1
quod ab oppoſitione inſtrumentorum acceptum eſt, formas aut propriè ſumi, ſunt verò ſic ac
ceptæ cauſſæ, propter quas quidque eſt, aut tanquam efficientia, vnde .ſ. initium fiat motus.
Hoc ſtante ſic aiunt. Ab oppoſitione inſtrumentorum ſignificari oppoſitionem in formis, nec qui
dem ſimpliciter, verùm vt ſunt cauſſę efficientes. Et certè res hæc magnam præſefert ſimilitudi
nem veri: nam reapſe inſtrumenta ad fines & efficientia referuntur, non ad formas, quaſi verò
forma, efficiens, & finis idem ſpecie non ſint, nec ſolo numero, vel ratione diſtinguantur. Igitur
ſi efficientia repugnant, formæ item repugnent neceſſe eſt. Nec dicere licet efficiens addere ma
teriam formæ (eſt enim ſuppoſitum quod efficit) quia propter materiam non ineſt in forma repu
gnantia formaliter, ſed effectiuè. volo dicere. pugnam ſanè eſſe inter formas quæ ſunt in materia,
ſiquidem, vbi ſint extra materiam, contrariæ quoque ſpecies, vt albi & nigri, in medio ſubſiſtant,
ſed intrinſecus habent formæ, quòd in materia pugnent, & vt verè dicamus, ἀσυστασιαν. Eius
rei ſigna quòd efficiens formæ definitur, & quòd compoſito propter materiam, cui contrarium
nihil eſt, oppoſitio denegetur. Quare ſi verè contraria ſunt efficientia, multò prius item inerit
oppoſitio in formis. Ita argumentum noſtrum firmum & irrefragabile eſt. Iſte Calaber dedit
manus ei rationi, ſed quid peccauerit paullò antè ſignificauimus. Græci, qui elementa componunt
ex materia prima & primis qualitatibus inter quas intercedit manifeſtè repugnantia; audacter
eam ſubſtantiæ tribuunt. Huius opinionis auctorem habemus in primis Alexandrum, hunc ſe
cuta eſt ſine contentione tota Græcorum ſchola. Auerroës inconſtans in hac quæſtione repe
ritur: nam a 1. Phyſ. in Alexandri veſtigiis hærens in ſubſtantia ponit tale genus oppoſitionis:
huic quoque ſubſcripſit Albertus. Idem poſteà machinis omnibus euertere viſus eſt hoc decre
tum, b vt illud ex eius verbis expromamus ipſum aliquando animum ad hanc partem proble
matis inclinaſſe. Hæc ſunt quæ vltrò citroque. Peripateticè diſputari poſſe videbantur.
quod ab oppoſitione inſtrumentorum acceptum eſt, formas aut propriè ſumi, ſunt verò ſic ac
ceptæ cauſſæ, propter quas quidque eſt, aut tanquam efficientia, vnde .ſ. initium fiat motus.
Hoc ſtante ſic aiunt. Ab oppoſitione inſtrumentorum ſignificari oppoſitionem in formis, nec qui
dem ſimpliciter, verùm vt ſunt cauſſę efficientes. Et certè res hæc magnam præſefert ſimilitudi
nem veri: nam reapſe inſtrumenta ad fines & efficientia referuntur, non ad formas, quaſi verò
forma, efficiens, & finis idem ſpecie non ſint, nec ſolo numero, vel ratione diſtinguantur. Igitur
ſi efficientia repugnant, formæ item repugnent neceſſe eſt. Nec dicere licet efficiens addere ma
teriam formæ (eſt enim ſuppoſitum quod efficit) quia propter materiam non ineſt in forma repu
gnantia formaliter, ſed effectiuè. volo dicere. pugnam ſanè eſſe inter formas quæ ſunt in materia,
ſiquidem, vbi ſint extra materiam, contrariæ quoque ſpecies, vt albi & nigri, in medio ſubſiſtant,
ſed intrinſecus habent formæ, quòd in materia pugnent, & vt verè dicamus, ἀσυστασιαν. Eius
rei ſigna quòd efficiens formæ definitur, & quòd compoſito propter materiam, cui contrarium
nihil eſt, oppoſitio denegetur. Quare ſi verè contraria ſunt efficientia, multò prius item inerit
oppoſitio in formis. Ita argumentum noſtrum firmum & irrefragabile eſt. Iſte Calaber dedit
manus ei rationi, ſed quid peccauerit paullò antè ſignificauimus. Græci, qui elementa componunt
ex materia prima & primis qualitatibus inter quas intercedit manifeſtè repugnantia; audacter
eam ſubſtantiæ tribuunt. Huius opinionis auctorem habemus in primis Alexandrum, hunc ſe
cuta eſt ſine contentione tota Græcorum ſchola. Auerroës inconſtans in hac quæſtione repe
ritur: nam a 1. Phyſ. in Alexandri veſtigiis hærens in ſubſtantia ponit tale genus oppoſitionis:
huic quoque ſubſcripſit Albertus. Idem poſteà machinis omnibus euertere viſus eſt hoc decre
tum, b vt illud ex eius verbis expromamus ipſum aliquando animum ad hanc partem proble
matis inclinaſſe. Hæc ſunt quæ vltrò citroque. Peripateticè diſputari poſſe videbantur.
