1
prima poteſtate conſtituta eſt, interitus abſolutus eſt, quia materia ſimpliciter eſt poteſtate nihil
actu: ſed tendere ad actum, qui eſt idem cum vltima poteſtate, aut redire ad poteſtatem primam,
tempore abſoluitur, & hoc eſt generari, aut interire: & ex hoc generationem & interitum tem
pus dimetitur. eſſe & non eſſe ſunt indiuidua: quamobrem & indiuidua eſt menſura illorum.
Cęterùm in materia ſemper eſt potentia, deque ea quoquo pacto dici poteſt non eſſe, quouſque
ad illam extremam poteſtatem non peruenerit quæ idem dicitur eſſe cum forma, & quo facto res
ipſa genita eſt. Verum enimuero, tametſi, dum fit res, non adeſt forma, niſi in extremo, tamen,
dum aboletur, extat ſemper donec omneis perfectionis gradus materia depoſuerit. Ecce dum
moritur homo, fit, nec dum eſt cadauer. eſt tamen homo ſemper vſque ad extremum. Cauſſa
(niſi fallor) eſt natura formæ, quæ per ſe ipſam totius habet rationem & in ſeipſa vna eſt & indi
uidua; quicquid habet partitionis id materiæ priuilegio conſecuta eſt. Cùm ergo ſit totum in
ſe, niſi ad extremum peruenerit totum non eſt, neque forma, eſt enim homo, non animal, aut ra
tionis compos: ſed hoc totum animal rationis compos. Quia verò eſt totum in materia parti
biliter. hinc fit, vt etiam ſuperſtes ſit eius ratio in quaque parte. Nam ſi nauem accipias, eamque.
totam comburere iuſſus ſis, nunquam totam nauem combuſſeris, ſi qua pars eius adhuc ſit ſu
perſtes; quaſi etiam totius ratio in extrema eius parte reſideat. Iube conſtrui totam; tota non
erit conſtructa, niſi extrema quoque teſſella fuerit impoſita. Ego rum tota deſtructa erit, cùm
nihil ex ea ſuperſit, quod deſtruendum ſit. Transfer hęc nunc ad rem noſtram; niſi quòd id quod
erat in naui pars quanta: hîc eſt pars eſſentiæ; idem profectò iudicium ferre poteris. Ita ratio
diſpar eſt totius ſecundum formam & ſecundum materiam. Quare cùm in generatione ſit pro
greſſus ad formam; in interitu ad materiam: totius ratio variatur, & quod eſt totum in genera
tione non eſt, niſi partes omnes in vnum coierint, quod eſt ſecundum formam; quod verò totum
eſt in corruptione, vſque ad vltimam partem conſeruatur, quia totum eſt ſecundum materiam,
ea verò parte ſublata res amplius non eſt, ſed ſola materies, & pura vtique poteſtas. Ita totius il
lius ratio in ortu & interitu ſeruatur à natura quæ cum ſuo proceſſu congruit.
prima poteſtate conſtituta eſt, interitus abſolutus eſt, quia materia ſimpliciter eſt poteſtate nihil
actu: ſed tendere ad actum, qui eſt idem cum vltima poteſtate, aut redire ad poteſtatem primam,
tempore abſoluitur, & hoc eſt generari, aut interire: & ex hoc generationem & interitum tem
pus dimetitur. eſſe & non eſſe ſunt indiuidua: quamobrem & indiuidua eſt menſura illorum.
Cęterùm in materia ſemper eſt potentia, deque ea quoquo pacto dici poteſt non eſſe, quouſque
ad illam extremam poteſtatem non peruenerit quæ idem dicitur eſſe cum forma, & quo facto res
ipſa genita eſt. Verum enimuero, tametſi, dum fit res, non adeſt forma, niſi in extremo, tamen,
dum aboletur, extat ſemper donec omneis perfectionis gradus materia depoſuerit. Ecce dum
moritur homo, fit, nec dum eſt cadauer. eſt tamen homo ſemper vſque ad extremum. Cauſſa
(niſi fallor) eſt natura formæ, quæ per ſe ipſam totius habet rationem & in ſeipſa vna eſt & indi
uidua; quicquid habet partitionis id materiæ priuilegio conſecuta eſt. Cùm ergo ſit totum in
ſe, niſi ad extremum peruenerit totum non eſt, neque forma, eſt enim homo, non animal, aut ra
tionis compos: ſed hoc totum animal rationis compos. Quia verò eſt totum in materia parti
biliter. hinc fit, vt etiam ſuperſtes ſit eius ratio in quaque parte. Nam ſi nauem accipias, eamque.
