Buonamici, Francesco, De motu libri X

Page concordance

< >
< >
page |< < of 1055 > >|
    <archimedes>
      <text>
        <body>
          <chap>
            <p type="main">
              <s>
                <pb pagenum="161"/>
                <arrow.to.target n="marg1207"/>
                <lb/>
              tia, materiam priuationem & formam. </s>
              <s>Ex his formam eſſe bonum, diuinum, per ſe expeten­
                <lb/>
              dum, finem ſcilicet, & perfectionem; eſſe verò perfectionem materiæ quæ per ſe imperfecta eſt,
                <lb/>
              poteſtas, nec quicquam eſt propter adnexam priuationem. </s>
              <s>Si igitur perfici debeat, neceſſe eſt
                <lb/>
              priuatio pereat; & adueniat forma cuius præſentia iam materia perfecta eſt, & generatio com­
                <lb/>
              pleta. </s>
              <s>Cęterùm hoc vnicuique
                <expan abbr="cõpertum">compertum</expan>
              , neque id quæritur nunc; ſed illud quæritur, ante­
                <lb/>
              quam adſit forma noua, aut vetus abſit (quandò iam ſtatuitur indiuidua) quemadmodum ma­
                <lb/>
              teria perficiatur, & qui ſit eius motus; an'ne diſpoſitio & affectio, ideſt, motus ſecundum quali­
                <lb/>
              tatem, an motus ſecundum ſubſtantiam. </s>
              <s>Hîc verò idem accipias velim motum ac mutationem.
                <lb/>
              </s>
              <s>Deinde quoniam termini tranſmutationis in ſubſtantia ſunt ens & non ens, explicandum quo­
                <lb/>
              que eſt, an'ne inter hæc aliquod medium interponatur cuius beneficio tranſitus ille qui eſt in­
                <lb/>
              ter hos duos terminos oppoſitos fiat puncto temporis: an contrà potius aliquod temporis ſpa­
                <lb/>
              tium ad ipſum perficiendum requiratur. </s>
              <s>in hoc enim magnam vim ponunt, vt video, Latini.
                <lb/>
              </s>
              <s>& mehercle hic eſt totius cauſſæ ſtatus & cardo noſtræ quęſtionis. </s>
              <s>Quantum igitur ad pri­
                <lb/>
              mum ſpectat; audiuimus antè Latinos omnes totum illud quod antecedit præſentiæ formæ,
                <lb/>
              præuiam eſſe velle affectionem,
                <expan abbr="eamq́ue">eamque</expan>
              in qualitatis categoria collocare. </s>
              <s>Potuit etiam ex­
                <lb/>
              hibere ſuſpicionem huius animi Alexander qui tametſi decernit primas qualitates eſſe formas
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg1208"/>
                <lb/>
              quę compleant eſſentias elementorum, aſſerit tamen, niſi generatio perficiatur, factam fuiſſe
                <lb/>
              ſolùm alterationem. </s>
              <s>Alia non addam de formis elementorum; quippe quòd alibi ad exi­
                <lb/>
              tum perducta fuerint; ne longior in eo ponenda ſit oratio quod alterius gratia quæritur,
                <lb/>
              quàm in illo propter quod hoc quæritur; ſed vt Latinorum iudicium veritatis ergò confir­
                <lb/>
              mem, hunc quoque locum placuit indicare. </s>
              <s>Veniamus ad noſtra. </s>
              <s>Vt autem noſtra fert
                <lb/>
              opinio, quam item ab Alexandri ſententia diuerſam non eſſe credimus; præuia quoque af­
                <lb/>
              fectio ad prędicamentum ſubſtantiæ releganda eſt: quin poſtquam hæc commentati fuiſſemus,
                <lb/>
              & coniectura ducti ſic decreuiſſemus, incidimus in 3. Quęſtionum
                <emph type="sup"/>
              a
                <emph.end type="sup"/>
              quo loco pręuias affe­
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg1209"/>
                <lb/>
              ctiones generationis partem conſpicuè conſtituit Alexander. </s>
              <s>Nec non in ſecundum de Ani­
                <lb/>
              ma, vbi eandem quoque ſententiam adſcripſit illi Simplicius. </s>
              <s>verùm neque ipſemet eiuſmodi
                <lb/>
              ſententiæ auctor, neque Simplicius modum ſcripſere quo præuia iſtæ affectiones ſint pars gene­
                <lb/>
              rationis: talem nos exprimimus ex natura generationis, quam dicimus eſſe actum generabilis,
                <lb/>
              quoad eſt generabile. </s>
              <s>Generabile autem eſt ſubiectum, id verò non ens, non ens autem per ac­
                <lb/>
              cidens propter priuationem, ſcilicet, per ſe ens, hoc eſt, materia, quæ eſt in potentia ſubſtantia.
