="s.000497">Obliuiſcitur enim propriæ
                <lb/>
              naturæ, quòd ſic mouetur conſenſu alterius.
                <lb/>
              </s>
              <s id="s.000498">Velut qui filium hortatur ad vitæ pericu­
                <lb/>
              lum, dum muri vrbis ab hoſte oppugnan­
                <lb/>
              tur, pietatem exercet: vbi communis cau­
                <lb/>
              ſa non impelleret, id agens crudelis habe­
                <lb/>
              retur. </s>
            </p>
            <p type="main">
              <s id="s.000499">Sed iam ad motus grauium veniamus. </s>
              <s id="s.000500">Hic
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg39"/>
                <lb/>
              autem liber eſt, aut fit pondere alligato, vt in
                <lb/>
              libra & ſtatera. </s>
              <s id="s.000501">Quæri ſolet, cur pondera
                <lb/>
              ponderibus magis agitantur? </s>
              <s id="s.000502">nam manu­
                <lb/>
              brio A, agitetur ſuper furculam C, pondus
                <lb/>
              B. </s>
              <s id="s.000503">Conſtat quòd ſi addatur pondus ipſi ma­
                <lb/>
              nubrio, vtpote plumbum vſque ad certam
                <lb/>
              metam, faciliùs deſcendere à lateribus ad
                <lb/>
              medium adiuuante pondere: at contrà diffi­
                <lb/>
              cilius moueri à medio ad latera. </s>
              <s id="s.000504">Ob id, pon­
                <lb/>
              deris meta quædam habenda eſt, vſque ad
                <lb/>
              quam motus facilitas augetur. </s>
              <s id="s.000505">Hanc tamen
                <lb/>
              ſi tranſcendas, motus redditur difficilior.
                <lb/>
              </s>
              <s id="s.000506">Hac ratione capulos enſibus grauiores ad­
                <lb/>
              dunt, vt enſes videantur leuiores, faciliúſ­
                <lb/>
              que tractentur. </s>
              <s id="s.000507">Sed & hîc modus ſeruan­
                <lb/>
              dus eſt. </s>
            </p>
          </chap>
        </body>
      </text>
    </archimedes>