totam comburere iuſſus ſis, nunquam totam nauem combuſſeris, ſi qua pars eius adhuc ſit ſu
perſtes; quaſi etiam totius ratio in extrema eius parte reſideat. Iube conſtrui totam; tota non
erit conſtructa, niſi extrema quoque teſſella fuerit impoſita. Ego rum tota deſtructa erit, cùm
nihil ex ea ſuperſit, quod deſtruendum ſit. Transfer hęc nunc ad rem noſtram; niſi quòd id quod
erat in naui pars quanta: hîc eſt pars eſſentiæ; idem profectò iudicium ferre poteris. Ita ratio
diſpar eſt totius ſecundum formam & ſecundum materiam. Quare cùm in generatione ſit pro
greſſus ad formam; in interitu ad materiam: totius ratio variatur, & quod eſt totum in genera
tione non eſt, niſi partes omnes in vnum coierint, quod eſt ſecundum formam; quod verò totum
eſt in corruptione, vſque ad vltimam partem conſeruatur, quia totum eſt ſecundum materiam,
ea verò parte ſublata res amplius non eſt, ſed ſola materies, & pura vtique poteſtas. Ita totius il
lius ratio in ortu & interitu ſeruatur à natura quæ cum ſuo proceſſu congruit.
E
F
G
H
a 9. Met.
Cc. 5.7.
Cc. 5.7.
A
B
a que 1.
C
b 1. Phyſ.
T. 63.
T. 63.
D
E
F
a 1. Phyſ.
b 7. Met.
G
c 8. Mt. T.
9. Met. c. 7.
9. Met. c. 7.
d Tr. 4.
Met.
Met.
H
e 7. Met.
T. 10.
T. 10.
A
B
Aliqua de formæ partibus adduntur, & quorundam ſapientum dicta cum ſuperioribus
conciliantur. Cap. XV.
conciliantur. Cap. XV.
NON erit importunum, ſi rem à compluribus inauditam, & quę alioquin in paradoxis & ad
mirabilibus ab iis numerari poſsit qui parùm anxiè naturalium rerum latebras peragrant.
pluribus hoc loco exponam, eoque. pręcipuè quod ſpero etiam fructum maximum allaturam eſ
ſe orationem noſtram ad illa cognoſcenda quæ phyſiologiæ receſſus habent, motus explicatio
nem reſpicientia quæ ſæpe in 6. & 8. Phyſ. tractando occurrunt, de motuum terminis & primo
& vltimo inſtanti. Primum ex his illud erit, vnde partes iſtæ diſtinguantur. Alterum ſit'ne ea
dem ipſarum ratio in ſubſtantia & accidente. Tertium, quemadmodum ſe habeant ad motum
& mutationem. Porrò in ſubſtantiis duplex eſſe cauſſa videtur, prout etiam duplex eſt ſub
ſtantiæ ſenſilis ordo. Nam quædam eſt ſimplex vt corpora illa quæ ſunt elementa aliorum; alia
ſunt mixta, & ex his nonnulla quæ multas virtutes, ſeu formas requirunt, vt exiſtant. Sunt enim
formarum gradus in his ita vt poſteriores in materia deſiderent alias, tanquam illius apparatum
quòd ſine ipſis aut non ſint, aut fruſtra. hæ verò quæ ſupponuntur, communiores eſſe ſolent.
Nam quod officium obſecrò fuerit facultatis ratione vtentis ſine ſentiente? cùm omnis noſtra
appetitio atque cognitio ortum ducat à ſenſu. quomodo etiam vtræque. ſe ſine alente tuebuntur?
