Cardano, Girolamo, De subtilitate, 1663
page |< < of 403 > >|
    <archimedes>
      <text>
        <body>
          <chap>
            <p type="main">
              <s id="s.009252">
                <pb pagenum="555" xlink:href="016/01/204.jpg"/>
              Pumiliones facere non ſecus, ac meliteos
                <lb/>
              canes licet: naſcuntur enim ex paruo patre
                <lb/>
              ac matre, faſciis arctè colligantur, non affa­
                <lb/>
              tim nutriuntur, ſed tenuiter. </s>
              <s id="s.009253">Atque vtinam
                <lb/>
              tam vtilis eſſet hæc inuentio, quàm facilis.
                <lb/>
              </s>
              <s id="s.009254">Eadem ratione magni è magnis parentibus
                <lb/>
              procreantur, exercentur, nutriuntur, affa­
                <lb/>
              tim, faſciis non conſtringantur. </s>
              <s id="s.009255">Sed fal­
                <lb/>
              lax in magnitudine, non in paruitate, ro­
                <lb/>
              bore, naturâque. </s>
              <s id="s.009256">Nam ex vrinatoribus vri­
                <lb/>
              natores ſpontè naſcuntur, inde ars & pa­
                <lb/>
              tientia naturam adiuuat: licétque in his
                <lb/>
              omnibus ſemper augendo procedere, do­
                <lb/>
              nec humana natura patiatur, inde fit re­
                <lb/>
              ditus.
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg1291"/>
              </s>
            </p>
            <p type="margin">
              <s id="s.009257">
                <margin.target id="marg1288"/>
              Formoſiſſi­
                <lb/>
              mi.
                <lb/>
              </s>
              <s id="s.009258">Indi ingenio­
                <lb/>
              ſiſſimi.</s>
            </p>
            <p type="margin">
              <s id="s.009259">
                <margin.target id="marg1289"/>
              Roboris ex­
                <lb/>
              perimenta
                <lb/>
              maxima.</s>
            </p>
            <p type="margin">
              <s id="s.009260">
                <margin.target id="marg1290"/>
              Modus pro­
                <lb/>
              creandi ho­
                <lb/>
              mines ma­
                <lb/>
              gnitudine,
                <lb/>
              aut natura
                <lb/>
              mirabiles.</s>
            </p>
            <p type="margin">
              <s id="s.009261">
                <margin.target id="marg1291"/>
              Senegæ flu­
                <lb/>
              minis
                <expan abbr="mirũ">mirum</expan>
              .</s>
            </p>
            <p type="main">
              <s id="s.009262">Quantum verò regio poſſit, Senegæ flu­
                <lb/>
              men ( ea prouincia eſt in extrema Africæ
                <lb/>
              parte in occidentali latere
                <emph type="italics"/>
              )
                <emph.end type="italics"/>
              oſtendit, vbi qui
                <lb/>
              citra flumen ad Boream habitant, cinerei
                <lb/>
              coloris ſunt, & parui corporis: qui verò
                <lb/>
              vltrà, nigri, procera ſtatura, ac robuſta
                <lb/>
              ſunt: ſiquidem ea parte regio tota viret, alte­
                <lb/>
              ra ſqualet.
