1tia terminus eſt alterius qui eſt ſecundum qualitatem. Nemo re vera, ni prorſus fallor, hanc
rem in eam ſententiam ſubtilius expreſsit. Attamen hæc illum ita iuuent, veluti prouerbio fer
tur. Vt lippum pictę tabulæ, fomenta podagram. Nam mitto hæc non eſſe ex Auerrois ſen
tentia pronunciata; quippe qui elementorum formas intendi & remitti profeſſus ſit: quam
obrem fieri non poteſt, quin eorum generatio tempore abſoluatur. Verùm ſiquis opinionem
Auerrois defendere nolit; audiat quo pacto aduerſentur hæc Ariſtoteli, eiuſque firma decreta op
pugnent. In primis ſi ſucceſsio generationi ſubſtantiæ conueniret beneficio qualitatis adnexæ:
certè cauſſa ſucceſsionis in generatione à qualitatis ingenio petenda foret: aliter eſſet cauſſa per
accidens, & à demonſtratione abhorrens. Sed cauſſa ſucceſsionis ab Ariſtotele aſsignatur quæ
ducitur à ſubſtantia, nempe diuiſio quæ per ſe ineſt in ſubſtantia, quoniam eſt per ſe quanta, &
extenta eſt & partibilis propter materiam, quemadmodum ſuperiore capite ſcripſimus: Ergo
ſucceſsio non à qualitate arceſſenda eſt, ſed à ſubſtantia. Prætereà docemur a in permanenti
bus vltimum non eſſe rei quæ corrumpebatur, reperiri: atqui ſignificat hoc ordinem & habi
tudinem ad aliud non eſſe quod medium ſit inter eſſe ſimpliciter & non eſſe ſimpliciter, nec vlti
mum ſit, & videre eſt Ariſtotelem in ea demonſtratione rationem habere inſtantium, & formas
ipſas ex inſtantibus iudicare, eaque. diuerſa conſtituere quibus, ſcilicet, res ipſa fit, & quibus facta eſt.
Adde etiam quòd Ariſtoteles eundem progreſſum obſeruari docet in alteratione & ortu, quòd
ſi in affectione inſtantia quibus fit res, & quibus eſt facta, non ſunt eadem; in ortu quoque di
uerſa ſint inſtantia neceſſe eſt. Nunquid eò confugient, vt hæc diuiſio ſit ſubiecti, & ſecundum
parteis quantas? Non licet profectò; ibi enim oſtenditur, cur non ſit primum mutatum eſſe,
& cur id quod eſt nunc, antefiebat, & nihil eſt factum, quin prius fieret, & nihil fieri quin habue
rit partem factam, & quòd omnis generatio perpetuò conſtat ex eo quod fit, & eo quod factum
eſt, & agitur perſpicuè non de partibus quantitatis ſubiecti, ſed partibus, & continuatione mo
tus, quatenus eſt forma fluens. Prætereà concluderetur oppoſitum eius quod vult Ariſtoteles:
vult enim ibi oſtendere in generatione non dari primum genitum: at in re & ſubiecto datur pri
mum genitum quod eſt minimum, & in animali præcipuè, vt pluribus explicatum eſt ab Auer
roë 7. Phyſ. cùm quæritur, vtrùm omne quod per ſe moueatur, à ſeipſo primò moueatur. Et 8.
Phyſ. concluditur primum in re. Quare paret Ariſtotelem non agere de partibus quanti, ſed
ortus. Addo etiam decretum Ariſtotelis ex 9. Met. T. 14. vbi docet in ortu eſſe quaſdam parteis
factas, quæ remanent in re genita, ex quibus tota ſubſtantia conſiſtit. Si igitur reipſa dicet ra
tione diuerſa ſunt genita quæ antea gignebantur; ergo & quæ gignebantur erunt ſubſtantiæ par
tes: aliter è non ſubſtantiis ſubſtantia fieret; neque tergiuerſari licet, nanque eius verba generatim
comprehendunt quencunque motum per ſe, & confirmantur iis quæ conſtituta fuerant in libris
de motu, in quibus ea planè decernuntur quę dicuntur & dicentur à nobis. Ex quo dicendum
non eſt hæc à ſola mente, non autem à natura diſtingui, quod item multò prius expoſitum fue
rat, cùm ſit concluſum, ortus quoque non eſſe primum aliquid, ſed vltimum, b eo enim pacto,
non eadem re ſunt generatio & genitum eſſe; ſed ipſa quoque tendit ad formam quæ eſt à ſe ipſa
diſtincta. Venit item mihi illud in mentem, quod valeat ad eandem theſin conuellendam.
