Cardano, Girolamo, De subtilitate, 1663

List of thumbnails

< >
191
191
192
192
193
193
194
194
195
195
196
196
197
197
198
198
199
199
200
200
< >
page |< < of 403 > >|
    <archimedes>
      <text>
        <body>
          <chap>
            <p type="main">
              <s id="s.009059">
                <pb pagenum="551" xlink:href="016/01/200.jpg"/>
              igitur intelligere poſſet? </s>
              <s id="s.009060">Ergo homo, vita &
                <lb/>
              ſenſu præditus eſt: animal autem, aut plan­
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg1258"/>
                <lb/>
              tam dicere abſurdum eſt. </s>
              <s id="s.009061">Quibuſdam autem
                <lb/>
              viſum eſt, quòd homo animal eſſet ob natu­
                <lb/>
              ræ conſenſum in animæ, & corporis affecti­
                <lb/>
              bus, & quòd quidam morbi ex animalibus in
                <lb/>
              homines tranſirent: velut vitiligo, quæ ex
                <lb/>
              equis, præcipuè alba, tranſit in homines ſolo
                <lb/>
              tactu: vt enim quis equum attrectauerit, qui
                <lb/>
              eiuſcemodi morbo detineatur, ſtatim ab ea
                <lb/>
              corripitur. </s>
              <s id="s.009062">Sed & quædam ex plantis in ani­
                <lb/>
              malia tranſeunt, quamobrem non eſt dicen­
                <lb/>
              dum animalia plantas eſſe. </s>
              <s id="s.009063">Itaque ad ſermo­
                <lb/>
              nem de homine tranſeamus.
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg1259"/>
              </s>
            </p>
            <p type="margin">
              <s id="s.009064">
                <margin.target id="marg1257"/>
              Hominem
                <expan abbr="">non</expan>
                <lb/>
              eſſe animal.
                <margin.target id="marg1258"/>
              Vitiligo ex
                <lb/>
              equis in ho­
                <lb/>
              mines tran­
                <lb/>
              ſit.</s>
            </p>
            <p type="margin">
              <s id="s.009065">
                <margin.target id="marg1259"/>
              Homo pro­
                <lb/>
              pter quatuor
                <lb/>
              factus eſt.</s>
            </p>
            <p type="main">
              <s id="s.009066">Homo ipſe propter quatuor factus eſt: pri­
                <lb/>
              mùm, vt diuina cognoſcet, ſecundùm, vt illis
                <lb/>
              mortalia medius
                <expan abbr="cõnecteret">connecteret</expan>
              :
                <expan abbr="tertiũ">tertium</expan>
              , vt morta­
                <lb/>
              libus imperaret. </s>
              <s id="s.009067">Neceſſe enim erat & in hoc
                <lb/>
              genere, velut & in cœleſti, aliquod eſſe opti­
                <lb/>
              mum ac nobiliſſimum, quodque imperitet
                <lb/>
              cæteris, hîc autem vi, illis verò ſpontè. </s>
              <s id="s.009068">Quar­
                <lb/>
              tum, vt quicquid mente excogitari poſſet, id
                <lb/>
              omne opifex maior ipſa cogitatione præſta­
                <lb/>
              ret, eſſetque animal fallax. </s>
              <s id="s.009069">Nam belluæ fal­
                <lb/>
              laces eſſe non poterant ob ſtultitiam, ſuperi
                <lb/>
              verò ob probitatem. </s>
              <s id="s.009070">Non enim hic finis, fi­
                <lb/>
              nis enim bonum: ſed fini neceſſario coniun­
                <lb/>
              ctum. </s>
              <s id="s.009071">Hoc autem vitare conuenit, velut &
                <lb/>
              mortem: quædam enim neceſſaria vitanda
                <lb/>
              ſunt, quia mala, cùm tamen ad vniuerſi or­
                <lb/>
              natum pertineant: & ſi non omninò
                <expan abbr="aboleã-tur">abolean­
                  <lb/>
                tur</expan>
              , vt næui & muſcæ: & quæcunque totius
                <lb/>
              non vnius partis gratia eſſe videntur. </s>
              <s id="s.009072">Homo
                <lb/>
              igitur intelligendo diuis ſimilis efficitur,
                <arrow.to.target n="marg1260"/>
                <lb/>
              prauitate autem belluis. </s>
              <s id="s.009073">Triplex igitur ho­
                <lb/>
              minum genus: Diuinum, quod non decipit,
                <lb/>
              nec decipitur: hum anum, quod decipit, &
                <expan abbr="">non</expan>
                <lb/>
              decipitur
                <expan abbr="belluinũ">belluinum</expan>
              , quod
                <expan abbr="">non</expan>
              decipit, & deci­
                <lb/>
              pitur. </s>
              <s id="s.009074">Quòd verò decipit, ac decipitur, quod­
                <lb/>
              que maximam ſolum occupat humani ge­
                <lb/>
              neris partem, non ſimplex modus, ſed mi­
                <lb/>
              ſtus eſt hic ex belluino, humanóque genere.