                <arrow.to.target n="marg1292"/>
              </s>
            </p>
            <p type="margin">
              <s id="s.009263">
                <margin.target id="marg1292"/>
              Spurij cur
                <lb/>
              malorum
                <lb/>
              morum tres
                <lb/>
              cauſa.</s>
            </p>
            <p type="main">
              <s id="s.009264">Iam verò vt de inſtitutione loquar, illud
                <lb/>
              videndum cur ſpurij plerunque ſint malo­
                <lb/>
              rum morum, & rarò fructum bonum ferant:
                <lb/>
              à vilibus enim & ſine moribus mulieribus,
                <lb/>
              vtpote ancillis, primò generantur. </s>
              <s id="s.009265">Tum
                <lb/>
              verò alij à meretricibus impudicis, menda­
                <lb/>
              cibus, guloſis, peruicacibus, cúmque ſe­
                <lb/>
              quantur matrem, tales & ipſi fiunt. </s>
              <s id="s.009266">Inde ne­
                <lb/>
              gligitur illorum inſtitutio. </s>
              <s id="s.009267">Pater quoque
                <lb/>
              plerunque cùm generat, flagitioſo & im­
                <lb/>
              modico amore detinetur. </s>
              <s id="s.009268">Plus poteſt igitur
                <lb/>
              matris natura, inde educatio, tertiò patris
                <arrow.to.target n="marg1293"/>
                <lb/>
              affectus. </s>
              <s id="s.009269">Vt igitur ſpurij ingenui pudoris
                <lb/>
              habeantur, non ancillam, aut meretricem,
                <lb/>
              ſed virginem, pauperem, ſed nobilem elige,
                <lb/>
              quam bonis moribus, & moderatè inſtitues:
                <lb/>
              ab hac filios ſi ſuſceperis, & liberaliter edu­
                <lb/>
              caueris, ſimiles legitimis erunt. </s>
              <s id="s.009270">Nutricem
                <lb/>
              igitur neque luſcam, neque ebriam, neque
                <lb/>
              ægram, neque prauorum morum elige: luſ­
                <lb/>
              ca luſcum efficiet infantem, non lacte, ſed
                <lb/>
              intuitus conſuetudine: ebria conuulſioni il­
                <lb/>
              lum præparat debilitátque, & ebrium, ac
                <lb/>
              intemperantem faciet: ægra ægrum, inſana
                <lb/>
              inſanum. </s>
              <s id="s.009271">Plurimùm poteſt nutrix ad mores,
                <lb/>
              & corpus formandum, adeò vt quæ nigris
                <lb/>
              eſt oculis, oculos infantis denigret, etiamſi
                <lb/>
              alba natura fuerint. </s>
              <s id="s.009272">Sed & qui cum infante
                <lb/>
              verſantur, plurimùm faciunt ad morum in­
                <lb/>
              ſtitutionem, & ad oculorum ſitum. </s>
              <s id="s.009273">Ne igi­
                <lb/>
              tur ſtrabum ſeruum, aut ancillam ei iunxe­
                <lb/>
              ris: quales igitur oculos pueri habere ve­
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg1294"/>
                <lb/>
              lis, talem elige nutricem. </s>
              <s id="s.009274">Infante nutrito
                <lb/>
              hæc quatuor, quæ nulla penitus impenſa
                <lb/>
              parantur, atque ob id etiam cuilibet pau­
                <lb/>
              peri communia ſunt, habere curabis illum:
                <lb/>
              Pulchrum nomen, venuſtos mores, corpo­
                <lb/>
              ris agilitatem, & vt ſit ambidexter, quod
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg1295"/>
                <lb/>
              etiam Platonis præceptum eſt. </s>
              <s id="s.009275">Sunt & alia
                <lb/>
              vtiliora & modico indigentia diſpendio,
                <lb/>
              ſed tamen non adeò facilia pauperimis.
