Cardano, Girolamo, De subtilitate, 1663

Page concordance

< >
< >
page |< < of 403 > >|
    <archimedes>
      <text>
        <body>
          <chap>
            <pb pagenum="549" xlink:href="016/01/198.jpg"/>
            <p type="margin">
              <s id="s.008971">
                <margin.target id="marg1253"/>
              Animalia
                <lb/>
              omnia natu­
                <lb/>
              ra armauit
                <lb/>
              aduerſus ſex
                <lb/>
              incommodo­
                <lb/>
              rum genera,</s>
            </p>
            <p type="margin">
              <s id="s.008972">
                <margin.target id="marg1254"/>
              Cur homo
                <lb/>
              ſolus penè
                <lb/>
              inter anima­
                <lb/>
              lia terre­
                <lb/>
              ſtria nocte
                <lb/>
              non videat.</s>
            </p>
            <figure id="id.016.01.198.1.jpg" xlink:href="016/01/198/1.jpg" number="82"/>
            <p type="main">
              <s id="s.008973">
                <emph type="center"/>
              LIBER VNDECIMVS.
                <emph.end type="center"/>
              </s>
            </p>
            <p type="main">
              <s id="s.008974">
                <emph type="center"/>
              De Hominis neceſſitate & forma.
                <emph.end type="center"/>
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg1255"/>
              </s>
            </p>
            <p type="margin">
              <s id="s.008975">
                <margin.target id="marg1255"/>
              Cur homo ſit
                <lb/>
              creatus.</s>
            </p>
            <p type="main">
              <s id="s.008976">PROPTER quid igitur cuncta
                <lb/>
              creata ſunt, & an omnia ſo­
                <lb/>
              lius hominis cauſa, & an
                <lb/>
              homo animal, prius definien­
                <lb/>
              dum erit. </s>
              <s id="s.008977">Hoc igitur initium
                <lb/>
              diſputationis efficere oportet, vtrumve ho­
                <lb/>
              mo animal ſit. </s>
              <s id="s.008978">Deinde, an animalia ipſa ge­
                <lb/>
              nere ſolo naturę cognita ſint an partes etiam
                <lb/>
              an etiam ipſa ſingularia, quod
                <expan abbr="etiã">etiam</expan>
              in homi­
                <lb/>
              ne maiorem habet dubitationem. </s>
              <s id="s.008979">Rurſus, an
                <lb/>
              animalia ipſa, & plantæ cæteráque propter
                <lb/>
              ſe, an propter hominem: quod ſi propter
                <lb/>
              hominem, an ipſa illicò propter hominem,
                <lb/>
              an quodam ordine hæc propter alia: vt her­
                <lb/>
              bæ (gratia exempli) ob lepores, at lepores ob
                <lb/>
              vulpes, vulpes autem ob hominis commo­
                <lb/>
              dum. </s>
              <s id="s.008980">Neque verò hac diſputatione vnquam
                <lb/>
              olim pulchrior, aut difficilior inuenta eſt.
                <lb/>
              </s>
              <s id="s.008981">Dubitatio enim maxima eſt, cur non plura
                <lb/>
              genera animalium his ſunt, ſi natura quid­
                <lb/>
              quid efficere poterat, implere conata eſt? </s>
              <s id="s.008982">aut
                <lb/>
              cur his planè ſolis fuit contenta? </s>
              <s id="s.008983">Solétque
                <lb/>
              multis modis huic occurri dubitationi. </s>
              <s id="s.008984">Pul­
                <lb/>
              chréque mehercle Epicurus, dicens, natu­
                <lb/>
              ram feciſſe quæ potuit, ſed manſiſſe tan­
                <lb/>
              tum quæ vim aliquam excellentem habue­
                <lb/>
              runt, qua ſe tuerentur. </s>
              <s id="s.008985">Sic enim inquit.
                <lb/>
                <emph type="quote"/>
                <emph type="italics"/>
              ——Multáque cùm tellus portenta creare
                <lb/>
              Conata eſt mira facie, membriſque coorta,
                <lb/>
              Androgynum inter vtras.
