1Pumiliones facere non ſecus, ac meliteos
canes licet: naſcuntur enim ex paruo patre
ac matre, faſciis arctè colligantur, non affa
tim nutriuntur, ſed tenuiter. Atque vtinam
tam vtilis eſſet hæc inuentio, quàm facilis.
Eadem ratione magni è magnis parentibus
procreantur, exercentur, nutriuntur, affa
tim, faſciis non conſtringantur. Sed fal
lax in magnitudine, non in paruitate, ro
bore, naturâque. Nam ex vrinatoribus vri
natores ſpontè naſcuntur, inde ars & pa
tientia naturam adiuuat: licétque in his
omnibus ſemper augendo procedere, do
nec humana natura patiatur, inde fit re
ditus.
canes licet: naſcuntur enim ex paruo patre
ac matre, faſciis arctè colligantur, non affa
tim nutriuntur, ſed tenuiter. Atque vtinam
tam vtilis eſſet hæc inuentio, quàm facilis.
Eadem ratione magni è magnis parentibus
procreantur, exercentur, nutriuntur, affa
tim, faſciis non conſtringantur. Sed fal
lax in magnitudine, non in paruitate, ro
bore, naturâque. Nam ex vrinatoribus vri
natores ſpontè naſcuntur, inde ars & pa
tientia naturam adiuuat: licétque in his
omnibus ſemper augendo procedere, do
nec humana natura patiatur, inde fit re
ditus.
Formoſiſſi
mi.
Indi ingenio
ſiſſimi.
mi.
Indi ingenio
ſiſſimi.
Roboris ex
perimenta
maxima.
perimenta
maxima.
Modus pro
creandi ho
mines ma
gnitudine,
aut natura
mirabiles.
creandi ho
mines ma
gnitudine,
aut natura
mirabiles.
Senegæ flu
minis mirum.
minis mirum.
Quantum verò regio poſſit, Senegæ flu
men ( ea prouincia eſt in extrema Africæ
parte in occidentali latere) oſtendit, vbi qui
citra flumen ad Boream habitant, cinerei
coloris ſunt, & parui corporis: qui verò
vltrà, nigri, procera ſtatura, ac robuſta
ſunt: ſiquidem ea parte regio tota viret, alte
ra ſqualet.
men ( ea prouincia eſt in extrema Africæ
parte in occidentali latere) oſtendit, vbi qui
citra flumen ad Boream habitant, cinerei
coloris ſunt, & parui corporis: qui verò
vltrà, nigri, procera ſtatura, ac robuſta
ſunt: ſiquidem ea parte regio tota viret, alte
ra ſqualet.
Spurij cur
malorum
morum tres
cauſa.
malorum
morum tres
cauſa.
Iam verò vt de inſtitutione loquar, illud
videndum cur ſpurij plerunque ſint malo
rum morum, & rarò fructum bonum ferant:
à vilibus enim & ſine moribus mulieribus,
vtpote ancillis, primò generantur. Tum
verò alij à meretricibus impudicis, menda
cibus, guloſis, peruicacibus, cúmque ſe
quantur matrem, tales & ipſi fiunt. Inde ne
gligitur illorum inſtitutio. Pater quoque
plerunque cùm generat, flagitioſo & im
modico amore detinetur. Plus poteſt igitur
matris natura, inde educatio, tertiò patris
affectus. Vt igitur ſpurij ingenui pudoris
habeantur, non ancillam, aut meretricem,
ſed virginem, pauperem, ſed nobilem elige,
quam bonis moribus, & moderatè inſtitues:
ab hac filios ſi ſuſceperis, & liberaliter edu
caueris, ſimiles legitimis erunt. Nutricem
igitur neque luſcam, neque ebriam, neque
ægram, neque prauorum morum elige: luſ
ca luſcum efficiet infantem, non lacte, ſed
intuitus conſuetudine: ebria conuulſioni il
lum præparat debilitátque, & ebrium, ac
intemperantem faciet: ægra ægrum, inſana
inſanum. Plurimùm poteſt nutrix ad mores,
& corpus formandum, adeò vt quæ nigris
eſt oculis, oculos infantis denigret, etiamſi
alba natura fuerint. Sed & qui cum infante
verſantur, plurimùm faciunt ad morum in
ſtitutionem, & ad oculorum ſitum. Ne igi
tur ſtrabum ſeruum, aut ancillam ei iunxe
ris: quales igitur oculos pueri habere ve
lis, talem elige nutricem. Infante nutrito
hæc quatuor, quæ nulla penitus impenſa
parantur, atque ob id etiam cuilibet pau
peri communia ſunt, habere curabis illum:
Pulchrum nomen, venuſtos mores, corpo
ris agilitatem, & vt ſit ambidexter, quod
etiam Platonis præceptum eſt. Sunt & alia
vtiliora & modico indigentia diſpendio,
ſed tamen non adeò facilia pauperimis.
