Cardano, Girolamo, De subtilitate, 1663

Page concordance

< >
Scan Original
21
22
23
24
25
26
27
28
29
30
31
32
33
34
35
36
37
38
39
40
41
42
43
44
45
46
47
48
49
50
< >
page |< < of 403 > >|
    <archimedes>
      <text>
        <body>
          <chap>
            <pb pagenum="369" xlink:href="016/01/018.jpg"/>
            <p type="margin">
              <s id="s.000508">
                <margin.target id="marg39"/>
              Quomodo
                <lb/>
              pondera fa­
                <lb/>
              cile mouean­
                <lb/>
              tur.</s>
            </p>
            <figure id="id.016.01.018.1.jpg" xlink:href="016/01/018/1.jpg" number="15"/>
            <p type="main">
              <s id="s.000509">Adiecimus hoc, quia pleraque inſtrumen­
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg40"/>
                <lb/>
              ta hauriendis aquis idonea, hominum aut
                <lb/>
              iumentorum viribus aguntur. </s>
              <s id="s.000510">Sed etſi ipſa­
                <lb/>
              rum aquarum rapido impetu agitentur ma­
                <lb/>
              chinæ, rurſus addita manubriis pondera fa­
                <lb/>
              ciliorum efficiunt motum. </s>
              <s id="s.000511">Licet itaque ſolo
                <lb/>
              impetu aquarum defluentium, aquas ipſas in
                <lb/>
              ſuprema loca impellere, atque ægros humi­
                <lb/>
              lioribus aquis irrigare. </s>
              <s id="s.000512">Sed hoc tantùm in
                <lb/>
              his quæ decurrunt, & impetum labendo ha­
                <lb/>
              bent. </s>
              <s id="s.000513">Aptetur enim à latere vno Cteſibica,
                <lb/>
              aut Brambilica, aut alterius generis machi­
                <lb/>
              na: nam ( vt dixi ) innumeri poſſunt eſſe
                <lb/>
              modi earum, quanquam hæ omnibus aliis,
                <lb/>
              coclea excepta, ſint elegantiores: & ( vtiam
                <lb/>
              docuimus ) alternus manubrij motus rota
                <lb/>
              cum pinnis agitata perficiatur, ſic fiet vt
                <lb/>
              ſpontè aqua ſeipſam ſurſum impellat: nam­
                <lb/>
              que ars contra ſua inſtituta eam facere co­
                <lb/>
              git. </s>
              <s id="s.000514">Quod exemplum nonnullæ ciuitates quæ
                <lb/>
              editioribus à flumine locis poſitæ ſunt, ſe­
                <lb/>
              quuntur.
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg41"/>
              </s>
            </p>
            <p type="margin">
              <s id="s.000515">
                <margin.target id="marg40"/>
              Quomodo
                <lb/>
              aqua
                <expan abbr="ſeipsã">ſeipsam</expan>
                <lb/>
              impellat ſur­
                <lb/>
              ſum.</s>
            </p>
            <p type="margin">
              <s id="s.000516">
                <margin.target id="marg41"/>
              De libra &
                <lb/>
              illius ratio­
                <lb/>
              ne.</s>
            </p>
            <p type="main">
              <s id="s.000517">Poſt hæc videndum eſt de ponderibus
                <lb/>
              quæ in libra conſtituuntur. </s>
              <s id="s.000518">Sit igitur libra,
                <lb/>
              cuius trutina ſit appenſa in A, & finis vbi
                <lb/>
              iunguntur latera lancis B, & lanx CD, &
