Cardano, Girolamo, De subtilitate, 1663

List of thumbnails

< >
111
111
112
112
113
113
114
114
115
115
116
116
117
117
118
118
119
119
120
120
< >
page |< < of 403 > >|
    <archimedes>
      <text>
        <body>
          <chap>
            <p type="main">
              <s id="s.009011">
                <pb pagenum="550" xlink:href="016/01/199.jpg"/>
              cætera quantum potuit largitus eſt. </s>
              <s id="s.009012">Cùm igi­
                <lb/>
              tur materia fragilis eſſet ac rudis, multis in­
                <lb/>
              diguit auxiliis. </s>
              <s id="s.009013">Caliditate quidem opus erat,
                <lb/>
              vt tenuis eſſet ac motibus ſufficeret: tenuita­
                <lb/>
              te ad ingenium, ſoliditate ad vitæ longitu­
                <lb/>
              dinem, temperie ad morum ſuauitatem &
                <lb/>
              moderationem. </s>
              <s id="s.009014">Quis non videt hæc fermè
                <lb/>
              duobus modis repugnare? </s>
              <s id="s.009015">Sed tamen omnia
                <lb/>
              præſtabat abſolutiſſima compoſitio. </s>
              <s id="s.009016">Ne eua­
                <lb/>
              deret abſolutiſſima, tamen multa ac penè
                <lb/>
              infinita obſtabant. </s>
              <s id="s.009017">Itaque contigit vt pro
                <lb/>
              fortibus plerique temerarij, timidi pro mo­
                <lb/>
              deratis, auari pro parcis, prodigi pro libera­
                <lb/>
              libus crudeles pro ſeueris, libidinoſi pro iu­
                <lb/>
              cundis, denique inſani, vecordes, & vt vno
                <lb/>
              verbo dicam, multi improbi euaderent. </s>
              <s id="s.009018">Sicut
                <lb/>
              verò in animi dotibus ita etiam corporis
                <lb/>
              contigit: nam manci, debiles, morboſi, turpes
                <lb/>
              fœdi, imbelles, breuis vitæ plerique naſcun­
                <lb/>
              tur. </s>
              <s id="s.009019">Nec tamen propter hos illoſve, ſed per­
                <lb/>
              fectiſſimos, ac totam ſpeciem humani gene­
                <lb/>
              ris, quæ omnia illi conceſſa bona continet,
                <lb/>
              homo creatus eſt. </s>
              <s id="s.009020">Itaque vt non arbores ip­
                <lb/>
              ſas colimus ob fructibus exeſos, putridos im­
                <lb/>
              maturos, ac decidentes ſpontè vitio aliquo:
                <lb/>
              ita neque naturæ curæ ſumus ob improbos,
                <lb/>
              ſed velut fructus ob fructus perfectos, arbor
                <lb/>
              ita ob optimos. </s>
              <s id="s.009021">Reliquit igitur veſtigia
                <lb/>
              quædam ſuæ priſtinæ cœleſtis materiæ in
                <lb/>
              his inferioribus, cùm hanc mortalem in ini­
                <lb/>
              tio ab illa ſecreuiſſet. </s>
              <s id="s.009022">Neque accuſandus,
                <lb/>
              quod non reliquerit optima propter mala,
                <lb/>
              aut quòd quæ naturæ mortali repugnarent,
                <lb/>
              non condonarit nobis. </s>
              <s id="s.009023">Omnia igitur, anima
                <lb/>
              quadam muniuit, & qua meliore potuit vi­
                <lb/>
              uentia, ſententiáque, demum etiam intelli­
                <lb/>
              gentia creando. </s>
              <s id="s.009024">Hominem itaque omnibus
                <lb/>
              donauit. </s>
              <s id="s.009025">Inde in his certo ordine ab imper­
                <lb/>
              fectiſſimis, provt materia quæque ſuppedi­
                <lb/>
              tabat, tranſiuit ad perfectiſſima. </s>
              <s id="s.009026">Initium igi­
                <lb/>
              tur fuit à metallicis tanquam abortiuis par­
                <lb/>
              tibus, pòſt metallis, lapidibus, plantis, mari­
                <lb/>
              nis, ſpongiis, vrticiſque atque conchyliis,
                <lb/>
              vermes, formicæ, culices: piſces, aues, lepo­
                <lb/>
              res, canes, elephanti, cercopitheci, tandem
                <lb/>
              homo creatus eſt. </s>
            </p>
            <p type="main">
              <s id="s.009027">Quæres, cui tandem vſui muſca? </s>
              <s id="s.009028">vt de
                <lb/>
              vno viliſſimo atque inſolentiſſimo dicam