                <lb/>
              </s>
              <s>
                <arrow.to.target n="marg1210"/>
                <lb/>
              Veruntamen quoniam priuatio non eſt in materia ſeorſum, ſed ſemper eſt affixa certæ formæ,
                <lb/>
              quam ſtatuamus in præſentia contrariam; ideò geminum eſt ſubiectum & ſtratum generationis,
                <lb/>
              compoſitum proximè, primò verò materia, vt ex terra fit ignis, & omnis affectio ad ignem pro­
                <lb/>
              ximè terra fundatur, remotè verò materia, ſed præcipuè. </s>
              <s>sed enim materia quæ generationi ſu­
                <lb/>
              biicitur, eſt ſingularis: ſunt enim mutationes ſingularium: in hac eſt ſignata poteſtas, propter­
                <lb/>
              quam apta eſt accipere hanc formam, non aliam; quia poteſtas ſemper oppoſito nititur, ideò vbi
                <lb/>
              adſit oppoſitum, ſemper eſt habilitas ad alterum, veluti terra, quoniam frigida, calefieri poteſt,
                <lb/>
              & fieri ignis: ſic ex vino, non ex aqua fit acetum. </s>
              <s>Proptereà per generationem tollitur hęc po­
                <lb/>
              teſtas, & cum ipſa perimitur materia proxima terræ & vini, altera ſuccedit, vt ignis & aceti. </s>
              <s>Sic er­
                <lb/>
              go opinamur præuias affectioneis pertinere ad mutationem materiæ ſenſilis, quatenus eſt mate­
                <lb/>
              ria, & poteſtate ſubſtantia; eiuſque eſſe actum illum generabilis, quatenus generabile. </s>
              <s>Ex quo
                <lb/>
              effectum eſt, vt Ariſtoteles, cùm vellet deſcribere mutationem ſubſtantiæ ſimplicem,
                <emph type="sup"/>
              b
                <emph.end type="sup"/>
              qua
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg1211"/>
                <lb/>
              nunc agimus (nam reliquæ mutationes ſubſtantiæ nimirùm per transfigurationem,
                <expan abbr="appoſitionẽ">appoſitionem</expan>
              ,
                <lb/>
              ſubtractionem, & compoſitionem, ac reſolutionem, non erant ſimplicis ſubſtantiæ mutationes,
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg1212"/>
                <lb/>
              neque primæ) ſic dicebat. </s>
              <s>Quædam verò alteratione (ſimpliciter gignuntur) vt quæ vertun­
                <lb/>
              tur ſecundum materiam. </s>
              <s>ſub alterationis nomine
                <expan abbr="cõprehendens">comprehendens</expan>
              generationem, & materię con­
                <lb/>
              uerſione notans, eam mutationem fieri circum materiam quæ eſt non ens, quippe ſolùm pote­
                <lb/>
              ſtate id quod eſt: ea verò proprium eſt generationis
                <expan abbr="ſubſtantiæq́">ſubſtantiæque</expan>
              . </s>
              <s>ſubiectum; ſiquidem ea quæ
                <lb/>
              non fiunt ſimpliciter, habeant ſubiectum in actu. </s>
              <s>Quare, quemadmodum, materies eſt ſubſtan­
                <lb/>
              tia, & actus materiæ perfectus eſt ſubſtantia, ſic quoque actus materię imperfectus, & eius actus,
                <lb/>
              quatenus eſt materia ſubſtantiæ ſubſtantia ſit, aut ad ipſam reducatur oportet. </s>
              <s>huiuſmodi au­
                <lb/>
              tem eſt affectio præuia: conſtat enim è poteſtate & actu ſubſtantiæ. </s>
              <s>Nanque etſi videtur fieri
                <lb/>
              mutatio ſecundum qualitatem, ea mutatio ſubſtantiam nihilominus attingit. </s>
              <s>Id vt eueniat
                <lb/>
              attende. </s>
              <s>Primùm ſcire conuenit dum de præuiis affectionibus agimus, haberi ſermonem de
                <lb/>
              qualitatibus actuoſis, quas idcirco nuncupamus actuoſas, quòd ſint actus quidam per quos in­
                <lb/>
              ter ſe res naturaleis quæ materia ſenſili conſtant, afficiunt, quòd erumpant ex primis rerum for­
                <lb/>
              mis, quas primas qualitates eſſe generatim defendit Alexander, cùm ex his elementa proximè,
                <lb/>
              mox ea quæ ſunt ex elementis exiſtant, quæ item ſi ſunt primæ qualitates in actu (vt opinor)
                <lb/>
              apparet actiones eſſe primarum formarum. </s>
              <s>Sed enim cùm actus iſte ſecundus à primo </s>
            </p>
          </chap>
        </body>
      </text>
    </archimedes>