Buonamici, Francesco, De motu libri X

Page concordance

< >
< >
page |< < of 1055 > >|
    <archimedes>
      <text>
        <body>
          <chap>
            <p type="main">
              <s>
                <pb pagenum="185"/>
                <arrow.to.target n="marg1341"/>
                <lb/>
              ſimul extrinſeco renititur, & tandem exuit formam. </s>
              <s>Hinc illa ſucceſsio & mora in productio­
                <lb/>
              ne ſubſtantiæ. </s>
              <s>Ex his collige nunc duplex genus priuationum: nam ponunt quædam
                <expan abbr="materiã">materiam</expan>
                <lb/>
              ſolam, atque illam quidem, licet per ſe maneat, tamen aliquid extrinſecus appetentem, vt eo per
                <lb/>
              ſe finiatur, perficiatur, & in eo quieſcat, niſi fuerit impedita. </s>
              <s>Priuationes aliæ ſunt, aut certi
                <lb/>
              quidam actus, aut ipſos certè conſequuntur, & ad eos materia quaſi recurrit, vt tum ſecundùm
                <lb/>
              naturam ſe habere videatur, quando illos recuperarit, nec vlterius ipſa ſponte ſua procedit, reli­
                <lb/>
              quis proprius eius appetitus non terminatur, ſed flagitat aſsiduè quippiam, à quo ſuſcitetur, &
                <lb/>
              potiore oblato quaſi diſtrahatur à ſua natura. </s>
              <s>Ab illis denuò circulus exoritur qui completur
                <lb/>
              ex duobus progreſsibus primo quidem qui eſt ad formam, altero verò qui eſt ad materiam.
                <lb/>
              </s>
              <s>Sic in elementis per varios naturæ curſus & organorum conſtitutione eſt progreſſus ad animal,
                <lb/>
              & per eorundem diſſolutiones eſt reditus ab animali ad elementa: rurſus per conſimiles, & quo­
                <lb/>
              dammodo rediuiuas motiones ab elementis reditur ad animal. </s>
              <s>Quòd ſi rurſus opponas, quo'­
                <lb/>
              nam habilitas iſta fundetur, an materia ſimpliciter, an etiam actu illo materiæ à quo ipſam infor­
                <lb/>
              mari diximus, vnde prima illa corpora extiterunt. </s>
              <s>nam ſi materia fundatur, ergo materia per ſe
                <lb/>
              formata erit, non autem informis. </s>
              <s>Etenim eſto quòd habilitas ad omne rerum genus materiæ
                <lb/>
              concedatur, hæc non eſt huiuſmodi, ſed ad perfectiores formas, & certa igitur; atqui certa non
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg1342"/>
                <lb/>
              niſi ex actu certo erumpet, ſi verò actu qui ſit à materia diuerſus, ſequetur plures formas oppo­
                <lb/>
              ſitas vnà manere poſſe, nec formam pręcedentem acceſſu nouæ collapſuram. </s>
              <s>Dicimus enim
                <lb/>
              pro his materia ſola fundari, quia ſint materiæ conditiones, ſed formas eſſe, non ſanè materiæ,
                <lb/>
              vetùm terræ. </s>
              <s>Et cùm materiæ vis ſit duplex, vna quæ ſuiipſius ſalutem reſpicit; altera qua niti­
                <lb/>
              tur in formam præſtantiorem: per id quod familiare & internum eſt, terra quidem eſt, per habi­
                <lb/>
              litatem, ad externum eſt materia: ſic efficitur, vt materia per ſe ſit informis, atque idonea ſuſci­
                <lb/>
              pere alias formas per quas cętera corpora
                <expan abbr="cõſtituuntur">conſtituuntur</expan>
              , neque remaneat forma vetus, quòd actus
                <lb/>
              ille extinguatur per quem eſt terra, & quo contenta erat priuſquam ab agente oppoſito mutare­
                <lb/>
              tur, neque enim amplius aliis formis ſuperuenientibus eſt terra, ſed planè materia, Nanque ſo­
                <lb/>
              lùm ſuperſtes eſt habilitas (iam enim ſic
                <foreign lang="grc">ἐπιτηδειότητα</foreign>
              verto) quæ eſt natura & eſſentia mate­
                <lb/>
              riæ, neque repugnat formæ futurę, quandò etiam ea præſente conſeruantur materiæ vires, quate­
                <lb/>
              nus eſt materia. </s>
              <s>Ita igitur actus ille per quem eſt terra, non manet: manet autem habilitas ma­
                <lb/>
              teriæ quæ fit nouum hoc aliquid propter actum extrinſecus accedentem, etſi ita accipiatur actus
                <lb/>
              & principium per quod eſt aliquid,
                <expan abbr="ſeparatũ">ſeparatum</expan>
              ab aliis corporibus cum habilitate ad alias formas,
                <lb/>
              etiam priuatio ſemper cum actu conſiſtit. </s>
              <s>Proinde ſic accipiemus, vbi dicitur priuationem actu
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg1343"/>
                <lb/>
              fundari, vel quòd alia forma ſubiiciatur, vel aliquid ipſi reſpondens, vnde exiſtat hoc aliquid,
                <lb/>
              quomodocunque ſe habeat. </s>
              <s>Itaque hoc modo propoſitas difficultates euertere licebit, ſi defen­
                <lb/>
              dere libeat frigus eſſe priuationem. </s>
              <s>quod non planè videtur abhorrere ab Ariſtotele, ſi ea quæ de
                <lb/>
              ſublimium rerum primordiis ſcripſit, diligentius tractes, & quod fortè natura non præſtat, ſi
                <lb/>
              mente velis rerum naturalium mutationes in extrema vſque elementa reſoluere. </s>
              <s>Quamobrem
                <lb/>
              etiam atque etiam te hæc diligenter obſeruare iubeo.</s>
            </p>
            <p type="margin">
              <s>
                <margin.target id="marg1332"/>
              A</s>
            </p>
            <p type="margin">
              <s>
                <margin.target id="marg1333"/>
              B</s>
            </p>
            <p type="margin">
              <s>
                <margin.target id="marg1334"/>
              a 1. Phyſ.
