Cardano, Girolamo, De subtilitate, 1663

Page concordance

< >
Scan Original
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
21
22
23
24
25
26
27
28
29
30
31
32
33
34
35
36
37
38
39
40
< >
page |< < of 403 > >|
    <archimedes>
      <text>
        <body>
          <chap>
            <p type="main">
              <s id="s.000541">
                <pb pagenum="370" xlink:href="016/01/019.jpg"/>
              æquales: ſed vt demonſtratum eſt, pondus
                <lb/>
              in C, plus diſtat tam à meta, quàm à trutina,
                <lb/>
              quam in E, ideo ratio anguli ibi non tenet:
                <lb/>
              ſed quum comparamus pondera in F & R,
                <lb/>
              iam illa æqualiter diſtant tam à trutina,
                <lb/>
              quod à meta: ideo tunc anguli ratio ſpectan­
                <lb/>
              da eſt. </s>
              <s id="s.000542">Generalis igitur ratio hæc ſit: pon­
                <lb/>
              dera quò plus diſtant à meta ſeu linea deſ­
                <lb/>
              cenſus per rectam, aut obliquum, id eſt, per
                <lb/>
              angulum, eò ſunt grauiora. </s>
              <s id="s.000543">Sed primò rectæ
                <lb/>
              lineæ magnitudo ſpectanda eſt: vbi rectæ li­
                <lb/>
              neæ æquales ſint, tunc angulus quòd maior
                <lb/>
              erit, eò pondus reddetur grauius. </s>
              <s id="s.000544">Si igitur
                <lb/>
              BC ſinuetur verſus QC, eleuabitur, & mi­
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg43"/>
                <lb/>
              nus diſtabit à B puncto, ideoque reddet pon­
                <lb/>
              dera leuiora, aureuſque iuſti ponderis defi­
                <lb/>
              cere videbitur, & ex aduerſa parte poſitus
                <lb/>
              qui deficit, bonus videbitur. </s>
              <s id="s.000545">Sed vacua libe­
                <lb/>
              ra delegitur fraus, aut commutatis viciſſim
                <lb/>
              numo & indice. </s>
              <s id="s.000546">Sed cur pondera quærunt
                <lb/>
              verſus medium moueri? </s>
              <s id="s.000547">Hoc facilè diſſolui­
                <lb/>
              tur, ſi quis, quæ diximus mente teneat. </s>
              <s id="s.000548">Nam
                <lb/>
              pondus in F, dum peruenit ad C, propin­
                <lb/>
              quius redditur mundi centro ad quod natu­
                <lb/>
              ra fertur linea PB: & dum ex C in Q linea
                <lb/>
              BQ & ita intentum ponderis eſt rectà ferri
                <lb/>
              ad centrum quia vinculo prohibetur, moue­
                <lb/>
              tur eo modo, quo moueri poteſt, atque ita à
                <lb/>
              dextra, vel ſiniſtra verſus perpendiculum, &
                <lb/>
              medium. </s>
              <s id="s.000549">Sed dices, cur igitur libra vacua C,
                <lb/>
              non mouetur verſus Q? Reſpondeo, quòd
                <lb/>
              tunc D moueretur verſus A: ſed vt viſum eſt
                <lb/>
              ratione rectæ linæ poſito C in Q & D in A,
                <lb/>
              adhuc tantum eſſet amiſſum ex parte D,
                <lb/>
              quantum acquiſitum ipſi C: ſed quod eſſet
                <lb/>
              amiſſum ex parte D, eſſet magis contra na­
                <lb/>
              turam quam illud quod eſſet acquiſitum ipſi
                <lb/>
              C ſecundum naturam: igitur maius eſſet de­
                <lb/>
              trimentum quam iuuamentum. </s>
              <s id="s.000550">Quare pari­
                <lb/>
              bus ponderibus in C & D, non ſolum non
                <lb/>
              remouebuntur ab eo ſitu ſpontè, ſed vi amo­
                <lb/>
              ta redibunt. </s>
              <s id="s.000551">His rationibus conſideratis, poſ­
                <lb/>
              ſumus facere libram quæ vacua ponderibus
                <lb/>
              æqua videbitur, iuſtiſque notis ponderum
                <lb/>
              maius rerum ipſarum pondus repræſentet.