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg1261"/>
              </s>
            </p>
            <p type="margin">
              <s id="s.009075">
                <margin.target id="marg1260"/>
              Triplex ho­
                <lb/>
              minum ge­
                <lb/>
              nus.</s>
            </p>
            <p type="margin">
              <s id="s.009076">
                <margin.target id="marg1261"/>
              Quomodo re­
                <lb/>
              ges, &
                <expan abbr="ſapiẽ-tes">ſapien­
                  <lb/>
                tes</expan>
              populi­
                <lb/>
              que primis
                <lb/>
              principiis per
                <lb/>
              ſe noti ſint.</s>
            </p>
            <p type="main">
              <s id="s.009077">Ac verò quomodo gentes atque prouin­
                <lb/>
              ciæ, tum reges ac ſapientes cuſtodientibus
                <lb/>
              primis principiis nota ſint, nunc dicam. </s>
              <s id="s.009078">Il­
                <lb/>
              lud primùm prætereo, quod in libro de Ani­
                <lb/>
              morum immortalitate oſtendimus, ſingula
                <lb/>
              quæque ſcilicet, contractis per multa gene­
                <lb/>
              ralia conditionibus cognita eſſe: nam hoc
                <lb/>
              non primò eſt nouiſſe ea, ſed alia quadam
                <lb/>
              ratione: at verò perſe longéque melius nota
                <lb/>
              eſſe regna & populos, tum reges ac ſapien­
                <lb/>
              tes, quàm prauos & priuatos, ac ignobiles,
                <lb/>
              nunc docere aggredior. </s>
              <s id="s.009079">Totum humanum
                <lb/>
              genus cognitum eſt & tota etiam terra quæ
                <lb/>
              habitari poteſt, vtque illius prouincia quæ
                <lb/>
              libet pars quædam eſt certa, vt centeſima ac
                <lb/>
              milleſima, ita etiam gens qúæ in ea habitat
                <lb/>
              cognita eſt, vt totius humani generis certa
                <lb/>
              quædam pars. </s>
              <s id="s.009080">At verò reges ipſi & exerci­
                <lb/>
              tus & ſapientes, cauſæ ſunt horum, & vt
                <lb/>
              prouinciæ vel pereant, vel diuturna floreant
                <lb/>
              felicitate: itaque & cauſas has non ſimpli­
                <lb/>
              citer quidem, ſed vt ad prouincias, regna ac
                <lb/>
              ciuitates comparantur, notas eſſe oportet.
                <lb/>
              </s>
              <s id="s.009081">Quamobrem nota hæc ſunt, & ſigna ac pro­
                <lb/>
              digia in horum interitu, ac ortu fieri con­
                <lb/>
              ſueuerunt: igitur tanta fuit de his cura. </s>
              <s id="s.009082">In
                <lb/>
              genere verò nudus creatus eſt, vt formoſior
                <lb/>
              eſſet, tenuior ac humidior. </s>
              <s id="s.009083">Sed quoniam nu­
                <arrow.to.target n="marg1262"/>
                <lb/>
              ditas obnoxia erat periculis; & minus firma
                <lb/>
              tribus illum armauit præſidiis: ingenio ad in­
                <lb/>
              uentionem neceſſariorum: ſermone ad auxi­
                <lb/>
              lium: manibus ad perfectionem omnium
                <lb/>
              eorum, quæ vel ingenio excogitaſſet, vel ſer­
                <lb/>
              mone ab aliis didiciſſet. </s>
              <s id="s.009084">Neque enim aliud
                <lb/>
              animal verè loquitur, cùm non ex mente
                <lb/>
              proficiſcatur verbum, nec manus habet, ſed
                <lb/>
              manibus aliquid ſimile. </s>
              <s id="s.009085">Itaque neceſſaria
                <lb/>
              primò inuenit ratione, ædes, veſtes, arma, ci­
                <lb/>
              bos: pòſt terram ac materia metiri: nec his
                <lb/>
              contentus, planiſphæriis, ſciotericis, armil­
                <lb/>
              liſque ampliſſimam cœli molem, ac vix
                <expan abbr="mẽ-te">men­
                  <lb/>
                te</expan>
              conceptam, euocauit in terram, in angu­
                <lb/>
              ſtumque redigens ſub ſenſu ac oculis poſuit.
