1dam res eſt, ſed ea nihil ad motum. Motus eſt in prædicamento ipſius vbi in quo poteſtas eſt
quæ nititur mobili, non ſecus atque aliorum prædicamentorum poteſtates in quibus eſt motus.
In illo igitur prædicamento proceſſus eſt & profectus quod mobili inhæret intrinſecus. Quare &
eodem modo de hoc motus genere decernendum eſt, ac de ſuperioribus. Ad illa me conuerto
nunc, quibus formam fluentem idem eſſe cum motu probatur. Hæc quoniam accipiunt formam
actu, non virtute, vt nos accepimus, nos ad ſeſe reuocant. Itaque iura methodi requirunt, vt nos
ea taciti non prætereamus. Obiicitur in primis auctoritas Ariſtotelis, qui videatur aliquando aſ
ſeuerare motum eſſe in rebus ad quas eſt motus. ergo non differt, inquiunt, à formis: ad has enim
motus eſt. At non id dicit Ariſtoteles, ſed motum non eſſe præter res, res autem ipſe vocat prędi
camenta, vt doceat definitionem motus communem non ſatis eſſe, quia ſit commune ad vnum
& natura poſterius ſuis partibus: ideoque. etiam parteis motus eſſe euoluendas ad id, vt planiſsimè
accipiatur. Rurſus quòd motus ſit actus, quòd ex poteſtate & actu, omnis autem actus ſit à for
ma. Ergo & in motu forma. Noſti actum in motu eſſe actionem & munus. Sed fac eſſe actum,
quòd ex tali principio conſtet. Reſpondeo actum eſſe imperfectum, illum verò non neceſſariò
flagitare formam, vt apparet in generatione quæ eſt actus rei generabilis; nihilominus forma non
adeſt. & multo magis ſi actum illum in generatione putes ad præuias affectiones attinere; multo
enim minus ibi eſt forma. At omnis actus eſt à forma, verum fateor. Sed moneo actum eſſe à
forma analogicè, & ordine quodam, vel quòd ſit ipſe actus, vt forma & potiſsimè ſeparata: vel
quòd ſit actu, vt compoſita; vel capax actus, vt poteſtas & materia; vel eius abſentia, vt priuatio,
vel quòd ſit proceſſus ad actum & formam. & talis eſt motus. Quòd opponitur motum perfici
non corrumpi, ex quiete, in qua ineſt forma. Et hoc fateor, ſi ita motum accipias, vt nos anteà
ſignificauimus, pro forma fluente, vt poteſtate reſpicit fluxum. Nam cęteroqui motus formali
ter corrumpitur. & tum dicere verum eſt, non eſſe motum qui antè fuerat, & rem non moueri
quæ anteà mouebatur. Venio nunc ad rationes quibus ſuam ſententiam confirmare ſtudent.
Ac prima quidem ad actionis cuiuſque primordia explicanda nos excitat. Itaque ſcire conue
nit. Agens, vbi patiens obiiciatur, nec quicquam obſtet, ſuaptè natura patiens immutare primùm
afficiendo, tùm deinde exhibendo formam quam actu, ſeu virtute poſsidet. Hîc prima actio eſt
impedimenti remotio quæ fit per motum; ſecunda eſt habitudo agentis ad patiens, & vtriuſque
præſentia quæ eſt ἐνέργεια ex qua calor eſt in ſubiecto. Quare calefacit ignis per calorem quem
in ſeipſo habet; nec productio calefactionis eſt per calefactionem, ſed ex præſentia calefacientis,
vnde extat primùm calefactio; quaſi cogites calefaciens actum ſuum exercere circumcirca per
terminos quoſdam quos efficacitatis ſphæra Latini circumſcribunt, ſicuti Sol cuius omnis extre
mitas radiis à medio paribus attingitur, & quemadmodum hîc illuſtratur ille qui ſubit hoc ſpa
tium, ſiue moueatur ipſe, ſeu Sol conuertatur; ſic efficacitatis ſphæram ſubit illud quod eſt cale
faciendum. Proinde neque progreſſus eſt in motibus in infinitum, nec quicquam ex ſeipſo pro
ducitur; nec calefactio pendet ex altera calefactione. Neque illa verè opponuntur, quæ ducun
tur ex his. Eodem quoque modo de latione dicendum eſt. At dices, lationem ex alio motu non
produci, quia ſit omnium prima. An non omnis prima eſt, ſed conuerſio quæ eſt æterna. & in
his quæ intereunt, nihil obſtat quominus alius motus ſit primus; etenim dans formam dat mo
tum; ideoque. generatio motui præcedit. & eſto quòd latio ſit prima ſimpliciter, non eſt prima in
ſingulis. Itaque in argumento ineſt fallacia ſecundum figuram dictionis. Cùm dicitur calorem