                <lb/>
              </s>
              <s id="s.009276">Sunt autem & ipſa quatuor, ars nobilis,
                <lb/>
              habitare in vrbe, ſcire ſcribere, ac compu­
                <lb/>
              tare. </s>
              <s id="s.009277">Super omnia, ne fur ſit cauere debes,
                <lb/>
              hoc autem hac arte paratur: mitte in loca
                <lb/>
              diuerſa antequam emendi officio illum ad­
                <lb/>
              dicas, obſerua illum peccantem, atque ver­
                <lb/>
              bera indicta cauſa: cùm enim illud ſecum
                <lb/>
              cogitat, te ſcire quòd ſcire non putarat, ni­
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg1296"/>
                <lb/>
              hil latere te exiſtimabit, atque eo modo
                <lb/>
              cauebit ne decipiat: emito etiam neceſſaria,
                <lb/>
              vt non ſit illi opus habere pecunias: dico
                <lb/>
              autem neceſſaria, omnia quæ illi velis in­
                <lb/>
              dulgere. </s>
              <s id="s.009278">Hoc modo per artis exercitationem,
                <lb/>
              deduces ad iuuentutem: tunc homo perfe­
                <lb/>
              cta ætate, ſenſúque, ac corpore, ſuis relin­
                <lb/>
              quendus eſt moribus. </s>
              <s id="s.009279">Quòd ſi diſpenſatorem
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg1297"/>
                <lb/>
              fraudis coarguere propoſitum ſit, vbi deci­
                <lb/>
              piat te: accepta in ſcriptis ratione finge il­
                <lb/>
              licò amiſiſſe, aliam repoſce, confer inuicem:
                <lb/>
              & vbi non conuenerint, fraudem ſubeſſe in­
                <lb/>
              telliges. </s>
              <s id="s.009280">Caue tamen, ne tantum temporis
                <lb/>
              interponas, quòd ille meritò oblitum ſe poſ­
                <lb/>
              ſit excuſare. </s>
              <s id="s.009281">Cùm quidam coarguerent de
                <lb/>
              falſa donatione hominis, qui iam diem ob­
                <lb/>
              iiſſet, inuentis libellis expenſarum defun­
                <lb/>
              cti viri, qui eum alia in ciuitate fuiſſe decla­
                <lb/>
              rabant, cauſa fuerunt ſuperiores. </s>
              <s id="s.009282">Alij ho­
                <lb/>
              minem ſupponunt, qui ex condicto ven­
                <lb/>
              dit, inde in rationibus pretium requirunt.
                <lb/>
              </s>
              <s id="s.009283">Exigua hæc eſſe videntur & pertrita, ſed non
                <lb/>
              tam exigua, quin ad compendium rei fami­
                <lb/>
              liaris aliis nobilioribus ſubtilitatibus multò
                <lb/>
              præferenda non ſint: nam horum aut con­
                <lb/>
              temptu, aut ignoratione etiam opulentiſſi­
                <lb/>
              morum virorum res euerſa eſt: nec tam per­
                <lb/>
              trita, vt non longè plures hæc ignorent,
                <lb/>
              quàm qui ſe ſcire perſuadeant. </s>
              <s id="s.009284">Sunt enim
                <lb/>
              genera horum plurima, ſed de Technis,
                <lb/>
              peculiarem librum, nec exiguum ſcripſi­
                <lb/>
              mus. </s>
            </p>
            <p type="margin">
              <s id="s.009285">
                <margin.target id="marg1293"/>
              Modus pro­
                <lb/>
              creandi ſpu­
                <lb/>
              rios ingenuo­
                <lb/>
              rum morum.
                <lb/>
              </s>
              <s id="s.009286">Nutricum vi­
                <lb/>
              tia, quæ ma­
                <lb/>
              xime pueris
                <lb/>
              nocent.