                <lb/>
              </s>
              <s id="s.000552">Sic enim vt Ariſtoteles refert, purpuram
                <lb/>
              vendentes imponebant emptoribus. </s>
              <s id="s.000553">Cuius
                <lb/>
              ratio ſic conſtat:
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg44"/>
              </s>
            </p>
            <p type="margin">
              <s id="s.000554">
                <margin.target id="marg42"/>
              Cur libra
                <lb/>
              vacua redit
                <lb/>
              ſpontè ad ſi­
                <lb/>
              tum rectum,
                <lb/>
              vel ſi pon
                <lb/>
              dera æqua­
                <lb/>
              lia fuerint.</s>
            </p>
            <p type="margin">
              <s id="s.000555">
                <margin.target id="marg43"/>
              Vt aurei iu­
                <lb/>
              ſti ponderis
                <lb/>
              leuiores vi­
                <lb/>
              deantur, &
                <lb/>
              leues iuſti.
                <lb/>
              </s>
              <s id="s.000556">Cur pondera
                <lb/>
              verſus me­
                <lb/>
              dium mo­
                <lb/>
              uentur.</s>
            </p>
            <p type="margin">
              <s id="s.000557">
                <margin.target id="marg44"/>
              Modus fa­
                <lb/>
              ciendi
                <expan abbr="librã">libram</expan>
              ,
                <lb/>
              quæ pondera
                <lb/>
              rerum maio­
                <lb/>
              ra quàm
                <lb/>
              ſint oſtendat.</s>
            </p>
            <figure id="id.016.01.019.1.jpg" xlink:href="016/01/019/1.jpg" number="17"/>
            <p type="main">
              <s id="s.000558">Volenti libram quæ pro vndecim vnciis
                <lb/>
              duodecim præſeferat, virga AB ſumatur
                <lb/>
              metallica, quæ in partes viginti tres æquas
                <lb/>
              ( nam totidem conſurgunt iunctis vndecim
                <lb/>
              ac duodecim ) diuidatur. </s>
              <s id="s.000559">In fine vndecimæ
                <lb/>
              & initio duodecimæ partis figatur lingua li­
                <lb/>
              bramenti & agina. </s>
              <s id="s.000560">Conſtat igitur DC vnde­
                <lb/>
              cima parte maiorem eſſe AD: quumque CD
                <lb/>
              paulò maior ſit AD & grauior, leuiorem li­
                <lb/>
              ma vel terebratione reddemus, aut lancem
                <lb/>
              leuiorem adiiciemus ipſi C quàm A, adeò vt
                <lb/>
              dum lances vacuæ ſunt longitudinis AC, te­
                <lb/>
              nuitatis penſata ratione, trutina ſub agina
                <lb/>
              iaceat, nullam in partem libra pendente: cui
                <lb/>
              tamen cùm ex parte C pondus vnciarum
                <lb/>
              vndecim adiunxerimus, & nota duodecim
                <lb/>
              vnciarum in lance A, libra æquilibrium de­
                <lb/>
              monſtrabit. </s>
              <s id="s.000561">Quum ergo nec adulterinæ ſint
                <lb/>
              ponderum notæ, nec lancibus vacuis libra
                <lb/>
              videatur vitioſa, fraus mutatis mercibus ac
                <lb/>
              notis hinc inde, vt notæ ſunt in C, merces in
                <lb/>
              A, manifeſtè depræhenditur. </s>
              <s id="s.000562">Nam C latus
                <lb/>
              infrà deſcendet duplici cauſa, & quia maius
                <lb/>
              lanci ſuæ pondus ineſt, & quia CD, ipſa DA
                <lb/>
              longior eſt. </s>
              <s id="s.000563">Difficilior ac obſcurior eſt ſtate­
                <lb/>
              ræ ratio, de qua in Arithmeticis diximus.