Si priuatio principium eſt, dum fit res, non autem poſtquàm facta eſt. Ergo aliud inſtans, quo
fit res & quo facta eſt, vt cuique. perſpicuum eſſe poteſt. Si id ita eſt. Igitur in tempore generatio.
Neque potes effugere laqueum, quia prius illud inſtans ad pręuias affectiones referatur, cùm pri
uatio principium ſit ſubſtantiæ primò, tum deinde accidentis, vt docuit nos Ariſtoteles. c Itaque
pertinet illa mutatio ad ſubſtantiam ipſam, non ad qualitates. Neque item videtur inſtantiam
tollere quòd ſit quidem principium priuatio, dum fit res, quod tamen fieri ſolùm ratione, non
tempore ſegregetur ab eo quod factum eſt. Dicam enim hîc, vt dixit aliquando Ariſtoteles ex
Simonide orationem hanc ſimilem illius eſſe quam ſerui pronunciant; nam propter mendacia.
quæ ab initio dixere, d longam ipſos orationem contexere oportet. Si enim ſola ratione ſegre
gatur fieri in quo eſt priuatio à facto eſſe in quo eſt forma: ergo etiam ſimul & in eodem puncto
temporis erunt priuatio & forma, idemque. erit ſimul & non erit; quam difficultatem vt tolleret
Ariſtoteles, coactus fuit ponere vltimum non eſſe in quo priuatio prorſus extingueretur. Itaque
eſt aliud punctum, & reipſa ſeparatum quo priuatio principium eſt rei, dum fit, atque illud quo
facta res eſt. Poſtremò ſequeretur, non in eodem prædicamento futurum eſſe actum & poteſta
tem, cuius actus eſſet ipſa mutatio. Nam poſteà docebimus in generatione proceſſum eſſe à
prima poteſtate ad vltimam cum qua forma exiſtit. Nunc cùm in indiuiduo ſit res, erit in præ
dicamento ſubſtantiæ poteſtas vltima ſolum; vbi ergo præcedentes? Ita igitur patet vt tempus
quoque pertineat ad ortum, & quemadmodum generatio ſimpliciter ſit obnoxia tempori. Ne
que illud omittendum, quòd vbi adeſt diſcrimen inſtantium in mutatione neceſſariò requiritur
tempus, ne fortè dicamus, cùm diuerſæ partes in diuerſis fiant inſtantibus, & ex iis non fiat tem
pus, etiam earum ortum totum inſtanti abſolui, ſiquidem tollant hæc iudicium Ariſtotelis
rem in eam ſententiam ſubtilius expreſsit. Attamen hæc illum ita iuuent, veluti prouerbio fer
tur. Vt lippum pictę tabulæ, fomenta podagram. Nam mitto hæc non eſſe ex Auerrois ſen
tentia pronunciata; quippe qui elementorum formas intendi & remitti profeſſus ſit: quam
obrem fieri non poteſt, quin eorum generatio tempore abſoluatur. Verùm ſiquis opinionem
Auerrois defendere nolit; audiat quo pacto aduerſentur hæc Ariſtoteli, eiuſque firma decreta op
pugnent. In primis ſi ſucceſsio generationi ſubſtantiæ conueniret beneficio qualitatis adnexæ:
certè cauſſa ſucceſsionis in generatione à qualitatis ingenio petenda foret: aliter eſſet cauſſa per
accidens, & à demonſtratione abhorrens. Sed cauſſa ſucceſsionis ab Ariſtotele aſsignatur quæ
ducitur à ſubſtantia, nempe diuiſio quæ per ſe ineſt in ſubſtantia, quoniam eſt per ſe quanta, &
extenta eſt & partibilis propter materiam, quemadmodum ſuperiore capite ſcripſimus: Ergo
ſucceſsio non à qualitate arceſſenda eſt, ſed à ſubſtantia. Prætereà docemur a in permanenti
bus vltimum non eſſe rei quæ corrumpebatur, reperiri: atqui ſignificat hoc ordinem & habi
tudinem ad aliud non eſſe quod medium ſit inter eſſe ſimpliciter & non eſſe ſimpliciter, nec vlti
mum ſit, & videre eſt Ariſtotelem in ea demonſtratione rationem habere inſtantium, & formas
ipſas ex inſtantibus iudicare, eaque. diuerſa conſtituere quibus, ſcilicet, res ipſa fit, & quibus facta eſt.