                <lb/>
              manifeſtum eſt quòd CD mouetur circa B,
                <lb/>
              velut centrum quoddam, quia CD non po­
                <lb/>
              teſt ſeparari ab ipſo B: & ſit angulus ABC,
                <lb/>
              & ABD rectus. </s>
              <s id="s.000519">Dico quòd pondus in C
                <lb/>
              conſtitutum erit grauius, quàm ſi lanx collo­
                <lb/>
              cetur in quocunque alio loco, vt puto quòd
                <lb/>
                <figure id="id.016.01.018.2.jpg" xlink:href="016/01/018/2.jpg" number="16"/>
                <lb/>
              conſtitueretur lanx in F. </s>
              <s id="s.000520">Vt autem cognoſ­
                <lb/>
              camus quòd C ſit grauius in eo ſitu, quam
                <lb/>
              in F, neceſſarium eſt vt in æquali tempore
                <lb/>
              moueatur per maius ſpatium verſus cen­
                <lb/>
              trum. </s>
              <s id="s.000521">Videmus enim grauiora pari ratione
                <lb/>
              in reliquis, velociùs ad centrum ferri. </s>
              <s id="s.000522">Quòd
                <lb/>
              autem hoc contingat magis pondere & li­
                <lb/>
              bra in C collocata quàm in F, oſtendo dua­
                <lb/>
              bus rationibus. </s>
              <s id="s.000523">Prima, quòd ſi in aliquo
                <lb/>
              tempore moueatur ex C in E, & ſit arcus
                <lb/>
              CE æqualis FG, quod tardius deſcendet ex
                <lb/>
              F in G, quàm ex C in E, & ita erit leuiùs
                <lb/>
              in F, quàm in C. Secundò, quòd poſito
                <lb/>
              quòd in æquali ſpatio temporis moueretur
                <lb/>
              ex C in E, ex & F in G, adhuc per arcum
                <lb/>
              CE æqualem FG, magis appropinquaret
                <lb/>
              centro quàm per motum factum in arcu
                <lb/>
              FG. </s>
              <s id="s.000524">Ideò ergo duplici ratione magis gra­
                <lb/>
              uabit pondus lance poſita ad perpendicu­
                <lb/>
              lum cum trutina, quàm in quoque alio
                <lb/>
              loco. </s>
            </p>
            <p type="main">
              <s id="s.000525">Primùm igitur ſic declaratur. </s>
              <s id="s.000526">Manife­
                <lb/>
              ſtum eſt in ſtateris, & in his, qui pondera
                <lb/>
              eleuant, quòd quantò magis pondus à tru­
                <lb/>
              tina, eò magis graue videtur: ſed pondus
                <lb/>
              in G diſtat à trutina quantitate BC lineæ,
                <lb/>
              & in F quantitate FP, ſed CB eſt maior FP,
                <lb/>
              ex decimaquinta, tertij elementorum Eu­
                <lb/>
              clidis: igitur lance poſita in C, grauius pon­
                <lb/>
              dus videbitur quàm in F, quod erat primum.
                <lb/>
              </s>
              <s id="s.000527">Ex hac etiam demonſtratione manifeſtum
                <lb/>
              eſt, libram quantò magis diſcendit verſus
                <lb/>
              C ex A, tantò grauiùs pondus reddere, & eò
                <lb/>
              velociùs moueri: at ex C verſus Q, contra­
                <lb/>
              ria ratione pondus reddi leuius, & motum
                <lb/>
              ſegniorem, quod & experimentum docet.