quandò fluxæ ſunt, & niſi quotidie reſtaurentur, ad corporis fluxum concidant. Ergo ſiue vt ſint
poſteriores & minus communes, ſiue vt operentur, alia principia flagitant, neque materia nuda
contentæ ſunt. Propter has igitur facultateis quę requiruntur, antequam ad vltimam atque abſo
lutiſsimam formam natura perueniat, varias item contingit eſſe huiuſce formæ parteis. In ſimpli
cibus autem corporibus aut iis omnino quorum vna forma, atque illa quidem ſimplex eſſe cen
ſetur, propter formarum earumque. partium repugnantiam. Cùm enim parteis ſint propter for
mas, & pendeant ab ipſis, earum quoque naturam participant. Hinc pulſio poteſtatis, & actus
oppoſiti introductio, dum quia poteſtas comitatur actum, oppoſitum, vt poteſtas ad calorem frigo
re oppoſito fundatur, actu labefactato ſimul & ipſa langueſcit, actuique. oppoſito præbet ingreſ
ſum. Nam quantum inerat de poteſtate, tantumdem intrudit de actu efficiens, & quod poteſtate
pręcedebat, in actum conuertit auxilio qualitatum ſenſilium: quapropter iis attributum tempus;
quod in generatione rerum ponitur, cùm tamen redundet in ſubſtantiam & materiam, atque po
tentiam quæ propter repugnantiam ſunt partibiles, neque è veſtigio contrahi poſſunt: partibili
tatem verò tempus conſequitur. Has ego materiæ partes non ero fortè accuſandus ſi graduum
nomine ſignificè. Namque etſi gradus ad qualitates propriè accommodetur; attamen ad ſubſtan
tias quoque transferri conſueuit à philoſophis, vnde animantium gradus dici ſolent, in quibus
mirabilibus ab iis numerari poſsit qui parùm anxiè naturalium rerum latebras peragrant.
pluribus hoc loco exponam, eoque. pręcipuè quod ſpero etiam fructum maximum allaturam eſ
ſe orationem noſtram ad illa cognoſcenda quæ phyſiologiæ receſſus habent, motus explicatio
nem reſpicientia quæ ſæpe in 6. & 8. Phyſ. tractando occurrunt, de motuum terminis & primo
& vltimo inſtanti. Primum ex his illud erit, vnde partes iſtæ diſtinguantur. Alterum ſit'ne ea
dem ipſarum ratio in ſubſtantia & accidente. Tertium, quemadmodum ſe habeant ad motum
& mutationem. Porrò in ſubſtantiis duplex eſſe cauſſa videtur, prout etiam duplex eſt ſub
ſtantiæ ſenſilis ordo. Nam quædam eſt ſimplex vt corpora illa quæ ſunt elementa aliorum; alia
ſunt mixta, & ex his nonnulla quæ multas virtutes, ſeu formas requirunt, vt exiſtant. Sunt enim
formarum gradus in his ita vt poſteriores in materia deſiderent alias, tanquam illius apparatum
quòd ſine ipſis aut non ſint, aut fruſtra. hæ verò quæ ſupponuntur, communiores eſſe ſolent.
Nam quod officium obſecrò fuerit facultatis ratione vtentis ſine ſentiente? cùm omnis noſtra
appetitio atque cognitio ortum ducat à ſenſu. quomodo etiam vtræque. ſe ſine alente tuebuntur?
quandò fluxæ ſunt, & niſi quotidie reſtaurentur, ad corporis fluxum concidant. Ergo ſiue vt ſint
poſteriores & minus communes, ſiue vt operentur, alia principia flagitant, neque materia nuda
contentæ ſunt. Propter has igitur facultateis quę requiruntur, antequam ad vltimam atque abſo
lutiſsimam formam natura perueniat, varias item contingit eſſe huiuſce formæ parteis. In ſimpli
cibus autem corporibus aut iis omnino quorum vna forma, atque illa quidem ſimplex eſſe cen
ſetur, propter formarum earumque. partium repugnantiam. Cùm enim parteis ſint propter for
mas, & pendeant ab ipſis, earum quoque naturam participant. Hinc pulſio poteſtatis, & actus
oppoſiti introductio, dum quia poteſtas comitatur actum, oppoſitum, vt poteſtas ad calorem frigo
re oppoſito fundatur, actu labefactato ſimul & ipſa langueſcit, actuique. oppoſito præbet ingreſ
ſum. Nam quantum inerat de poteſtate, tantumdem intrudit de actu efficiens, & quod poteſtate
pręcedebat, in actum conuertit auxilio qualitatum ſenſilium: quapropter iis attributum tempus;
quod in generatione rerum ponitur, cùm tamen redundet in ſubſtantiam & materiam, atque po
tentiam quæ propter repugnantiam ſunt partibiles, neque è veſtigio contrahi poſſunt: partibili
tatem verò tempus conſequitur. Has ego materiæ partes non ero fortè accuſandus ſi graduum
nomine ſignificè. Namque etſi gradus ad qualitates propriè accommodetur; attamen ad ſubſtan
tias quoque transferri conſueuit à philoſophis, vnde animantium gradus dici ſolent, in quibus