                <lb/>
              animali. </s>
              <s id="s.009029">Reſpondeo, animal ipſum vt ſpecie
                <lb/>
              ipſa manet, & per ſe ſolum, & ad ornatum
                <lb/>
              mundi eſſe, & omnia ſibi neceſſaria, non ſo­
                <lb/>
              lùm ad vitam, ſed ad beatam vitam ſortitum
                <lb/>
              eſſe: facta eſt propter ſe, non vt homini eſſet
                <lb/>
              infeſta: neque enim omnis muſca hominibus
                <lb/>
              infeſta, ſed quædam manent perpetuò in ne­
                <lb/>
              moribus: & in quibuſdam regionibus non
                <lb/>
              ſunt, vt apud Lapones, in India etiam occi­
                <lb/>
              dentali paucæ. </s>
              <s id="s.009030">Ergo generale bonum, pauco­
                <lb/>
              rum incommodo præponi debuit. </s>
              <s id="s.009031">Diuina igi­
                <lb/>
              tur ſapientia in vnoquoque fecit optimum
                <lb/>
              quod ex tali materia poterat excogitari. </s>
              <s id="s.009032">Et
                <lb/>
              leporum multæ ſunt infelices, non tamen
                <lb/>
              omnes: quædam enim nunquam hominem
                <lb/>
              viderunt, aut cœnem, nec perſecutionem paſ­
                <lb/>
              ſæ ſunt. </s>
              <s id="s.009033">Simile eſt de ſpecie, ac ipſis animali­
                <lb/>
              bus, velut de homine atque partibus ſuis.
                <lb/>
              </s>
              <s id="s.009034">Quis tam amens eſt, qui nolit potius mem­
                <lb/>
              bra aliqua amittere, quàm perire? </s>
              <s id="s.009035">Ita anima­
                <lb/>
              lia membra ſunt ſpeciei, quæ longè melius
                <lb/>
              eſt perire, manente incolumi ſpecie, quàm
                <lb/>
              ſpeciem ipſam, aut deleri, aut non eſſe vn­
                <lb/>
              quam conſtitutam. </s>
              <s id="s.009036">Cùm tamen & illud lon­
                <lb/>
              gè melius ſit in ſpecie, quòd tam benè in
                <lb/>
              pauciſſimis animalibus ſeruatur, ſicut in plu­
                <lb/>
              rimis, nec vlla penitus operatio. </s>
              <s id="s.009037">Animali ſi
                <lb/>
              membrum pereat, perit & operatio, reddi­
                <lb/>
              turque animal claudum, aut cæcum, &
                <expan abbr="tamẽ">tamen</expan>
                <lb/>
              præſtat viuere, quanquam etiam moriturum
                <lb/>
              quantò magis ſpeciem quæ nullis manca eſt
                <lb/>
              operationibus, nec deformis,
                <expan abbr="æternitatémq;">æternitatémque</expan>
                <lb/>
              conſecuta eſt, tametſi in pauciſſimis anima­
                <lb/>
              libus poſita ſit. </s>
              <s id="s.009038">Igitur homo vt omnia com­
                <lb/>
              moda aſſequeretur, ex vltimo refractis ele­
                <lb/>
              mentis genitus eſt: nam primò elementis
                <lb/>
              veſcuntur plantæ, plantis animalia, animali­
                <lb/>
              bus homo. </s>
              <s id="s.009039">Ob id igitur carniuora omnia
                <expan abbr="">non</expan>
                <arrow.to.target n="marg1256"/>
                <lb/>
              veſcentibus carne, inter piſces quadrupedia,
                <lb/>
              & aues ſunt ſagaciora, duabus cauſis: prima
                <lb/>
              quòd cibum habeant fugacem, nam inueni­
                <lb/>
              re oportet, inde aſſequi, cùm reliquis inue­
                <lb/>
              niſſe ſufficiat. </s>
              <s id="s.009040">Altera, quòd iam cibus ipſe ex
                <lb/>
              elementis retuſis ſit, ſcilicet caro. </s>
              <s id="s.009041">Ob id
                <expan abbr="etiã">etiam</expan>
                <lb/>
              neque vlla caro eſt calidiſſima, vt in ſemini­
                <lb/>
              bus plantarum, ac partibus earum frequen­
                <lb/>
              ter licet conſpicere. </s>
              <s id="s.009042">Itaque homo, qui etiam
                <lb/>
              carnibus veſcitur, tum maximè volatilium,
                <lb/>
              potuit eſſe ſimul tenuiſſimæ, ac denſiſſimæ,
                <lb/>
              calidiſſimæ atque temperatiſſimæ naturæ.