Sunt autem & ipſa quatuor, ars nobilis,
habitare in vrbe, ſcire ſcribere, ac compu
tare. Super omnia, ne fur ſit cauere debes,
hoc autem hac arte paratur: mitte in loca
diuerſa antequam emendi officio illum ad
dicas, obſerua illum peccantem, atque ver
bera indicta cauſa: cùm enim illud ſecum
cogitat, te ſcire quòd ſcire non putarat, ni
hil latere te exiſtimabit, atque eo modo
cauebit ne decipiat: emito etiam neceſſaria,
vt non ſit illi opus habere pecunias: dico
autem neceſſaria, omnia quæ illi velis in
dulgere. Hoc modo per artis exercitationem,
deduces ad iuuentutem: tunc homo perfe
cta ætate, ſenſúque, ac corpore, ſuis relin
quendus eſt moribus. Quòd ſi diſpenſatorem
fraudis coarguere propoſitum ſit, vbi deci
piat te: accepta in ſcriptis ratione finge il
licò amiſiſſe, aliam repoſce, confer inuicem:
& vbi non conuenerint, fraudem ſubeſſe in
telliges. Caue tamen, ne tantum temporis
interponas, quòd ille meritò oblitum ſe poſ
ſit excuſare. Cùm quidam coarguerent de
falſa donatione hominis, qui iam diem ob
iiſſet, inuentis libellis expenſarum defun
cti viri, qui eum alia in ciuitate fuiſſe decla
rabant, cauſa fuerunt ſuperiores. Alij ho
minem ſupponunt, qui ex condicto ven
dit, inde in rationibus pretium requirunt.
Exigua hæc eſſe videntur & pertrita, ſed non
tam exigua, quin ad compendium rei fami
liaris aliis nobilioribus ſubtilitatibus multò
præferenda non ſint: nam horum aut con
temptu, aut ignoratione etiam opulentiſſi
morum virorum res euerſa eſt: nec tam per
trita, vt non longè plures hæc ignorent,
quàm qui ſe ſcire perſuadeant. Sunt enim
genera horum plurima, ſed de Technis,
peculiarem librum, nec exiguum ſcripſi
mus.
