Buonamici, Francesco, De motu libri X

List of thumbnails

< >
211
211
212
212
213
213
214
214
215
215
216
216
217
217
218
218
219
219
220
220
< >
page |< < of 1055 > >|
    <archimedes>
      <text>
        <body>
          <chap>
            <p type="main">
              <s>
                <pb pagenum="164"/>
              ordo ille formarum, ſeu facultatum manifeſtiſsimè perſpicitur, nec iniuria partes appellantur
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg1226"/>
                <lb/>
              quòd in iis natura non manet, niſi impedita fuerit; ſed
                <expan abbr="vſq;">vſque</expan>
              ad ſummum progreditur non in in­
                <lb/>
              finitum, vt nonnunquam putauit ille Cardanus. </s>
              <s>nihil enim magis naturæ inſtituto repugnat; ſed
                <lb/>
              vſque ad terminum quendam qui per ſeipſum exiſtit, & ſpeciem faciunt, vbi ſenſiliter à cęteris
                <lb/>
              ſeparentur, hoc eſt, vt differentia conſtet, & ab aliis abſoluta permanere poſsint, licet ſpecies illa
                <lb/>
              ſit imperfecta, quia nouis ſuperuenientibus differentiis, ſeu facultatibus, & formis informari va­
                <lb/>
              let, & illi conuenit nominatio actus & ipſius eſſe; ſ enim ſuiipſius proprius, vt quanuis funda­
                <lb/>
              menta non ſint domus, ea tamen & fundamenta ſint & vocentur. </s>
              <s>Sed hoc contingit in ſubſtan­
                <lb/>
              tiis, in accidentibus autem non modò eſſe, & nomen actus illis conuenit, ſed etiam nomen actus
                <lb/>
              illius perfecti quo progreſſus naturæ finitur. </s>
              <s>Etenim calidum vt duo, conſimiliter calidum nun­
                <lb/>
              cupatur, atque illud quod eſt vt octo. </s>
              <s>Cauſſam ſi poſcas, non aliam eſſe cenſuerim quàm quòd
                <lb/>
              accidens actui ſubſtantiæ comitatur, & eſt per ſubſtantiam. </s>
              <s>Nunc ſubſtantia per ſe ſeparari po­
                <lb/>
              teſt, ſiue parteis æſtimes quantitatis, ſeu parteis eſſentię quę genere exprimuntur. </s>
              <s>itaque proprio
                <lb/>
              ſunt actu præditę, licet non omnibus numeris abſoluto, atque perfecto. </s>
              <s>Cùm igitur ab actu de­
                <lb/>
              nominatio ſumatur; efficitur item vt partes ex actu ſuo cuiuſque proprio propriam denomina­
                <lb/>
              tionem obtinuerint: partes accidentis, cùm actu proprio careant, neque ſeparabiles ſint, denomi­
                <lb/>
              nationem petunt à toto: nanque hoc, etſi tale eſt, quòd ſubſtantia talis eſt actu, per ſe tamen eſt
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg1227"/>
                <lb/>
              finis talis mutationis,
                <expan abbr="ideoq́">ideoque</expan>
              . </s>
              <s>denominat mutationem & parteis, non igitur adeſt cauſſa diuerſæ
                <lb/>
              denominationis. </s>
              <s>Neque verò ſic dico, quòd per ſe diuidua ſit forma accidentis: id enim iam 6.
                <lb/>
              Phyſ.
                <emph type="sup"/>
              a
                <emph.end type="sup"/>
              confutatum fuerat ab Ariſtotele, ſed eſt diuiduum ex euento accidens ipſum. </s>
              <s>
                <expan abbr="ſolaq́">ſolaque</expan>
              . </s>
              <s>ſub­
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg1228"/>
                <lb/>
              ſtantia per ſe diuidi poteſt, quia conſtat ex materia tanquàm parte, cui per ſe & primò modis om­
                <lb/>
              nibus conuenit ratio diuiſionis. </s>
              <s>Quapropter ab eo genere accidentium peti denominatio debet
                <lb/>
              quæ conſequuntur rei naturam, & ex habitu exiſtunt ab iis quæ inſunt
                <foreign lang="grc">κατὰ πάθος</foreign>
              , denomina­
                <lb/>
              tio nulla accipitur. </s>
              <s>Et cùm id ex rerum natura ſit, vt finis ipſe obſeruetur, atque ille quidem non
                <lb/>
              terminus, ſed quod optimi rationem præſefert; audebo quoque affirmare denominationem po­
                <lb/>
              tiſsimè ſumi,
                <expan abbr="gradibuſq́">gradibuſque</expan>
              . </s>
              <s>notari ab illis accidentibus quo natura contendit, vt ſi album futurum
                <lb/>
              ſit primus ſit atque poſterior gradus albedinis, & ſic deinceps. </s>
              <s>quanquam alij gradus accidentis
                <lb/>
              oppoſiti illos conſequuntur: quòd tendunt ad interitum, quo natura neutiquam aſpirat. </s>
              <s>Hoc
                <lb/>
              igitur eſto diſcrimen inter ſubſtantiæ partes & accidentis. </s>
              <s>Sed quemadmodum ſe habeant ad
                <lb/>
              motum & mutationem, quod tertio loco propoſitum fuerat, mox explanandum eſt. </s>
              <s>Quoniam
                <lb/>
              mutatio vox eſt ambigua, cùm & ſubitò exiſtat & nonnunquam motum adæquet,
                <expan abbr="conſimiliq́">conſimilique</expan>
              .
