1
generationem comparatur, & magis ſecundum naturam. quòd nomina talem actum reſpicientia,
magis recepta fuerint, etſi quomodo dicitur ὅφθείρέθαι, eſt id quod præceſsit, cùm terminetur
non ente quod inſenſile & ignotum eſt, & eo quod eſt actu, fundetur quod ſenſile eſt & perſpi
cuum. Ex quibus conſtat compoſitum eſſe quod verè generatur, ſiue fiat homo albus, ſiue etiam
homo ſimpliciter. hoc autem compoſitum eſt verè; cùm ex materia conſtet, & forma quæ per ſe
ſunt. Nam illud quod dicitur fiens (eſt enim illud quod ſubiecto & priuatione conſiſtit) aut
eſt compoſitum per accidens, ſi præſentem formam reſpicias, aut ſi, vt eſt per ſe compoſitum;
huiuſmodi ſolum eſt ſecundum rationem, non autem ſecundum rem, nihil in materia ponente
priuatione ex qua conſtat præter alicuius formæ notam, hoc eſt, habitudinem ad formam abſen
tem. Ergo id propriè generabitur, in quod euadit illud quod tranſmutabatur, quod item ali
quo pacto finis erit tranſmutationis, proptereà quòd eo conſtituto ceſſabit omnis naturæ motus.
Dicimus autem aliquo pacto, non ſimpliciter, quia primus naturæ finis eſt forma, in idem enim
recidunt forma & finis in natura. Sed quoniam compoſitum notius eſt nobis, ſiquidem ſenſile;
tùm pręterea quoniam acceſſu formæ compoſitum eſt è veſtigio, & facta coniunctione formę cum
materia protinus exilit, tanquam finis habetur ipſum compoſitum. ita vtrunque & compoſi
tum, & forma gignentur: quoniam eò tendit natura, vt compoſitum ſit proximè, præcipuè verò
forma. Non tam forma generabitur propriè, ſed communiter; quoniam aſſequitur, quòd ſit,
cùm anteà non eſſet, & per materiæ, non autem ſui ipſius tranſmutationem. nihil enim ſui ſup
ponitur formæ in materia, quod ſit forma, dico vero in materia, nanque præcedit & ipſa ſimpli
citer, verùm in efficiente, nec ex nihilo prorſus eſt. Quamobrem non ſimpliciter fieri prædica
tur, ſed fieri in materia. at hæc infrà. Neque propriè materia generabitur; cùm ipſa ingenita ſit,
aliter eſſet antequàm gigneretur; generari autem dicetur, quia tranſit in aliud, nempè, in compo
ſitum, in id enim tranſit, quod ipſa eſt in potentia, verùm eſt in potentia hoc aliquid, hoc quantum
& hoc quale, fit autem actu aliquid illorum aduentu formæ: quocirca, neque illi conueniet id
nomen γινεσθαι .i. fieri, vt dicatur materiam fieri, licet ipſa ſit fiens. niſi fortè fieri de omnibus
his materia, inquam, & forma tanquam de ſubiecto, quod eſt primum excipiens, prædicetur &
αὶτιωδῶς .i. cauſſaliter, non εἰδικῶς .i. formaliter. nanque & de tali ſubiecto prædicationem fieri
non negauit Ariſtoteles. a Attamen ſi vera eſt ea conditio illorum quæ verè generantur, vt aliquid
ſui præcedat, & formæ pars eſt materia quę præcedit: ergo etiam forma verè generabitur. An ita
accipienda eſt pars in eo quod generatur, quod ſit pars totius ſecundum materiam, quia ſit pars
totius, vt compoſiti, & è variis naturis conſtituti. Sed materia non eſt pars formæ, vt compoſiti,
verùm vt pars totius ſecundùm formam accepti, quo pacto forma eſt totum. At pars quæ in ve
ra generatione præcedit, eſt pars totius ſecundùm materiam. Prætereà non eſt idem materiæ
genus, adde etiam formæ cuius materia pars eſt, & de qua nunc agimus: nanque & forma eſt
eſſentia & materia quæ cadit in mentem quæ eſt pars eius: at hîc forma propriè ſumitur quæ
eſt terminus generationis & materia ſenſilis. Viſo nunc quemadmodum fieri pertineat ad hæc
omnia, primùm ad compoſitum in ſuo proprio ſignificato, deinde ad oppoſitum & ſubiectum,
quia ſit fiens, poſtremò ad formam, proptereaquòd ipſa adipiſcatur, quòd ſit, cùm anteà non eſ
ſet, & facilè eſt colligere, quod iudicium faciendum ſit de corruptione, & ſoluere rationes oppo
ſitum concludentes. Nam ſicuti verè generatur compoſitum, ſic etiam verè corrumpitur. At ve
rò cùm primus naturæ ſcopus ille ſit, vt res exiſtat, & quæque facultas, licet duo oppoſita reſpi
ciat; cùm ex iis alterum melius ſit, alterum deterius (habent enim ſe vt plus & minus) ſemper
expetat melius per ſe, deterius verò vel declinet, vel expetat ex euento; propterea natura, nec non
materia ſint principia, quòd res ſit & non ſit, & per formam quidem, quòd ſit, per priuationem,
quòd non ſit, & hoc per interitum ſuccedat, illud per ortum. Ergo & natura, & materia ſpe
ctant per ſe generationem & eſſe; per accidens his oppoſita interitum & non eſſe, non tribuitur
interitus ei quod eſt, eum non appetente natura, ſed ei quod non eſt, vt eo deſtructo res exiſtat.