videndum cur ſpurij plerunque ſint malo
rum morum, & rarò fructum bonum ferant:
à vilibus enim & ſine moribus mulieribus,
vtpote ancillis, primò generantur. Tum
verò alij à meretricibus impudicis, menda
cibus, guloſis, peruicacibus, cúmque ſe
quantur matrem, tales & ipſi fiunt. Inde ne
gligitur illorum inſtitutio. Pater quoque
plerunque cùm generat, flagitioſo & im
modico amore detinetur. Plus poteſt igitur
matris natura, inde educatio, tertiò patris
affectus. Vt igitur ſpurij ingenui pudoris
habeantur, non ancillam, aut meretricem,
ſed virginem, pauperem, ſed nobilem elige,
quam bonis moribus, & moderatè inſtitues:
ab hac filios ſi ſuſceperis, & liberaliter edu
caueris, ſimiles legitimis erunt. Nutricem
igitur neque luſcam, neque ebriam, neque
ægram, neque prauorum morum elige: luſ
ca luſcum efficiet infantem, non lacte, ſed
intuitus conſuetudine: ebria conuulſioni il
lum præparat debilitátque, & ebrium, ac
intemperantem faciet: ægra ægrum, inſana
inſanum. Plurimùm poteſt nutrix ad mores,
& corpus formandum, adeò vt quæ nigris
eſt oculis, oculos infantis denigret, etiamſi
alba natura fuerint. Sed & qui cum infante
verſantur, plurimùm faciunt ad morum in
ſtitutionem, & ad oculorum ſitum. Ne igi
tur ſtrabum ſeruum, aut ancillam ei iunxe
ris: quales igitur oculos pueri habere ve
lis, talem elige nutricem. Infante nutrito
hæc quatuor, quæ nulla penitus impenſa
parantur, atque ob id etiam cuilibet pau
peri communia ſunt, habere curabis illum:
Pulchrum nomen, venuſtos mores, corpo
ris agilitatem, & vt ſit ambidexter, quod
etiam Platonis præceptum eſt. Sunt & alia
vtiliora & modico indigentia diſpendio,
ſed tamen non adeò facilia pauperimis.
Sunt autem & ipſa quatuor, ars nobilis,
habitare in vrbe, ſcire ſcribere, ac compu
tare. Super omnia, ne fur ſit cauere debes,
hoc autem hac arte paratur: mitte in loca
diuerſa antequam emendi officio illum ad
dicas, obſerua illum peccantem, atque ver
bera indicta cauſa: cùm enim illud ſecum
cogitat, te ſcire quòd ſcire non putarat, ni
hil latere te exiſtimabit, atque eo modo
cauebit ne decipiat: emito etiam neceſſaria,
vt non ſit illi opus habere pecunias: dico
autem neceſſaria, omnia quæ illi velis in
dulgere. Hoc modo per artis exercitationem,
deduces ad iuuentutem: tunc homo perfe
cta ætate, ſenſúque, ac corpore, ſuis relin
quendus eſt moribus. Quòd ſi diſpenſatorem
fraudis coarguere propoſitum ſit, vbi deci
piat te: accepta in ſcriptis ratione finge il
licò amiſiſſe, aliam repoſce, confer inuicem:
& vbi non conuenerint, fraudem ſubeſſe in
telliges. Caue tamen, ne tantum temporis
interponas, quòd ille meritò oblitum ſe poſ
ſit excuſare. Cùm quidam coarguerent de
falſa donatione hominis, qui iam diem ob
iiſſet, inuentis libellis expenſarum defun
cti viri, qui eum alia in ciuitate fuiſſe decla
rabant, cauſa fuerunt ſuperiores. Alij ho
minem ſupponunt, qui ex condicto ven
dit, inde in rationibus pretium requirunt.
Exigua hæc eſſe videntur & pertrita, ſed non
tam exigua, quin ad compendium rei fami
liaris aliis nobilioribus ſubtilitatibus multò
præferenda non ſint: nam horum aut con
temptu, aut ignoratione etiam opulentiſſi
morum virorum res euerſa eſt: nec tam per
trita, vt non longè plures hæc ignorent,
quàm qui ſe ſcire perſuadeant. Sunt enim
genera horum plurima, ſed de Technis,
peculiarem librum, nec exiguum ſcripſi
mus.
Modus pro
creandi ſpu
rios ingenuo
rum morum.
Nutricum vi
tia, quæ ma
xime pueris
nocent.
Nutrix ocu
lis nigris, ni
gros efficit
infantis ocu
los.
creandi ſpu
rios ingenuo
rum morum.
Nutricum vi
tia, quæ ma
xime pueris
nocent.
Nutrix ocu
lis nigris, ni
gros efficit
infantis ocu
los.
Quatuor
vtilia puero
quæ nulla
parantur im
penſa
vtilia puero
quæ nulla
parantur im
penſa
Quatuor
alia puero
valde vtilia,
ſed non adeò
communia.
alia puero
valde vtilia,
ſed non adeò
communia.