                <lb/>
              </s>
              <s>
                <arrow.to.target n="marg1229"/>
                <lb/>
              modo generatio; propter rerum differentiam quæ vocibus hiſce notantur, de illarum quoque
                <lb/>
              terminis diuerſa iudicia facienda ſunt. </s>
              <s>Nam ſi mutatio fuerit à motu ſeiuncta, res ipſa puncto
                <lb/>
              temporis exiſtit, neque terminus, aut à mutatione cuius terminus eſt, aut à re ipſa, quæ mutatio­
                <lb/>
              ne facta exiſtit, vllo modo diſtinguitur, aut ad ſummum ratione, quoad ratio mutationis termi­
                <lb/>
              nos oppoſitos reſpicere videtur: res ipſa iam oppoſitum excludit, exempli cauſſa illuminatio &
                <lb/>
              in meridie ſpectatur, & in diluculo, eadem forma perſit oculos & mentem in vtroque tempore,
                <lb/>
              eodem puncto temporis eſt illuminatio & aër illuminatus: ſed in diluculo cogitatur tranſitus de
                <lb/>
              tenebris ad lucem: in meridie verò ſola præſentia luminis. </s>
              <s>Ita fit vt res ipſa, quanuis eadem ſit
                <lb/>
              cum termino mutationis, neque reapſe diſtinguatur à mutatione, tanquam ab illis diuerſa conci­
                <lb/>
              piatur à nobis. </s>
              <s>De mutatione illa, quæ itidem eſt motus, aliud dicendum eſt; quippe quòd di­
                <lb/>
              uerſa ſint momenta temporis quibus res ipſa producitur, & quibus producta eſt, & partes muta­
                <lb/>
              tionis varię quæ in ipſo progreſſu productæ fuerunt. </s>
              <s>Mitto nunc vltimum cuiuſque mutationis
                <lb/>
              quæ eſt forma quæ idem eſt reipſa cum re producta, & finis eſt generationis: vſque adeò vt tum
                <lb/>
              res eſſe dicatur, vbi primum impoſitus eſt finis, & forma exiſtit. </s>
              <s>de hoc enim termino controuer­
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg1230"/>
                <lb/>
              ſia non eſt: quandò fatentur omnes, hunc terminum per ſe conſideratum eſſe indiuiduum.
                <lb/>
              </s>
              <s>Nam ſiue forma diuidua ſit, vt aliqui opinantur, ſiue indiuidua, extremum ſemper eſt vel formę
                <lb/>
              vel affectionis pręuiæ, vel, vt nos ipſi dicimus, generationis. </s>
              <s>Vnde etiam factum bene eſſe dici­
                <lb/>
              mus, ſi
                <expan abbr="">non</expan>
              exprimatur aliquo nomine, quo generatio comprehendatur, ſed munus formæ ſolius,
                <lb/>
              quod eſt eſſe proinde hoc non conſueuit dici genitum, vt alij termini qui ipſi in generatione prę­
                <lb/>
              cedunt, aut corruptum quod extremum eſt corruptionis, ſed vltimum eſſe & non eſſe vocantur
                <lb/>
              quę priuationi formæúe reſpondent. </s>
              <s>Quæ præcedunt, genita, aut corrupta, vtpote in ipſa gene­
                <lb/>
              ratione, aut interitu, rectè dicuntur, & ſic ab Ariſtotele vocata quæ ſi ad ſolam qualitatem ſpecta­
                <lb/>
              rent, nec quicquam de ſubſtantia tangerent, alterata dici debuiſſent. </s>
              <s>Hæc item non vniuſmodi
                <lb/>
              ſunt, cùm & poteſtate & actu ſint: atque actu quidem ſeparabili vel per ſe, vbi natura conſerua­
                <lb/>
              tur, vel per accidens, vbi intercedat impediens illa ſanè poteſtate, quæ ſunt ita in generatione, vt
                <lb/>
              cum ipſa coniuncta perpetuò ſint, non ſecus àc puncta quæ inſunt in linea, non vt termini, ſed vt
                <lb/>
              copulantia. </s>
              <s>Et in his verum eſt id quod fertur non eſſe generari, niſi ſit quippiam genitum,
                <lb/>
              nec eſſe genitum, niſi quid generetur, & quod genitum eſt, anteà gigni, & quod gignebatur,
                <expan abbr="etiã">etiam</expan>
              </s>
            </p>
          </chap>
        </body>
      </text>
    </archimedes>