                <lb/>
              </s>
              <s id="s.009287">Nutrix ocu­
                <lb/>
              lis nigris, ni­
                <lb/>
              gros efficit
                <lb/>
              infantis ocu­
                <lb/>
              los.</s>
            </p>
            <p type="margin">
              <s id="s.009288">
                <margin.target id="marg1294"/>
              Quatuor
                <lb/>
              vtilia puero
                <lb/>
              quæ nulla
                <lb/>
              parantur im­
                <lb/>
              penſa</s>
            </p>
            <p type="margin">
              <s id="s.009289">
                <margin.target id="marg1295"/>
              Quatuor
                <lb/>
              alia puero
                <lb/>
              valde vtilia,
                <lb/>
              ſed non adeò
                <lb/>
              communia.</s>
            </p>
            <p type="margin">
              <s id="s.009290">
                <margin.target id="marg1296"/>
              Quomodo
                <lb/>
              prohibere
                <lb/>
              poſſimus, ne
                <lb/>
              puer furetur.</s>
            </p>
            <p type="margin">
              <s id="s.009291">
                <margin.target id="marg1297"/>
              Diſpenſato­
                <lb/>
              rem fraudu­
                <lb/>
              lentum quo­
                <lb/>
              modo depre­
                <lb/>
              hendes.</s>
            </p>
            <p type="main">
              <s id="s.009292">Corporis perfecti forma humani hæc eſt:
                <lb/>
              totius longitudinis a capillorum ortu ad
                <lb/>
              pollicis digiti pedis extremum, facies pars
                <lb/>
              decima eſt. </s>
              <s id="s.009293">Hanc per tria æqualia diuidit
                <lb/>
              ſpatium, quod eſt à naſi ſummo ad capillo­
                <lb/>
              rum originem, & ab illius imo ad men­
                <lb/>
              tum, vt naſus, ſit totius facies pars tertia,
                <lb/>
              & corporis totius longitudinis trigeſima:
                <lb/>
              oris diductio, ſeu longitudo ipſa, æqualis
                <lb/>
              eſt oculorum longitudini, quæ ab angulo
                <lb/>
              hircqui ad lachrymalem extenditur. </s>
              <s id="s.009294">Sed
                <lb/>
              hoc ſpatium æquale eſt interſtitio oculo­
                <lb/>
              rum, vt trifariàm diuiſum ſit, quod eſt
                <lb/>
              ab hircquo ad hircquum, ſcilicet duobus
                <lb/>
              oculis, & medio ſpatio intercepto. </s>
              <s id="s.009295">Hoc to­
                <lb/>
              tum duplum eſt naſi longitudini, vt ſit ocu­
                <lb/>
              li longitudo, vel oris diductio dupla nonæ
                <lb/>
              parti longitudinis faciei: ob id etiam oculi
                <lb/>
              longitudini & oris diductioni, naſi longi­
                <lb/>
              tudo ſeſquialtera eſt, quæ cùm ſit tripla ſpa­
                <lb/>
              tio, quòd eſt ab imo naſi ad os, erit hoc
                <lb/>
              ſpatium dimidium diductionis oris, vel lon­
                <lb/>
              gitudinis oculi. </s>
              <s id="s.009296">Oris ambitus duplus naſi
                <lb/>
              longitudini, & triplus diductioni. </s>
              <s id="s.009297">Totus
                <lb/>
              igitur faciei longitudo ſeſquialtera eſt oris
                <lb/>
              ambitu, ſeu ſpatio inter hircquos oculorum
                <lb/>
              contento: nam hoc ſpatium æquale eſt,
                <lb/>
              cum oris ambitu. </s>
              <s id="s.009298">Naſi ambitus in imo quan­
                <lb/>
              ta eius longitudo, longitudo verò naſi æqua­
                <lb/>
              lis auris longitudini, & ambitus auris ip­
                <lb/>
              ſum ambitui. </s>
              <s id="s.009299">Naris foramen pars eſt quar­
                <lb/>
              ta longitudinis oculi. </s>
              <s id="s.009300">Sic igitur diſponan­
                <lb/>
              tur:
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg1298"/>
              </s>
            </p>
            <p type="margin">
              <s id="s.009301">
                <margin.target id="marg1298"/>
              Humani cor­
                <lb/>
              poris par­
                <lb/>
              tium propor­
                <lb/>
              tio.</s>
            </p>
            <p type="main">
              <s id="s.009302">Facies par. </s>
              <s id="s.009303">18 </s>
            </p>
            <p type="main">
              <s id="s.009304">Ab hircquo ad hircquum par. </s>
              <s id="s.009305">12 </s>
            </p>
            <p type="main">
              <s id="s.009306">Naſi longitudo par. </s>
              <s id="s.009307">6 </s>
            </p>
          </chap>
        </body>
      </text>
    </archimedes>