                <lb/>
              T. 81.</s>
            </p>
            <p type="margin">
              <s>
                <margin.target id="marg1335"/>
              C</s>
            </p>
            <p type="margin">
              <s>
                <margin.target id="marg1336"/>
              D</s>
            </p>
            <p type="margin">
              <s>
                <margin.target id="marg1337"/>
              E</s>
            </p>
            <p type="margin">
              <s>
                <margin.target id="marg1338"/>
              F</s>
            </p>
            <p type="margin">
              <s>
                <margin.target id="marg1339"/>
              G</s>
            </p>
            <p type="margin">
              <s>
                <margin.target id="marg1340"/>
              H</s>
            </p>
            <p type="margin">
              <s>
                <margin.target id="marg1341"/>
              A</s>
            </p>
            <p type="margin">
              <s>
                <margin.target id="marg1342"/>
              B</s>
            </p>
            <p type="margin">
              <s>
                <margin.target id="marg1343"/>
              C</s>
            </p>
            <p type="head">
              <s>
                <emph type="italics"/>
              quod' nam propriè generetur & quid alij cenſuerint. </s>
              <s>Cap. </s>
              <s>XXV
                <emph.end type="italics"/>
              .</s>
            </p>
            <p type="main">
              <s>AT verò cùm generatio ſit ſubſtantię: ſubſtantia verò triplex, materia videlicet forma, &
                <expan abbr="cõ-poſitum">con­
                  <lb/>
                poſitum</expan>
              , quo pacto ſe habet ad omnem ſubſtantiæ partem ipſa generatio? </s>
              <s>Porrò quan­
                <lb/>
              uis hæc quæſtio videatur eius eſſe loci quo de generatione ſingillatim verba facturi ſumus: quia
                <lb/>
              tamen poteſt complecti generatim quancunque tranſmutationem, quandò è tribus eiſdem ana­
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg1344"/>
                <lb/>
              logicè principiis quælibet mutatio conſtat, idcirco etiam viſum nobis eſt rem hanc inter commu­
                <lb/>
              nia theoremata motus pertractare. </s>
              <s>Cęterùm rationes & loca quædam Ariſtotelica perſuadent
                <lb/>
              à generatione quomodocunque denominari omnem ſubſtantiæ partem: nam de materia & com­
                <lb/>
              poſito ſatis apertum eſt ex Ariſtotele cùm alterum appellet
                <foreign lang="grc">τὸ γινόμενον</foreign>
              .i. </s>
              <s>fiens; alterum verò
                <lb/>
                <foreign lang="grc">ὃγινεται</foreign>
              .i. </s>
              <s>quod fit primo illo nomine ſignificans illud quod aliter nuncupamus
                <expan abbr="terminũ">terminum</expan>
              à quo,
                <lb/>
              quod ſanè alteram naturam aſſumit per tranſmutationem, & in ſe
                <expan abbr="cõtinet">continet</expan>
              priuationem (ita enim
                <lb/>
              ſemper nos priuationem referimus ad partem termini à quo, natura optante res eſſe quod aſſe­
                <lb/>
              quitur per generationem) hoc autem eſt materia, aut quod rationem materiæ continet, atque
                <lb/>
              materia quidem in generatione ſubſtantię: quoniam huius ſolius ſubiectum eſt potentia dunta­
                <lb/>
              xat: aliarum verò mutationum ipſa ſubſtantia compoſita, quoniam accidentia non ſeparantur
                <lb/>
              à ſubſtantia quæ ſit actu, & omnino quodcunque nomine ſubiecti exprimitur, cuius hę ſolent
                <lb/>
              eſſe conditiones, vt tranſmutetur recipiens
                <expan abbr="nouã">nouam</expan>
              formam, proptereà ſemper in potentia, & quia
                <lb/>
              nulli oppoſitum in omni tranſmutatione ſit ſuperſtes. </s>
              <s>Quanquam verò etiam mutatio ſubſtan­
                <lb/>
              tiæ compoſito fundari videtur, ſiquidem ignis eſt, qui conuertitur in aërem, at noſce id non eſſe
                <lb/>
              per ſe primò; verùm, quia continet in ſe materiam quæ primum eſt tranſmutationis ſubiectum, </s>
            </p>
          </chap>
        </body>
      </text>
    </archimedes>