Itaque cùm compoſitum ſit duplex, & antequàm res ſit, ex materia & priuatione, b & poſtquàm
res facta eſt ex materia & forma, per ſe dicitur interire compoſitum ex materia, ſcilicet, & pri
uatione, cùm in eo priuatio corrumpatur, ac ſi illud per ſe corrumpitur; priuatio non per ſe, ea
ratione priuationi tribuitur interitus; quòd, cùm prius adeſſet priuatio; poſteà non exiſtat. Igi
tur alia ratione terminos interitus exprimemus, atque ortus. hic non eſt τὸ γινόμενον & ὅ γινεται,
τὸ γινόμενον .i. fiens & id quod fit .i. in quod euadit τὸ γινόμενον. hic vt terminus, ad quem, alter
vt à quo. Sed erit quidem in interitu τὸ φθειζόμενον vt terminus à quo. ſed δφθείρεται, nullum;
quandò ex interitu nihil extat per ſe, ſed ex hoc erit ὃ γινεται .i. quod fit, qui terminus eſt genera
tionis per ſe, interitus autem per accidens: nanque priuationi forma ſuccedit. Huiuſmodi ter
minorum vim non rectè Latini perceperunt, & cum eos parum conſideraſſet Philoponus miram
varietatem coniecit in ſententias Ariſtotelis, aliter accipiens c τὸ γινόμενον ὃ γινεται. T. 64. ac
prius accepiſſet T. 58. Verba ſunt Ariſtotelis. ῶστε δῆλον ἐκ τῶν εἰρημένον, ὁτι τὸ γινόμενον
generationem comparatur, & magis ſecundum naturam. quòd nomina talem actum reſpicientia,
magis recepta fuerint, etſi quomodo dicitur ὅφθείρέθαι, eſt id quod præceſsit, cùm terminetur
non ente quod inſenſile & ignotum eſt, & eo quod eſt actu, fundetur quod ſenſile eſt & perſpi
cuum. Ex quibus conſtat compoſitum eſſe quod verè generatur, ſiue fiat homo albus, ſiue etiam
homo ſimpliciter. hoc autem compoſitum eſt verè; cùm ex materia conſtet, & forma quæ per ſe
ſunt. Nam illud quod dicitur fiens (eſt enim illud quod ſubiecto & priuatione conſiſtit) aut
eſt compoſitum per accidens, ſi præſentem formam reſpicias, aut ſi, vt eſt per ſe compoſitum;
huiuſmodi ſolum eſt ſecundum rationem, non autem ſecundum rem, nihil in materia ponente
priuatione ex qua conſtat præter alicuius formæ notam, hoc eſt, habitudinem ad formam abſen
tem. Ergo id propriè generabitur, in quod euadit illud quod tranſmutabatur, quod item ali
quo pacto finis erit tranſmutationis, proptereà quòd eo conſtituto ceſſabit omnis naturæ motus.