& calefactionem nec numero, neque ſpecie differre, dicam diuiſionem non eſſe neceſſariam: ſi
quidem alia diſtinguantur eſſentia, vt forma & materia; nonnulla, vt aiunt, connotato, vt priua
tio & materia, quædam habitudine, vt priuatio & forma, & alia fortè aliis modis. Prætereà ſi
dicam ego hæc numero differre, quid erit abſurdi? ſic enim dicam, velut de forma & priuatione
non multò ante dictum eſt, illa eſſe duo; quod bis materia numeratur, ſemel cum priuatione, ite
rum cum forma; ſic dum calefit & poſtquam incaluit, eſt materia numero diuerſa: nam, dum
calefit, priuata eſt, quia, dum fit res, nondum eſt: ſed ſi fuerit actu ſubiectum, dum calefit, & po
ſteà calefactum eſt, idem certè eſt ad numerum; verùm non eſt idem ſubiectum duorum acciden
tium, quòd ex aduentu caloris non eſt calefactio; ſed iam res excalfacta eſt. Poſtremò accipi
tur, eandem eſſe proportionem poteſtatis actuoſę ad calefactionem, quæ eſt caloris in igne ad ca
lorem in ligno productum. Detur id. Aſſumitur eandem eſſe poteſtatem actuoſam & calorem
in igni. Quanquam ratio proportionum in quanto ſimpliciter verum aſſequatur rerum natura
ſæpe ob infinitatem materiæ variata; nihilominus ne moroſi videamur in ea re, quæ neque etiam
phyſicè data negotium exhibere poteſt; negamus idem, niſi ſubiecto, eſſe poteſtatem actuoſam
& calorem: nam poteſtas aut eſt, vt opinor, ſubſtantia; calor eſt accidens, aut eſt ad aliquid. ſem
per enim reſpicit aliud, quatenus aliud; calor autem paſsio & de genere qualitatis. Demum po
teſtas actuoſa eſt agendi principium; calor eſt inſtrumentum: accipio verò calorem in actu ſecun
do, aliud fortè de caliditate quæ eſt in actu primo dicturus, cui tamen fateor poteſtate afferre
quæ nititur mobili, non ſecus atque aliorum prædicamentorum poteſtates in quibus eſt motus.
In illo igitur prædicamento proceſſus eſt & profectus quod mobili inhæret intrinſecus. Quare &
eodem modo de hoc motus genere decernendum eſt, ac de ſuperioribus. Ad illa me conuerto
nunc, quibus formam fluentem idem eſſe cum motu probatur. Hæc quoniam accipiunt formam
actu, non virtute, vt nos accepimus, nos ad ſeſe reuocant. Itaque iura methodi requirunt, vt nos
ea taciti non prætereamus. Obiicitur in primis auctoritas Ariſtotelis, qui videatur aliquando aſ
ſeuerare motum eſſe in rebus ad quas eſt motus. ergo non differt, inquiunt, à formis: ad has enim
motus eſt. At non id dicit Ariſtoteles, ſed motum non eſſe præter res, res autem ipſe vocat prędi
camenta, vt doceat definitionem motus communem non ſatis eſſe, quia ſit commune ad vnum
& natura poſterius ſuis partibus: ideoque. etiam parteis motus eſſe euoluendas ad id, vt planiſsimè
accipiatur. Rurſus quòd motus ſit actus, quòd ex poteſtate & actu, omnis autem actus ſit à for
ma. Ergo & in motu forma. Noſti actum in motu eſſe actionem & munus. Sed fac eſſe actum,
quòd ex tali principio conſtet. Reſpondeo actum eſſe imperfectum, illum verò non neceſſariò
flagitare formam, vt apparet in generatione quæ eſt actus rei generabilis; nihilominus forma non
adeſt. & multo magis ſi actum illum in generatione putes ad præuias affectiones attinere; multo
enim minus ibi eſt forma. At omnis actus eſt à forma, verum fateor. Sed moneo actum eſſe à
forma analogicè, & ordine quodam, vel quòd ſit ipſe actus, vt forma & potiſsimè ſeparata: vel
quòd ſit actu, vt compoſita; vel capax actus, vt poteſtas & materia; vel eius abſentia, vt priuatio,
vel quòd ſit proceſſus ad actum & formam. & talis eſt motus. Quòd opponitur motum perfici
non corrumpi, ex quiete, in qua ineſt forma. Et hoc fateor, ſi ita motum accipias, vt nos anteà
ſignificauimus, pro forma fluente, vt poteſtate reſpicit fluxum. Nam cęteroqui motus formali
ter corrumpitur. & tum dicere verum eſt, non eſſe motum qui antè fuerat, & rem non moueri
quæ anteà mouebatur. Venio nunc ad rationes quibus ſuam ſententiam confirmare ſtudent.
