82[Figure 82]
PROPTER quid igitur cuncta
creata ſunt, & an omnia ſo
lius hominis cauſa, & an
homo animal, prius definien
dum erit. Hoc igitur initium
diſputationis efficere oportet, vtrumve ho
mo animal ſit. Deinde, an animalia ipſa ge
nere ſolo naturę cognita ſint an partes etiam
an etiam ipſa ſingularia, quod etiam in homi
ne maiorem habet dubitationem. Rurſus, an
animalia ipſa, & plantæ cæteráque propter
ſe, an propter hominem: quod ſi propter
hominem, an ipſa illicò propter hominem,
an quodam ordine hæc propter alia: vt her
bæ (gratia exempli) ob lepores, at lepores ob
vulpes, vulpes autem ob hominis commo
dum. Neque verò hac diſputatione vnquam
olim pulchrior, aut difficilior inuenta eſt.
Dubitatio enim maxima eſt, cur non plura
genera animalium his ſunt, ſi natura quid
quid efficere poterat, implere conata eſt? aut
cur his planè ſolis fuit contenta? Solétque
multis modis huic occurri dubitationi. Pul
chréque mehercle Epicurus, dicens, natu
ram feciſſe quæ potuit, ſed manſiſſe tan
tum quæ vim aliquam excellentem habue
runt, qua ſe tuerentur. Sic enim inquit.
——Multáque cùm tellus portenta creare
Conata eſt mira facie, membriſque coorta,
Androgynum inter vtras.
creata ſunt, & an omnia ſo
lius hominis cauſa, & an
homo animal, prius definien
dum erit. Hoc igitur initium
diſputationis efficere oportet, vtrumve ho
mo animal ſit. Deinde, an animalia ipſa ge
nere ſolo naturę cognita ſint an partes etiam
an etiam ipſa ſingularia, quod etiam in homi
ne maiorem habet dubitationem. Rurſus, an
animalia ipſa, & plantæ cæteráque propter
ſe, an propter hominem: quod ſi propter
hominem, an ipſa illicò propter hominem,
an quodam ordine hæc propter alia: vt her
bæ (gratia exempli) ob lepores, at lepores ob
vulpes, vulpes autem ob hominis commo
dum. Neque verò hac diſputatione vnquam
olim pulchrior, aut difficilior inuenta eſt.
Dubitatio enim maxima eſt, cur non plura
genera animalium his ſunt, ſi natura quid
quid efficere poterat, implere conata eſt? aut
cur his planè ſolis fuit contenta? Solétque
multis modis huic occurri dubitationi. Pul
chréque mehercle Epicurus, dicens, natu
ram feciſſe quæ potuit, ſed manſiſſe tan
tum quæ vim aliquam excellentem habue
runt, qua ſe tuerentur. Sic enim inquit.
——Multáque cùm tellus portenta creare
Conata eſt mira facie, membriſque coorta,
Androgynum inter vtras.
Inde ſubiicit etiam:
Nam quæcumque vides veſci vitalibus auris,
Aut dolus, aut virtus, aut denique mobilitas eſt,
Ex ineunte æuo genus id tutata reſeruans,
Multaque ſunt nobis ex vtilitate ſua, quæ
Commendata manent, tutelæ tradita noſtræ.
Nam quæcumque vides veſci vitalibus auris,
Aut dolus, aut virtus, aut denique mobilitas eſt,
Ex ineunte æuo genus id tutata reſeruans,
Multaque ſunt nobis ex vtilitate ſua, quæ
Commendata manent, tutelæ tradita noſtræ.
Inde paulò pòſt:
At quis nil horum tribuit natura, nec ipſa
Sponte ſua poſſent vt viuere,
Hæc ipſa iacebant.
At quis nil horum tribuit natura, nec ipſa
Sponte ſua poſſent vt viuere,
Hæc ipſa iacebant.
Demum ſubiicit:
Indupedita ſuis fatalibus omnia vinclis,
Donec ad interitum genus id natura redegit.