                <lb/>
              </s>
              <s id="s.009043">Quatenus enim aëris & caloris plurimum
                <lb/>
              habet, elementáque in eo frigida terra, &
                <lb/>
              aqua maximè à propria natura receſſerunt:
                <lb/>
              ita calidiſſimus eſt: vt verò nihil eſt amplius
                <lb/>
              excoctum, quàm eſſe debuit, terrenóque ele­
                <lb/>
              mento pauciſſimo, & puriſſimo conſtat, ma­
                <lb/>
              ximè temperatus. </s>
              <s id="s.009044">Ob id homo cùm conſu­
                <lb/>
              mitur, terræ puræ vix vncias quinque, aut
                <lb/>
              ſex relinquit. </s>
            </p>
            <p type="margin">
              <s id="s.009045">
                <margin.target id="marg1256"/>
              Cur carniuo­
                <lb/>
              ra omnia ſa­
                <lb/>
              gaciora reli­
                <lb/>
              quis.
                <lb/>
              </s>
              <s id="s.009046">Cur nulla
                <lb/>
              caro calidiſ­
                <lb/>
              ſima vt plan­
                <lb/>
              tæ.
                <lb/>
              </s>
              <s id="s.009047">Homo quo­
                <lb/>
              modo cali­
                <lb/>
              diſſimus, ac
                <lb/>
              temperatiſſi­
                <lb/>
              mus eſſe po­
                <lb/>
              tuit.</s>
            </p>
            <p type="main">
              <s id="s.009048">Atque hæc fidem facere videntur, quòd
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg1257"/>
                <lb/>
              homo ſit animal, hucuſque etiam ſic eſſe
                <lb/>
              creditum eſt. </s>
              <s id="s.009049">Sed homo non plus eſt animal
                <lb/>
              quàm animal planta. </s>
              <s id="s.009050">Si enim animal quam­
                <lb/>
              uis nutriatur & viuat, plantæ nomen non
                <lb/>
              meretur, nec omninò planta eſt, quia
                <expan abbr="animã">animam</expan>
                <lb/>
              qua ſentit, habet præter plantam: homo
                <expan abbr="">cum</expan>
                <lb/>
              præter animal mentem habeat, deſinit eſſe
                <lb/>
              animal: nam alterum genus animæ eſt quod
                <lb/>
              ſentit, ac intelligit, vt teſtatur Ariſtoteles Si
                <lb/>
              enim forma alia à forma fuerit, alterum ſub
                <lb/>
              altero collocari non poteſt. </s>
              <s id="s.009051">Sentit enim ho­
                <lb/>
              mo profectò vt animal viuens, non tamen
                <lb/>
              homo animal, vt neque animal planta. </s>
              <s id="s.009052">Si
                <lb/>
              enim homo animal eſt, id eſt, cuius forma
                <lb/>
              vltima eſt, ſenſus effectrix anima, manife­
                <lb/>
              ſtum erit & eadem ratione eſſe etiam plan­
                <lb/>
              tam: at hoc nemo admittit, nemo credit. </s>
              <s id="s.009053">Et
                <lb/>
              qua ratione in homine ſenſus continetur,
                <lb/>
              eadem prorſus in animali viuens. </s>
              <s id="s.009054">Nec tamen
                <lb/>
              animal eſt, quod ſolum viuit, id eſt, planta,
                <lb/>
              vt nec homo animal. Denique ſi homo ani­
                <lb/>
              mal eſt, vel ratione vtens, vel carens? </s>
              <s id="s.009055">Non
                <lb/>
              equidem carens, eſſet enim bellua: eſt igitur
                <lb/>
              vtens ratione. </s>
              <s id="s.009056">Vti itaque ratione differentia
                <lb/>
              quædam eſt animalium, velut & bouis, aut
                <lb/>
              leporis propria differentia. </s>
              <s id="s.009057">Quæ igitur ſentit
                <lb/>
              anima, vt poteſt non vti ratione, poteſt
                <expan abbr="etiã">etiam</expan>
                <lb/>
              vti: intellectus igitur in ea collocatur. </s>
              <s id="s.009058">Perſ­
                <lb/>
              picuum enim eſt, differentiam quamlibet in
                <lb/>
              eo eſſe poſſe, cuius eſt differentia? </s>
              <s id="s.009059">Senſus </s>
            </p>
          </chap>
        </body>
      </text>
    </archimedes>