                <emph.end type="italics"/>
                <emph.end type="quote"/>
              </s>
            </p>
            <p type="main">
              <s id="s.008986">Inde ſubiicit etiam:
                <lb/>
                <emph type="quote"/>
                <emph type="italics"/>
              Nam quæcumque vides veſci vitalibus auris,
                <lb/>
              Aut dolus, aut virtus, aut denique mobilitas eſt,
                <lb/>
              Ex ineunte æuo genus id tutata reſeruans,
                <lb/>
              Multaque ſunt nobis ex vtilitate ſua, quæ
                <lb/>
              Commendata manent, tutelæ tradita noſtræ.
                <emph.end type="italics"/>
                <emph.end type="quote"/>
              </s>
            </p>
            <p type="main">
              <s id="s.008987">Inde paulò pòſt:
                <lb/>
                <emph type="quote"/>
                <emph type="italics"/>
              At quis nil horum tribuit natura, nec ipſa
                <lb/>
              Sponte ſua poſſent vt viuere,
                <lb/>
              Hæc ipſa iacebant.
                <emph.end type="italics"/>
                <emph.end type="quote"/>
              </s>
            </p>
            <p type="main">
              <s id="s.008988">Demum ſubiicit:
                <lb/>
                <emph type="quote"/>
                <emph type="italics"/>
              Indupedita ſuis fatalibus omnia vinclis,
                <lb/>
              Donec ad interitum genus id natura redegit.
                <emph.end type="italics"/>
                <emph.end type="quote"/>
              </s>
            </p>
            <p type="main">
              <s id="s.008989">Conſequitur non leue commodum ex hac
                <lb/>
              Epicurus opinione: ſcilicet vt monſtrifera­
                <lb/>
              rum formarum cauſam referre poſſit: nam
                <lb/>
              natura ſæpiùs inchoat animalium ſpecies,
                <lb/>
              quæ cùm ſeruari non poſſint, pro monſtris
                <lb/>
              habentur. </s>
              <s id="s.008990">Sed tamen duobus modis ipſe
                <lb/>
              peccat: primò, quia adhuc manet dubita­
                <lb/>
              tio, cùm aliæ animalium formæ creari po­
                <lb/>
              tuiſſent, quæ manſiſſent, velut lupi cum
                <lb/>
              cornibus, & canes vnguibus acutis. </s>
              <s id="s.008991">Deinde
                <lb/>
              quia naturam (pronephas
                <emph type="italics"/>
              )
                <emph.end type="italics"/>
              vult caſu omnia
                <lb/>
              condidiſſe. </s>
              <s id="s.008992">Ergo duorum alterum neceſſa­
                <lb/>
              rium mihi videtur, vel quod formæ viuen­
                <lb/>
              tium numero quorundam, & viribus ſiderum
                <lb/>
              conſtituantur, vel quòd perpetuò varientur
                <lb/>
              temporum ſucceſſu. </s>
              <s id="s.008993">Indicio eſt diuerſitas il­
                <lb/>
              lorum in regionibus, aliis atque aliis, vt ſu­
                <lb/>
              prà demonſtratum eſt, necnon in tempori­
                <lb/>
              bus. </s>
              <s id="s.008994">Has non omnes, ſingularium contem­
                <lb/>
              platione habita, propter hominem, aut pro­
                <lb/>
              pter alia animantia facta eſſe conſtat, cum
                <lb/>
              multæ talpæ ſibi viuant, & moriantur. </s>
              <s id="s.008995">Ne­
                <lb/>
              que maioris partis, ſed ſolius ſpeciei, ſi mo­
                <lb/>
              do propter alia facta videantur. </s>
              <s id="s.008996">Ergo ſpe­
                <lb/>
              cies rerum ipſæ, aut propter ſe factæ ſunt,
                <lb/>
              aut propter hominem. </s>
              <s id="s.008997">Tot autem genera
                <lb/>
              ſerpentum quæ homini exitio ſunt, propter
                <lb/>
              hominem facta dicere, inſanientis prorſus