Indupedita ſuis fatalibus omnia vinclis,
Donec ad interitum genus id natura redegit.
Conſequitur non leue commodum ex hac
Epicurus opinione: ſcilicet vt monſtrifera
rum formarum cauſam referre poſſit: nam
natura ſæpiùs inchoat animalium ſpecies,
quæ cùm ſeruari non poſſint, pro monſtris
habentur. Sed tamen duobus modis ipſe
peccat: primò, quia adhuc manet dubita
tio, cùm aliæ animalium formæ creari po
tuiſſent, quæ manſiſſent, velut lupi cum
cornibus, & canes vnguibus acutis. Deinde
quia naturam (pronephas ) vult caſu omnia
condidiſſe. Ergo duorum alterum neceſſa
rium mihi videtur, vel quod formæ viuen
tium numero quorundam, & viribus ſiderum
conſtituantur, vel quòd perpetuò varientur
temporum ſucceſſu. Indicio eſt diuerſitas il
lorum in regionibus, aliis atque aliis, vt ſu
prà demonſtratum eſt, necnon in tempori
bus. Has non omnes, ſingularium contem
platione habita, propter hominem, aut pro
pter alia animantia facta eſſe conſtat, cum
multæ talpæ ſibi viuant, & moriantur. Ne
que maioris partis, ſed ſolius ſpeciei, ſi mo
do propter alia facta videantur. Ergo ſpe
cies rerum ipſæ, aut propter ſe factæ ſunt,
aut propter hominem. Tot autem genera
ſerpentum quæ homini exitio ſunt, propter
hominem facta dicere, inſanientis prorſus
eſt, tum venena mortifera. Quid igitur? plu
res fuêre artifices, & vnuſquiſque commo
do proſpexit ſui opificij. Qui igitur homini
proſpexit, ita fabricauit, vt eſſet ſapientiſſi
mus, omnibuſque aliis commodè vti poſſet,
aut ſaltem vitare, quæ vſui eſſe non pote
rant. Sic qui aquilis ſapientior fuit quàm
qui cuculis, & tamen vnuſquiſque cauit per
petuitati ſtructuræ ſuæ. Cùm igitur homi
nem creaſſet, ſic vt incommodè vteretur
omnibus, factum videtur vt omnia creata
propter ipſum viderentur. Sed non eſt ſic,
vnumquodque enim propter ſe creatum eſt,
nec conturnix ob accipitrem minus, quàm
animalia propter hominem facta ſunt. Vi
dentur igitur quæ deteriore conditione ge
nita ſunt, ſed falsò, facta meliorum cauſa.
Epicurus opinione: ſcilicet vt monſtrifera
rum formarum cauſam referre poſſit: nam
natura ſæpiùs inchoat animalium ſpecies,
quæ cùm ſeruari non poſſint, pro monſtris
habentur. Sed tamen duobus modis ipſe
peccat: primò, quia adhuc manet dubita
tio, cùm aliæ animalium formæ creari po
tuiſſent, quæ manſiſſent, velut lupi cum
cornibus, & canes vnguibus acutis. Deinde
quia naturam (pronephas ) vult caſu omnia
condidiſſe. Ergo duorum alterum neceſſa
rium mihi videtur, vel quod formæ viuen
tium numero quorundam, & viribus ſiderum
conſtituantur, vel quòd perpetuò varientur
temporum ſucceſſu. Indicio eſt diuerſitas il
lorum in regionibus, aliis atque aliis, vt ſu
prà demonſtratum eſt, necnon in tempori
bus. Has non omnes, ſingularium contem
platione habita, propter hominem, aut pro
pter alia animantia facta eſſe conſtat, cum
multæ talpæ ſibi viuant, & moriantur. Ne
que maioris partis, ſed ſolius ſpeciei, ſi mo
do propter alia facta videantur. Ergo ſpe
cies rerum ipſæ, aut propter ſe factæ ſunt,
aut propter hominem. Tot autem genera
ſerpentum quæ homini exitio ſunt, propter
hominem facta dicere, inſanientis prorſus
eſt, tum venena mortifera. Quid igitur? plu
res fuêre artifices, & vnuſquiſque commo
do proſpexit ſui opificij. Qui igitur homini
proſpexit, ita fabricauit, vt eſſet ſapientiſſi
mus, omnibuſque aliis commodè vti poſſet,
aut ſaltem vitare, quæ vſui eſſe non pote
rant. Sic qui aquilis ſapientior fuit quàm
qui cuculis, & tamen vnuſquiſque cauit per
petuitati ſtructuræ ſuæ. Cùm igitur homi
nem creaſſet, ſic vt incommodè vteretur
omnibus, factum videtur vt omnia creata
propter ipſum viderentur. Sed non eſt ſic,
vnumquodque enim propter ſe creatum eſt,
nec conturnix ob accipitrem minus, quàm
animalia propter hominem facta ſunt. Vi
dentur igitur quæ deteriore conditione ge
nita ſunt, ſed falsò, facta meliorum cauſa.