C
a 5. Phyſ.
T. 10.
T. 10.
D
b 2. de ge.
c T. 56.
E
a 5. Met.
b 3. Phyſ.
F
c 10. Met.
à T. 15. vſ
que ad 25.
à T. 15. vſ
que ad 25.
G
d T. 20.
e T. 56.
H
f 2. de an.
c. 23.
c. 23.
A
B
a T. c. 49.
b 5. Phyſ.
T. c. 10.
T. c. 10.
De oppoſitione differentiarum, & vtrum oppoſitio inter differentias efficiat oppoſitionem
inter formas. Cap. XX.
inter formas. Cap. XX.
ZIMARA non ſemel attigit hanc quæſtionem, ſiue illam ſæpius obiecerit, vt ſua conſtan
tia nobis eam magis perſuaderet, ſiue vt aliquorum doctrinam obiter arguere vellet, & ad
illud argumentum quod ab inſtrumentorum oppoſitione ductum eſt, ita dicebat, non neceſſarium
eſſe, vt contraria ex contrariis formis extarent, ſed ſufficere ſi diuerſæ fuerint. Prętereà monebat
etiam ſi differentiæ contrariæ forent, non ſequi nihilominus formas eſſe contrarias; verùm & eas
eſſe diuerſas illò fortè reſpiciens, quòd cùm formæ conſtent ex materia quæ cadit in mentem,
cui nihil eſt contrarium, quòd nihil ſit formæ contrarium tanquam toti. Veruntamen ſi diuerſę
ſunt, cur hoc ex hoc fit, & hoc cum illo mutatur, nec quodlibet abit in quodlibet, aut generatur
ex quolibet? Certè nil aliud reſpondebit, àc communionem materiæ. Ergo, inquam, ſunt diuer
ſæ formæ in aliquo: igitur & contrariæ. Et talis enim eſt contrariorum ratio. Necnon forma per ſe
eſt vltimus terminus, itaque eſt ſimplex: de eius oppoſitione igitur erat dicendum. Tertiò con
cedit differentias eſſe contrarias: at ſunt ſubſtantiæ. Et ſubſtantiæ igitur aliquid erit contrarium.
Apud nos plurimum valet Ariſtotelis auctoritas, præſertim ſi ratione confirmari poſsit, is certè
in ſubſtantia, ſeu potius inter ſubſtantias oppoſitionem, atque illam quidem poſitiuam conſtituit,
& quanquam cenſuit oppoſitum in prædicamentis, hanc controuerſiam tollunt Alexander, atque
Simplicius allata diſtinctione ſubſtantiarum: etenim ipſæ ſunt ſimplices, aut compoſitæ, oppo
ſitionem planè fatentes eſſe inter ſubſtantias ſimplices, huiuſmodi verò ſunt formæ: nam mate
ria nulli eſt contraria; at compoſitę carent contrario. Ergo de materia & de compoſito dicta
Ariſtotelis accipienda, vbicunque talis oppoſitio de ſubſtantia tollatur. Quocirca in prædica
mentis non de ſubſtantia ſimpliciter exiſtimabimus ea verba pronunciata, verùm de compoſita
tantùm de qua defendimus conſtanter verba fieri in eo libro, nihil autem de ſimplici, neque id
iniuria: cùm enim liber ille ſit εἰσαγωγικὸς, atque etiam Auerrois teſtimonio ruditer exquirat no
tiones prędicamentorum, & potius figuram dictionis, quàm elementa ipſorum, ſiquidem hæc
pleniorem rerum intelligentiam flagitarent, ideò mentio facta eſt ibi de ſubſtantia compoſita,
quemadmodum de ipſa quoque tùm 4. Met. tùm etiam ſub initium 7. meminiſſe legitur Ariſto
les: nanque ibi ipſius elementa primùm veſtigare cœpit. Quòd ſi contra dubitaueris, quemad
modum etiam fecit Alexander hoc modo. Si partes ſunt contrariæ, ergo & totum, quod confla
tur è contrariis, erit alteri toti contrarium, etiam notat in hoc argumento fallaciam ſummus ille vir.