                <lb/>
              eſt, tum venena mortifera. </s>
              <s id="s.008998">Quid igitur? </s>
              <s id="s.008999">plu­
                <lb/>
              res fuêre artifices, & vnuſquiſque commo­
                <lb/>
              do proſpexit ſui opificij. </s>
              <s id="s.009000">Qui igitur homini
                <lb/>
              proſpexit, ita fabricauit, vt eſſet ſapientiſſi­
                <lb/>
              mus, omnibuſque aliis commodè vti poſſet,
                <lb/>
              aut ſaltem vitare, quæ vſui eſſe non pote­
                <lb/>
              rant. </s>
              <s id="s.009001">Sic qui aquilis ſapientior fuit quàm
                <lb/>
              qui cuculis, & tamen vnuſquiſque cauit per­
                <lb/>
              petuitati ſtructuræ ſuæ. </s>
              <s id="s.009002">Cùm igitur homi­
                <lb/>
              nem creaſſet, ſic vt incommodè vteretur
                <lb/>
              omnibus, factum videtur vt omnia creata
                <lb/>
              propter ipſum viderentur. </s>
              <s id="s.009003">Sed non eſt ſic,
                <lb/>
              vnumquodque enim propter ſe creatum eſt,
                <lb/>
              nec conturnix ob accipitrem minus, quàm
                <lb/>
              animalia propter hominem facta ſunt. </s>
              <s id="s.009004">Vi­
                <lb/>
              dentur igitur quæ deteriore conditione ge­
                <lb/>
              nita ſunt, ſed falsò, facta meliorum cauſa. </s>
            </p>
            <p type="main">
              <s id="s.009005">Itaque & ex hoc alterius dubitationis ſo­
                <lb/>
              lutio exurgit, cur animalium quædam infeli­
                <lb/>
              cia ſunt, ac videntur, vt lepores, ranæ, damæ.
                <lb/>
              </s>
              <s id="s.009006">Vnde ille dicebat.
                <lb/>
                <emph type="quote"/>
                <emph type="italics"/>
              Imbelles damæ, quid niſi præda ſumus?
                <emph.end type="italics"/>
                <emph.end type="quote"/>
              </s>
            </p>
            <p type="main">
              <s id="s.009007">Satis eſſent felices propria natura, ſed ob­
                <lb/>
              ſtat aliorum illis opificum ſapientia: igitur
                <lb/>
              nota fuêre omnia, ſed ſecundum ſpecies. </s>
              <s id="s.009008">Ve­
                <lb/>
              rum de ſingularibus egregiis in humana ſpe­
                <lb/>
              cie tantum, dubitatio non lauis eſt: dico au­
                <lb/>
              tem egregia ſingularia,
                <expan abbr="quorũ">quorum</expan>
              vis in multos
                <lb/>
              dominatur, vt reges maximè ac ſapientes.
                <lb/>
              </s>
              <s id="s.009009">Itaque ſuprema videtur mihi fuiſſe tanti
                <lb/>
              opificis ſapientia in duobus: vt nihil inutile
                <lb/>
              relinqueretur in tanta mole, ſed omnia, vel
                <lb/>
              viuerent, vel eſſent alimenta viuentium: &
                <lb/>
              vt ex hac tam ſordida fæce, aliquid quod
                <lb/>
              cunctis his inferioribus dominaretur, ſimilé­
                <lb/>
              que eſſet ſupremis illis ſubſtantiis ſeparatis,
                <lb/>
              effingeret. </s>
              <s id="s.009010">Apparebat autem neceſſariam fo­
                <lb/>
              re illi rerum omnium cognitionem: quam­
                <lb/>
              obrem ſenſus, memoriæ ac prudentiæ tan­
                <lb/>
              tum impertiuit, quantum licebat in tam ru­
                <lb/>
              di materia collocare. </s>
              <s id="s.009011">Cumque ſuperi morta­
                <lb/>
              libus in quinque præſtarent, ſapientia, feli­
                <lb/>
              citate, probitate, vitæque longitudine ac ſe­
                <lb/>
              curitatem autem mortali tribuêre nequibat, </s>
            </p>
          </chap>
        </body>
      </text>
    </archimedes>