Itaque & ex hoc alterius dubitationis ſo
lutio exurgit, cur animalium quædam infeli
cia ſunt, ac videntur, vt lepores, ranæ, damæ.
Vnde ille dicebat.
Imbelles damæ, quid niſi præda ſumus?
lutio exurgit, cur animalium quædam infeli
cia ſunt, ac videntur, vt lepores, ranæ, damæ.
Vnde ille dicebat.
Imbelles damæ, quid niſi præda ſumus?
Satis eſſent felices propria natura, ſed ob
ſtat aliorum illis opificum ſapientia: igitur
nota fuêre omnia, ſed ſecundum ſpecies. Ve
rum de ſingularibus egregiis in humana ſpe
cie tantum, dubitatio non lauis eſt: dico au
tem egregia ſingularia, quorum vis in multos
dominatur, vt reges maximè ac ſapientes.
Itaque ſuprema videtur mihi fuiſſe tanti
opificis ſapientia in duobus: vt nihil inutile
relinqueretur in tanta mole, ſed omnia, vel
viuerent, vel eſſent alimenta viuentium: &
vt ex hac tam ſordida fæce, aliquid quod
cunctis his inferioribus dominaretur, ſimilé
que eſſet ſupremis illis ſubſtantiis ſeparatis,
effingeret. Apparebat autem neceſſariam fo
re illi rerum omnium cognitionem: quam
obrem ſenſus, memoriæ ac prudentiæ tan
tum impertiuit, quantum licebat in tam ru
di materia collocare. Cumque ſuperi morta
libus in quinque præſtarent, ſapientia, feli
citate, probitate, vitæque longitudine ac ſe
curitatem autem mortali tribuêre nequibat,
ſtat aliorum illis opificum ſapientia: igitur
nota fuêre omnia, ſed ſecundum ſpecies. Ve
rum de ſingularibus egregiis in humana ſpe
cie tantum, dubitatio non lauis eſt: dico au
tem egregia ſingularia, quorum vis in multos
dominatur, vt reges maximè ac ſapientes.
Itaque ſuprema videtur mihi fuiſſe tanti
opificis ſapientia in duobus: vt nihil inutile
relinqueretur in tanta mole, ſed omnia, vel
viuerent, vel eſſent alimenta viuentium: &
vt ex hac tam ſordida fæce, aliquid quod
cunctis his inferioribus dominaretur, ſimilé
que eſſet ſupremis illis ſubſtantiis ſeparatis,
effingeret. Apparebat autem neceſſariam fo
re illi rerum omnium cognitionem: quam
obrem ſenſus, memoriæ ac prudentiæ tan
tum impertiuit, quantum licebat in tam ru
di materia collocare. Cumque ſuperi morta
libus in quinque præſtarent, ſapientia, feli
citate, probitate, vitæque longitudine ac ſe
curitatem autem mortali tribuêre nequibat,