Neque enim, inquit, valet argumentum à partibus ad totum, niſi partes vniuerſę ſint vniuſmodi,
veluti ſi vnum foret è nigro & amaro, contrarium foret alteri, quod conſtaret ex albo & dulci.
Nam conſtat totum è diuerſo genere partium. Cùm igitur earum aliquæ materiæ vim obti
neant, aliæ formæ in ſubſtantia: materia verò nulli contraria ſit; quin, neque omnes formæ partes;
proptereaquòd eius partes ſunt differentię, ſingulas aut differentias vnius ſpeciei ſingulis alterius
tia nobis eam magis perſuaderet, ſiue vt aliquorum doctrinam obiter arguere vellet, & ad
illud argumentum quod ab inſtrumentorum oppoſitione ductum eſt, ita dicebat, non neceſſarium
eſſe, vt contraria ex contrariis formis extarent, ſed ſufficere ſi diuerſæ fuerint. Prętereà monebat
etiam ſi differentiæ contrariæ forent, non ſequi nihilominus formas eſſe contrarias; verùm & eas
eſſe diuerſas illò fortè reſpiciens, quòd cùm formæ conſtent ex materia quæ cadit in mentem,
cui nihil eſt contrarium, quòd nihil ſit formæ contrarium tanquam toti. Veruntamen ſi diuerſę
ſunt, cur hoc ex hoc fit, & hoc cum illo mutatur, nec quodlibet abit in quodlibet, aut generatur
ex quolibet? Certè nil aliud reſpondebit, àc communionem materiæ. Ergo, inquam, ſunt diuer
ſæ formæ in aliquo: igitur & contrariæ. Et talis enim eſt contrariorum ratio. Necnon forma per ſe
eſt vltimus terminus, itaque eſt ſimplex: de eius oppoſitione igitur erat dicendum. Tertiò con
cedit differentias eſſe contrarias: at ſunt ſubſtantiæ. Et ſubſtantiæ igitur aliquid erit contrarium.
Apud nos plurimum valet Ariſtotelis auctoritas, præſertim ſi ratione confirmari poſsit, is certè
in ſubſtantia, ſeu potius inter ſubſtantias oppoſitionem, atque illam quidem poſitiuam conſtituit,
& quanquam cenſuit oppoſitum in prædicamentis, hanc controuerſiam tollunt Alexander, atque
Simplicius allata diſtinctione ſubſtantiarum: etenim ipſæ ſunt ſimplices, aut compoſitæ, oppo
ſitionem planè fatentes eſſe inter ſubſtantias ſimplices, huiuſmodi verò ſunt formæ: nam mate
ria nulli eſt contraria; at compoſitę carent contrario. Ergo de materia & de compoſito dicta
Ariſtotelis accipienda, vbicunque talis oppoſitio de ſubſtantia tollatur. Quocirca in prædica
mentis non de ſubſtantia ſimpliciter exiſtimabimus ea verba pronunciata, verùm de compoſita
tantùm de qua defendimus conſtanter verba fieri in eo libro, nihil autem de ſimplici, neque id
iniuria: cùm enim liber ille ſit εἰσαγωγικὸς, atque etiam Auerrois teſtimonio ruditer exquirat no
tiones prędicamentorum, & potius figuram dictionis, quàm elementa ipſorum, ſiquidem hæc
pleniorem rerum intelligentiam flagitarent, ideò mentio facta eſt ibi de ſubſtantia compoſita,
quemadmodum de ipſa quoque tùm 4. Met. tùm etiam ſub initium 7. meminiſſe legitur Ariſto
les: nanque ibi ipſius elementa primùm veſtigare cœpit. Quòd ſi contra dubitaueris, quemad
modum etiam fecit Alexander hoc modo. Si partes ſunt contrariæ, ergo & totum, quod confla
tur è contrariis, erit alteri toti contrarium, etiam notat in hoc argumento fallaciam ſummus ille vir.
Neque enim, inquit, valet argumentum à partibus ad totum, niſi partes vniuerſę ſint vniuſmodi,
veluti ſi vnum foret è nigro & amaro, contrarium foret alteri, quod conſtaret ex albo & dulci.
Nam conſtat totum è diuerſo genere partium. Cùm igitur earum aliquæ materiæ vim obti
neant, aliæ formæ in ſubſtantia: materia verò nulli contraria ſit; quin, neque omnes formæ partes;
proptereaquòd eius partes ſunt differentię, ſingulas aut differentias vnius ſpeciei ſingulis alterius