Quomodo
prohibere
poſſimus, ne
puer furetur.
prohibere
poſſimus, ne
puer furetur.
Diſpenſato
rem fraudu
lentum quo
modo depre
hendes.
rem fraudu
lentum quo
modo depre
hendes.
Corporis perfecti forma humani hæc eſt:
totius longitudinis a capillorum ortu ad
pollicis digiti pedis extremum, facies pars
decima eſt. Hanc per tria æqualia diuidit
ſpatium, quod eſt à naſi ſummo ad capillo
rum originem, & ab illius imo ad men
tum, vt naſus, ſit totius facies pars tertia,
& corporis totius longitudinis trigeſima:
oris diductio, ſeu longitudo ipſa, æqualis
eſt oculorum longitudini, quæ ab angulo
hircqui ad lachrymalem extenditur. Sed
hoc ſpatium æquale eſt interſtitio oculo
rum, vt trifariàm diuiſum ſit, quod eſt
ab hircquo ad hircquum, ſcilicet duobus
oculis, & medio ſpatio intercepto. Hoc to
tum duplum eſt naſi longitudini, vt ſit ocu
li longitudo, vel oris diductio dupla nonæ
parti longitudinis faciei: ob id etiam oculi
longitudini & oris diductioni, naſi longi
tudo ſeſquialtera eſt, quæ cùm ſit tripla ſpa
tio, quòd eſt ab imo naſi ad os, erit hoc
ſpatium dimidium diductionis oris, vel lon
gitudinis oculi. Oris ambitus duplus naſi
longitudini, & triplus diductioni. Totus
igitur faciei longitudo ſeſquialtera eſt oris
ambitu, ſeu ſpatio inter hircquos oculorum
contento: nam hoc ſpatium æquale eſt,
cum oris ambitu. Naſi ambitus in imo quan
ta eius longitudo, longitudo verò naſi æqua
lis auris longitudini, & ambitus auris ip
ſum ambitui. Naris foramen pars eſt quar
ta longitudinis oculi. Sic igitur diſponan
tur:
totius longitudinis a capillorum ortu ad
pollicis digiti pedis extremum, facies pars
decima eſt. Hanc per tria æqualia diuidit
ſpatium, quod eſt à naſi ſummo ad capillo
rum originem, & ab illius imo ad men
tum, vt naſus, ſit totius facies pars tertia,
& corporis totius longitudinis trigeſima:
oris diductio, ſeu longitudo ipſa, æqualis
eſt oculorum longitudini, quæ ab angulo
hircqui ad lachrymalem extenditur. Sed
hoc ſpatium æquale eſt interſtitio oculo
rum, vt trifariàm diuiſum ſit, quod eſt
ab hircquo ad hircquum, ſcilicet duobus
oculis, & medio ſpatio intercepto. Hoc to
tum duplum eſt naſi longitudini, vt ſit ocu
li longitudo, vel oris diductio dupla nonæ
parti longitudinis faciei: ob id etiam oculi
longitudini & oris diductioni, naſi longi
tudo ſeſquialtera eſt, quæ cùm ſit tripla ſpa
tio, quòd eſt ab imo naſi ad os, erit hoc
ſpatium dimidium diductionis oris, vel lon
gitudinis oculi. Oris ambitus duplus naſi
longitudini, & triplus diductioni. Totus
igitur faciei longitudo ſeſquialtera eſt oris
ambitu, ſeu ſpatio inter hircquos oculorum
contento: nam hoc ſpatium æquale eſt,
cum oris ambitu. Naſi ambitus in imo quan
ta eius longitudo, longitudo verò naſi æqua
lis auris longitudini, & ambitus auris ip
ſum ambitui. Naris foramen pars eſt quar
ta longitudinis oculi. Sic igitur diſponan
tur:
Humani cor
poris par
tium propor
tio.
poris par
tium propor
tio.
Facies par.
18
Ab hircquo ad hircquum par.
12
Naſi longitudo par.
6