Ac prima quidem ad actionis cuiuſque primordia explicanda nos excitat. Itaque ſcire conue
nit. Agens, vbi patiens obiiciatur, nec quicquam obſtet, ſuaptè natura patiens immutare primùm
afficiendo, tùm deinde exhibendo formam quam actu, ſeu virtute poſsidet. Hîc prima actio eſt
impedimenti remotio quæ fit per motum; ſecunda eſt habitudo agentis ad patiens, & vtriuſque
præſentia quæ eſt ἐνέργεια ex qua calor eſt in ſubiecto. Quare calefacit ignis per calorem quem
in ſeipſo habet; nec productio calefactionis eſt per calefactionem, ſed ex præſentia calefacientis,
vnde extat primùm calefactio; quaſi cogites calefaciens actum ſuum exercere circumcirca per
terminos quoſdam quos efficacitatis ſphæra Latini circumſcribunt, ſicuti Sol cuius omnis extre
mitas radiis à medio paribus attingitur, & quemadmodum hîc illuſtratur ille qui ſubit hoc ſpa
tium, ſiue moueatur ipſe, ſeu Sol conuertatur; ſic efficacitatis ſphæram ſubit illud quod eſt cale
faciendum. Proinde neque progreſſus eſt in motibus in infinitum, nec quicquam ex ſeipſo pro
ducitur; nec calefactio pendet ex altera calefactione. Neque illa verè opponuntur, quæ ducun
tur ex his. Eodem quoque modo de latione dicendum eſt. At dices, lationem ex alio motu non
produci, quia ſit omnium prima. An non omnis prima eſt, ſed conuerſio quæ eſt æterna. & in
his quæ intereunt, nihil obſtat quominus alius motus ſit primus; etenim dans formam dat mo
tum; ideoque. generatio motui præcedit. & eſto quòd latio ſit prima ſimpliciter, non eſt prima in
ſingulis. Itaque in argumento ineſt fallacia ſecundum figuram dictionis. Cùm dicitur calorem
& calefactionem nec numero, neque ſpecie differre, dicam diuiſionem non eſſe neceſſariam: ſi
quidem alia diſtinguantur eſſentia, vt forma & materia; nonnulla, vt aiunt, connotato, vt priua
tio & materia, quædam habitudine, vt priuatio & forma, & alia fortè aliis modis. Prætereà ſi
dicam ego hæc numero differre, quid erit abſurdi? ſic enim dicam, velut de forma & priuatione
non multò ante dictum eſt, illa eſſe duo; quod bis materia numeratur, ſemel cum priuatione, ite
rum cum forma; ſic dum calefit & poſtquam incaluit, eſt materia numero diuerſa: nam, dum
calefit, priuata eſt, quia, dum fit res, nondum eſt: ſed ſi fuerit actu ſubiectum, dum calefit, & po
ſteà calefactum eſt, idem certè eſt ad numerum; verùm non eſt idem ſubiectum duorum acciden
tium, quòd ex aduentu caloris non eſt calefactio; ſed iam res excalfacta eſt. Poſtremò accipi
tur, eandem eſſe proportionem poteſtatis actuoſę ad calefactionem, quæ eſt caloris in igne ad ca
lorem in ligno productum. Detur id. Aſſumitur eandem eſſe poteſtatem actuoſam & calorem
in igni. Quanquam ratio proportionum in quanto ſimpliciter verum aſſequatur rerum natura
ſæpe ob infinitatem materiæ variata; nihilominus ne moroſi videamur in ea re, quæ neque etiam
phyſicè data negotium exhibere poteſt; negamus idem, niſi ſubiecto, eſſe poteſtatem actuoſam
& calorem: nam poteſtas aut eſt, vt opinor, ſubſtantia; calor eſt accidens, aut eſt ad aliquid. ſem
per enim reſpicit aliud, quatenus aliud; calor autem paſsio & de genere qualitatis. Demum po
teſtas actuoſa eſt agendi principium; calor eſt inſtrumentum: accipio verò calorem in actu ſecun
do, aliud fortè de caliditate quæ eſt in actu primo dicturus, cui tamen fateor poteſtate afferre