Dicimus autem aliquo pacto, non ſimpliciter, quia primus naturæ finis eſt forma, in idem enim
recidunt forma & finis in natura. Sed quoniam compoſitum notius eſt nobis, ſiquidem ſenſile;
tùm pręterea quoniam acceſſu formæ compoſitum eſt è veſtigio, & facta coniunctione formę cum
materia protinus exilit, tanquam finis habetur ipſum compoſitum. ita vtrunque & compoſi
tum, & forma gignentur: quoniam eò tendit natura, vt compoſitum ſit proximè, præcipuè verò
forma. Non tam forma generabitur propriè, ſed communiter; quoniam aſſequitur, quòd ſit,
cùm anteà non eſſet, & per materiæ, non autem ſui ipſius tranſmutationem. nihil enim ſui ſup
ponitur formæ in materia, quod ſit forma, dico vero in materia, nanque præcedit & ipſa ſimpli
citer, verùm in efficiente, nec ex nihilo prorſus eſt. Quamobrem non ſimpliciter fieri prædica
tur, ſed fieri in materia. at hæc infrà. Neque propriè materia generabitur; cùm ipſa ingenita ſit,
aliter eſſet antequàm gigneretur; generari autem dicetur, quia tranſit in aliud, nempè, in compo
ſitum, in id enim tranſit, quod ipſa eſt in potentia, verùm eſt in potentia hoc aliquid, hoc quantum
& hoc quale, fit autem actu aliquid illorum aduentu formæ: quocirca, neque illi conueniet id
nomen γινεσθαι .i. fieri, vt dicatur materiam fieri, licet ipſa ſit fiens. niſi fortè fieri de omnibus
his materia, inquam, & forma tanquam de ſubiecto, quod eſt primum excipiens, prædicetur &
αὶτιωδῶς .i. cauſſaliter, non εἰδικῶς .i. formaliter. nanque & de tali ſubiecto prædicationem fieri
non negauit Ariſtoteles. a Attamen ſi vera eſt ea conditio illorum quæ verè generantur, vt aliquid
ſui præcedat, & formæ pars eſt materia quę præcedit: ergo etiam forma verè generabitur. An ita
accipienda eſt pars in eo quod generatur, quod ſit pars totius ſecundum materiam, quia ſit pars
totius, vt compoſiti, & è variis naturis conſtituti. Sed materia non eſt pars formæ, vt compoſiti,
verùm vt pars totius ſecundùm formam accepti, quo pacto forma eſt totum. At pars quæ in ve
ra generatione præcedit, eſt pars totius ſecundùm materiam. Prætereà non eſt idem materiæ
genus, adde etiam formæ cuius materia pars eſt, & de qua nunc agimus: nanque & forma eſt
eſſentia & materia quæ cadit in mentem quæ eſt pars eius: at hîc forma propriè ſumitur quæ
eſt terminus generationis & materia ſenſilis. Viſo nunc quemadmodum fieri pertineat ad hæc
omnia, primùm ad compoſitum in ſuo proprio ſignificato, deinde ad oppoſitum & ſubiectum,
quia ſit fiens, poſtremò ad formam, proptereaquòd ipſa adipiſcatur, quòd ſit, cùm anteà non eſ
ſet, & facilè eſt colligere, quod iudicium faciendum ſit de corruptione, & ſoluere rationes oppo
ſitum concludentes. Nam ſicuti verè generatur compoſitum, ſic etiam verè corrumpitur. At ve
rò cùm primus naturæ ſcopus ille ſit, vt res exiſtat, & quæque facultas, licet duo oppoſita reſpi
ciat; cùm ex iis alterum melius ſit, alterum deterius (habent enim ſe vt plus & minus) ſemper
expetat melius per ſe, deterius verò vel declinet, vel expetat ex euento; propterea natura, nec non
materia ſint principia, quòd res ſit & non ſit, & per formam quidem, quòd ſit, per priuationem,
quòd non ſit, & hoc per interitum ſuccedat, illud per ortum. Ergo & natura, & materia ſpe
ctant per ſe generationem & eſſe; per accidens his oppoſita interitum & non eſſe, non tribuitur
interitus ei quod eſt, eum non appetente natura, ſed ei quod non eſt, vt eo deſtructo res exiſtat.
Itaque cùm compoſitum ſit duplex, & antequàm res ſit, ex materia & priuatione, b & poſtquàm
res facta eſt ex materia & forma, per ſe dicitur interire compoſitum ex materia, ſcilicet, & pri
uatione, cùm in eo priuatio corrumpatur, ac ſi illud per ſe corrumpitur; priuatio non per ſe, ea
ratione priuationi tribuitur interitus; quòd, cùm prius adeſſet priuatio; poſteà non exiſtat. Igi
tur alia ratione terminos interitus exprimemus, atque ortus. hic non eſt τὸ γινόμενον & ὅ γινεται,
τὸ γινόμενον .i. fiens & id quod fit .i. in quod euadit τὸ γινόμενον. hic vt terminus, ad quem, alter
vt à quo. Sed erit quidem in interitu τὸ φθειζόμενον vt terminus à quo. ſed δφθείρεται, nullum;
quandò ex interitu nihil extat per ſe, ſed ex hoc erit ὃ γινεται .i. quod fit, qui terminus eſt genera
tionis per ſe, interitus autem per accidens: nanque priuationi forma ſuccedit. Huiuſmodi ter
minorum vim non rectè Latini perceperunt, & cum eos parum conſideraſſet Philoponus miram
varietatem coniecit in ſententias Ariſtotelis, aliter accipiens c τὸ γινόμενον ὃ γινεται. T. 64. ac
prius accepiſſet T. 58. Verba ſunt Ariſtotelis. ῶστε δῆλον ἐκ τῶν εἰρημένον, ὁτι τὸ γινόμενον