Adde etiam quòd Ariſtoteles eundem progreſſum obſeruari docet in alteratione & ortu, quòd
ſi in affectione inſtantia quibus fit res, & quibus eſt facta, non ſunt eadem; in ortu quoque di
uerſa ſint inſtantia neceſſe eſt. Nunquid eò confugient, vt hæc diuiſio ſit ſubiecti, & ſecundum
parteis quantas? Non licet profectò; ibi enim oſtenditur, cur non ſit primum mutatum eſſe,
& cur id quod eſt nunc, antefiebat, & nihil eſt factum, quin prius fieret, & nihil fieri quin habue
rit partem factam, & quòd omnis generatio perpetuò conſtat ex eo quod fit, & eo quod factum
eſt, & agitur perſpicuè non de partibus quantitatis ſubiecti, ſed partibus, & continuatione mo
tus, quatenus eſt forma fluens. Prætereà concluderetur oppoſitum eius quod vult Ariſtoteles:
vult enim ibi oſtendere in generatione non dari primum genitum: at in re & ſubiecto datur pri
mum genitum quod eſt minimum, & in animali præcipuè, vt pluribus explicatum eſt ab Auer
roë 7. Phyſ. cùm quæritur, vtrùm omne quod per ſe moueatur, à ſeipſo primò moueatur. Et 8.
Phyſ. concluditur primum in re. Quare paret Ariſtotelem non agere de partibus quanti, ſed
ortus. Addo etiam decretum Ariſtotelis ex 9. Met. T. 14. vbi docet in ortu eſſe quaſdam parteis
factas, quæ remanent in re genita, ex quibus tota ſubſtantia conſiſtit. Si igitur reipſa dicet ra
tione diuerſa ſunt genita quæ antea gignebantur; ergo & quæ gignebantur erunt ſubſtantiæ par
tes: aliter è non ſubſtantiis ſubſtantia fieret; neque tergiuerſari licet, nanque eius verba generatim
comprehendunt quencunque motum per ſe, & confirmantur iis quæ conſtituta fuerant in libris
de motu, in quibus ea planè decernuntur quę dicuntur & dicentur à nobis. Ex quo dicendum
non eſt hæc à ſola mente, non autem à natura diſtingui, quod item multò prius expoſitum fue
rat, cùm ſit concluſum, ortus quoque non eſſe primum aliquid, ſed vltimum, b eo enim pacto,
non eadem re ſunt generatio & genitum eſſe; ſed ipſa quoque tendit ad formam quæ eſt à ſe ipſa
diſtincta. Venit item mihi illud in mentem, quod valeat ad eandem theſin conuellendam.
Si priuatio principium eſt, dum fit res, non autem poſtquàm facta eſt. Ergo aliud inſtans, quo
fit res & quo facta eſt, vt cuique. perſpicuum eſſe poteſt. Si id ita eſt. Igitur in tempore generatio.
Neque potes effugere laqueum, quia prius illud inſtans ad pręuias affectiones referatur, cùm pri
uatio principium ſit ſubſtantiæ primò, tum deinde accidentis, vt docuit nos Ariſtoteles. c Itaque
pertinet illa mutatio ad ſubſtantiam ipſam, non ad qualitates. Neque item videtur inſtantiam
tollere quòd ſit quidem principium priuatio, dum fit res, quod tamen fieri ſolùm ratione, non
tempore ſegregetur ab eo quod factum eſt. Dicam enim hîc, vt dixit aliquando Ariſtoteles ex
Simonide orationem hanc ſimilem illius eſſe quam ſerui pronunciant; nam propter mendacia.
quæ ab initio dixere, d longam ipſos orationem contexere oportet. Si enim ſola ratione ſegre
gatur fieri in quo eſt priuatio à facto eſſe in quo eſt forma: ergo etiam ſimul & in eodem puncto
temporis erunt priuatio & forma, idemque. erit ſimul & non erit; quam difficultatem vt tolleret
Ariſtoteles, coactus fuit ponere vltimum non eſſe in quo priuatio prorſus extingueretur. Itaque
eſt aliud punctum, & reipſa ſeparatum quo priuatio principium eſt rei, dum fit, atque illud quo
facta res eſt. Poſtremò ſequeretur, non in eodem prædicamento futurum eſſe actum & poteſta
tem, cuius actus eſſet ipſa mutatio. Nam poſteà docebimus in generatione proceſſum eſſe à
prima poteſtate ad vltimam cum qua forma exiſtit. Nunc cùm in indiuiduo ſit res, erit in præ
dicamento ſubſtantiæ poteſtas vltima ſolum; vbi ergo præcedentes? Ita igitur patet vt tempus
quoque pertineat ad ortum, & quemadmodum generatio ſimpliciter ſit obnoxia tempori. Ne
que illud omittendum, quòd vbi adeſt diſcrimen inſtantium in mutatione neceſſariò requiritur
tempus, ne fortè dicamus, cùm diuerſæ partes in diuerſis fiant inſtantibus, & ex iis non fiat tem
pus, etiam earum ortum totum inſtanti abſolui, ſiquidem tollant hæc iudicium Ariſtotelis