                <lb/>
              </s>
              <s id="s.000564">Nunc autem quum affinis ſit huic conſide­
                <lb/>
              rationi, quantum neceſſarium eſt huic pro­
                <lb/>
              poſito, adiicere optimum erit. </s>
              <s id="s.000565">Ergo tota in
                <lb/>
              tribus conſtat, quorum primum eſt Archi­
                <lb/>
              medis in Parabolis: & eſt vbi regula ſtate­
                <lb/>
              ræ, nullius ponderis cenſeatur. </s>
            </p>
            <figure id="id.016.01.019.2.jpg" xlink:href="016/01/019/2.jpg" number="18"/>
            <p type="main">
              <s id="s.000566">Stantium in æquilibrio ponderum ratio
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg45"/>
                <lb/>
              eſt, vt diſtantiarum à trutina mutua. </s>
              <s id="s.000567">Velut ſi
                <lb/>
              D appenſum ex lancula in C faciat æquili­
                <lb/>
              brium cum G appenſo in F, & proportio FB
                <lb/>
              ad BC ſit quadrupla, erit etiam D quadru­
                <lb/>
              plum ad G Secundum, cùm in parte breuiore
                <lb/>
              fuerit ſolùm appenſum pondus, & regula fue­
                <lb/>
              rit ponderoſa, æqualis in magnitudine &
                <lb/>
              pondere, & fiat æquilibrium, erit proportio
                <lb/>
              ponderis appenſi ad pondus totius regulæ,
                <lb/>
              vt differentiæ partium regulæ ad duplum
                <lb/>
              ponderis minoris. </s>
              <s id="s.000568">Exemplum: D pondus in
                <lb/>
              C appenſum faciat æquilibrium
                <expan abbr="">cum</expan>
              BL virga
                <lb/>
                <expan abbr="abſq;">abſque</expan>
              alio pondere, & ſic BL & BC, vt axi,
                <lb/>
              fiat æqualis BK ipſi BC, tunc dico quòd pro­
                <lb/>
              portio D ad pondus CL, eſt veluti ponderis
                <lb/>
              LK ad pondus KC. </s>
              <s id="s.000569">Sed ex hoc habetur re­
                <lb/>
              gula: cognito pondere CL & CK ha­
                <lb/>
              bendi pondus D, ducemus KL, quæ ſit 40,
                <lb/>
              gratia exempli in ſe, fit 1600, diuide per pon­
                <lb/>
              dus CK, quod ſit 16, exit 100, huic adde
                <expan abbr="põ-dus">pon­
                  <lb/>
                dus</expan>
              KL, quod eſt 40, fit
                <expan abbr="põdus">pondus</expan>
              D, 140. Et ita
                <lb/>
              poterimus ad
                <expan abbr="quancunq;">quancunque</expan>
              menſuram volueri­
                <lb/>
              mus ſcire
                <expan abbr="quantũ">quantum</expan>
                <expan abbr="põderis">ponderis</expan>
              refert ſtatera. </s>
              <s id="s.000570">Ter­
                <lb/>
              tium habetur ex his duobus & eſt, ſi virgula
                <lb/>
              ſine pondere cenſeatur, à parte
                <expan abbr="autẽ">autem</expan>
              quę dif­
                <lb/>
              ferentia eſt
                <expan abbr="longitudinũ">longitudinum</expan>
              ab agina, pondus æ­
                <lb/>
              quale extendatur per
                <expan abbr="totã">totam</expan>
                <expan abbr="virgã">virgam</expan>
              ,
                <expan abbr="æqualẽ">æqualem</expan>
                <expan abbr="gra-uitatẽ">gra­
                  <lb/>
                uitatem</expan>
              habebit cum
                <expan abbr="eodẽ">eodem</expan>
              pondere appenſo in
                <lb/>
              puncto diſtante à librili per
                <expan abbr="medietatẽ">medietatem</expan>
              totius
                <lb/>
              virgę. </s>
              <s id="s.000571">Sit vt virga CL nullius ſit ponderis, &
                <lb/>
              ſit BC æqualis BK, & coextenſum
                <expan abbr="põdus">pondus</expan>
              æ­
                <lb/>
              qualiter, vt ſub forma tetragoni faciat
                <expan abbr="æqui-libriũ">æqui­
                  <lb/>
                librium</expan>
                <expan abbr="">cum</expan>
              D
                <expan abbr="appẽſo">appenſo</expan>
              in C, & ſumatur G
                <expan abbr="ęqui-pondiũ">ęqui­
                  <lb/>
                pondium</expan>
              ęquale
                <expan abbr="põderi">ponderi</expan>
                <expan abbr="coextẽſo">coextenſo</expan>
              , & ſit BM
                <expan abbr="di-midiũ">di­
                  <lb/>
                midium</expan>
              totius CL, dico quòd G
                <expan abbr="ſuſpensũ">ſuſpensum</expan>
              in M
                <lb/>
              faciet
                <expan abbr="æquilibriũ">æquilibrium</expan>
                <expan abbr="">cum</expan>
              D, & ita æqualiter gra­
                <lb/>
              uabit vt
                <expan abbr="coextensũ">coextensum</expan>
              toti KL. </s>
              <s id="s.000572">Sit igitur vt in M
                <lb/>
              faciat
                <expan abbr="ęquilibriũ">ęquilibrium</expan>
                <expan abbr="">cum</expan>
              D, igitur per
                <expan abbr="primã">primam</expan>
                <expan abbr="harũ">harum</expan>
                <lb/>
              proportio MB ad BC, vt D ad G.
                <expan abbr="Itẽ">Item</expan>
              quia facit </s>
            </p>
          </chap>
        </body>
      </text>
    </archimedes>