                <lb/>
              </s>
              <s id="s.000528">Secundum verò ſic demonſtratur. </s>
              <s id="s.000529">Quia enim
                <lb/>
              CE eſt æqualis FG, ſumatur CH æqualis
                <lb/>
              CE, eritque æqualis CH ipſi FG, quare re­
                <lb/>
              cta ſubtenſa CH, æqualis rectæ ſubtenſæ
                <lb/>
              FG. </s>
              <s id="s.000530">Igitur ex octaua primi elementorum
                <lb/>
              angulus BFG, æqualis erit angulo BCH. </s>
              <s id="s.000531">Igi­
                <lb/>
              tur ductis ad perpendiculum rectis FL &
                <lb/>
              HK, minor eſt angulus FGL. qui & ipſe
                <lb/>
              eſſet pars coæqualis BFG, ex quinta primi
                <lb/>
              elementorum, angulo KCH. </s>
              <s id="s.000532">Igitur latus
                <lb/>
              HK, maius latere FL: nam rectæ FG & HC
                <lb/>
              æquales fuerunt, & trigoni orthogonij ſeu
                <lb/>
              rectanguli: igitur BN maior OF, & ideo
                <lb/>
              BM maior OP. </s>
              <s id="s.000533">Dum igitur libra mouetur ex
                <lb/>
              C in E pondus deſcendit per BM lineam, ſeu
                <lb/>
              propinquius centro redditur quàm eſſet in
                <lb/>
              C, & dum mouetur per ſpatium arcus FG,
                <lb/>
              deſcenditque per OP, & BM, maior eſt OP.
                <lb/>
              </s>
              <s id="s.000534">Igitur ſuppoſito etiam quod in æquali tem­
                <lb/>
              pore tranſiret ex C in K, & ex F in G, adhuc
                <lb/>
              velociùs deſcendit ex C, quam ex F. </s>
              <s id="s.000535">Igitur
                <lb/>
              grauius eſt in C, quàm in F. </s>
              <s id="s.000536">Ex hoc autem
                <lb/>
              demonſtratur quod dicit Philoſophus, quòd
                <lb/>
              ſi æqualia ſint pondera in F & R, libra ta­
                <lb/>
              men ſpontè redit ad ſitum CD, vbi trutina
                <lb/>
              ſit AB. </s>
              <s id="s.000537">Nec hoc demonſtrat Iordanus, nec
                <lb/>
              intellexit. </s>
              <s id="s.000538">Similiter cur trutina QB poſita,
                <lb/>
              atque infrà libram ipſam, velut accidit con­
                <lb/>
              uerſa libra, vt manu trutinam teneas ſuper­
                <arrow.to.target n="marg42"/>
                <lb/>
              incumbente libra pondus quod iam deſcen­
                <lb/>
              derat tractum ad R, vbi æquale aliud ad
                <lb/>
              conſtitutum in F, vel lances omninò vacuæ
                <lb/>
              ſint, non ſolùm non reuertuntur ad ſitum
                <lb/>
              CD, ſeu perpendiculi, imò magis R deſcen­
                <lb/>
              dit verſus Q & F aſcendit verſus A. vt expe­
                <lb/>
              rimento patet. </s>
              <s id="s.000539">Hoc etiam Iordanus non de­
                <lb/>
              monſtrauit. </s>
              <s id="s.000540">Ariſtoteles dicit hoc contingere,
                <lb/>
              quum trutina eſt ſupra libram, quia angu­
                <lb/>
              lus QBF metæ, maior eſt angulo QBR, Et ſi­
                <lb/>
              militer quum trutina fuerit QB, erit meta
                <lb/>
              AB, & tunc angulus RBA, maior erit angu­
                <lb/>
              lo FBA, ſed maior angulus reddit grauius
                <lb/>
              pondus: igitur dum trutina ſuperius eſt F,
                <lb/>
              erit grauius R, ideo F trahet libram verſus
                <lb/>
              C, & dum fuerit inferius R, erit grauius
                <lb/>
              quàm F, ideo trahet libram verſus
                <expan abbr="q.">que</expan>
              Quòd ſi
                <lb/>
              quis obiiciat, igitur pondus in F, erit gra­
                <lb/>
              uius quàm in C, trutina in A appenſa cuius
                <lb/>
              tamen oppoſitum iam eſt demonſtratum.
                <lb/>
              </s>
              <s id="s.000541">Reſpondemus, quòd latior angulus à meta,
                <lb/>
              facit pondus grauius, quum rectæ fuerint </s>
            </p>
          </chap>
        </body>
      </text>
    </archimedes>