                <lb/>
              </s>
              <s id="s.009086">Inde naturalem Philoſophiam conſtituit,
                <lb/>
              reliquaſque ſcientias: demum ad leges, qui­
                <lb/>
              bus cum pace viuere multitudo poſſet, ani­
                <lb/>
              mum applicuit. </s>
              <s id="s.009087">Diſſidebant inter ſe enim
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg1263"/>
                <lb/>
              homines, ac nunc etiam non minus quàm
                <lb/>
              belluæ ab illis, lege lingua, prouinciis, mori­
                <lb/>
              bus. </s>
              <s id="s.009088">Neque enim pluris eſt apud Mahume­
                <lb/>
              ti cultores Chriſtianus, neque apud vtroſ­
                <lb/>
              que Iudæus, improbo, ac viliſſimo cane: irri­
                <lb/>
              detur, vrgetur, vapulat, ſpoliatur, denique
                <lb/>
              occiditur, in ſeruitutem adigitur, ſtupris vio­
                <lb/>
              lentis, fœdiſque tractationibus vexatur, vt
                <lb/>
              non tanta à tigride cui catulos ſubduxerit
                <lb/>
              homo, paſſurus ſit. </s>
              <s id="s.009089">Leges autem quatuor,
                <lb/>
              Idolorum Iudæorum, Chriſtianorum, & Ma­
                <lb/>
              humetanorum. </s>
            </p>
            <p type="margin">
              <s id="s.009090">
                <margin.target id="marg1262"/>
              Tria hominis
                <lb/>
              dona preci­
                <lb/>
              pua.</s>
            </p>
            <p type="margin">
              <s id="s.009091">
                <margin.target id="marg1263"/>
              Quatuor in
                <lb/>
              quibus ho­
                <lb/>
              mines diſſi­
                <lb/>
              dent.</s>
            </p>
            <p type="main">
              <s id="s.009092">Idolorum cultor ſuam præfert legem qua­
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg1264"/>
                <lb/>
              tuor argumentis. </s>
              <s id="s.009093">Primùm quòd pugna ſu­
                <lb/>
              perior euaſerit aduerſus Iudæos toties, donec
                <lb/>
              eam legem deleuerit: quare non magis pla­
                <lb/>
              cuiſſe Dei cultum vnius quam multorum,
                <lb/>
              opifici ſummo ac rectori. </s>
              <s id="s.009094">Deinde, quòd cùm
                <lb/>
              populus regem habet aliquem ſummum, de­
                <lb/>
              cet vnumquenque ad illius potius præfectos
                <lb/>
              aulicoſque confugere in priuatorum cauſis,
                <lb/>
              tum maximè minimis, quàm ex quacunque
                <lb/>
              cauſa ipſum regem vexare. </s>
              <s id="s.009095">Eodem modo
                <expan abbr="">cum</expan>
                <lb/>
              Deus ille ſummus minimam habeat de his
                <lb/>
              inferioribus curam, priuatorum verò nego­
                <lb/>
              cia etiam horum inferorum minimam obti­
                <lb/>
              neant partem: ad deos potiùs ſummi illius
                <lb/>
              miniſtros ob quæque negocia indigna refu­
                <lb/>
              gere opportunius putant, quàm adeò abie­
                <lb/>
              ctis cauſis illum, quem vel cogitatione aſſe­
                <lb/>
              qui tentare nephas eſt, vexare precibus. </s>
              <s id="s.009096">De­
                <lb/>
              nique hac lege, hiſque exemplis, dum è mor­
                <lb/>
              talitate ad cultum diuinum tranſire ſperant,
                <lb/>
              plurimos virtutes inclytos euaſiſſe, vt Her­
                <lb/>
              culem, Apollinem, Iouem, Mercurium, Ce­
                <lb/>
              rerem. </s>
              <s id="s.009097">Quòd verò ad miracula attinet, neque
                <lb/>
              in illis pauciora fuiſſe à diis ſuis auxilia ma­
                <lb/>
              nifeſta, tum oracula, quàm in omnibus aliis:
                <lb/>
              nec noſtram de Deo, ac mundi origine ab­
                <lb/>
              ſurdam eſſe minus, imò longè magis, opi­
                <lb/>
              nionem, quàm ſuam, quod ex contentione
                <lb/>
              inter ipſas leges aliàs apparet, odioque ea­
                <lb/>
              rum in omnes Philoſophos velut veritatis
                <lb/>
              autores. </s>
              <s id="s.009098">At verò hi victimas humanas obii­
                <lb/>
              ciunt, ſtatuarum mutarum venerationem,
                <lb/>
              deorum multitudinem, quæ etiam à ſuis irri­
                <lb/>
              deatur: illorum quoque ſcelera nefanda,
                <lb/>
              quæ de homine pudeat etiam cogitare, ſum­
                <lb/>
              mi opificis ingratam obliuionem. </s>
            </p>
          </chap>
        </body>
      </text>
    </archimedes>