Buonamici, Francesco, De motu libri X

Page concordance

< >
< >
page |< < of 1055 > >|
    <archimedes>
      <text>
        <body>
          <chap>
            <p type="main">
              <s>
                <pb pagenum="192"/>
              dam, hanc verò præparatiouem fieri aſsiduo affectionum incremento, vſque dum ad ſummam
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg1383"/>
                <lb/>
              perfectionem euaſiſſent: tum enim ad formam quoque ſubſtantiæ prouentum eſſet. </s>
              <s>Etenim
                <lb/>
              perfectionem illam forma neceſſariò conſequitur, nec vnquàm poſteà deſerit. </s>
              <s>Attamen illud mi­
                <lb/>
              hi difficultatem affert,
                <expan abbr="quoniã">quoniam</expan>
              ſic agens, non quidem per ſe faceret, ſed afficeret ſolùm, & ſic actus
                <lb/>
              non ab actu, neque ſimile à ſimili per ſe produceretur. </s>
              <s>Nam, quod obiiciebat Scaliger, minus
                <lb/>
              placet: exiſtimabat enim ſi eductio eſſet eiuſmodi apparatus; fore, vt forma eſſet diuidua: eſt
                <lb/>
              enim talis apparatus motus quidam: fit ergo particulatim. </s>
              <s>nil enim valet hoc ex noſtra ſenten­
                <lb/>
              tia, qui diuiſionem illam non quidem formæ, ſed materiæ tribuimus. </s>
              <s>Sed quoniam apud illum
                <lb/>
              fortaſſe ratio valebit, qui non ita ſentiet, quemadmodum nos, hæc item ſubſcribamus, appara­
                <lb/>
              tum illum eſſe præuiam affectionem, & mutationem ſecundùm qualitatem. </s>
              <s>Nunc cętera ſpe­
                <lb/>
              ctemus quibus Fernelium vrget idem. </s>
              <s>Scaliger concludens in præparatione illa non poſſe ineſ­
                <lb/>
              ſe perfectionem: nam perfectio poſt illam eſt, quippe forma: ipſa enim ſola
                <foreign lang="grc">ἐντελέχεια</foreign>
              eſt, non
                <lb/>
              autem ſummum illud accidentium incrementum. </s>
              <s>Hæc quidem ille, ſed perfectionem dixiſſe
                <lb/>
              videtur in ſuo genere Fernelius, & noluiſſe ſignificare
                <foreign lang="grc">τελειότητα</foreign>
              quę facta res eſt, ſed
                <foreign lang="grc">τελείω­
                  <lb/>
                σιν</foreign>
              quæ eſt via. </s>
              <s>Addit illud melius Scaliger formam non comitari illi perfectioni, ſed eius
                <lb/>
              quoque perfectionem eſſe, & ſic antecedere quemadmodum ſatelliti principem, verùm fac co­
                <lb/>
              mitari eſſe idem àc mox ab illa ſumma accidentium perfectione extare falſum id Ariſtotelis qui­
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg1384"/>
                <lb/>
              dem ſententia. </s>
              <s>Nam generans dat prius formam, dein conſequentia formam, & ignis prius ge­
                <lb/>
              nitus eſt, pòſt manet in loco ſuperiore. </s>
              <s>Pręterquamquòd mox audiemus, quæ'nam ſit Ariſto­
                <lb/>
              telis ipſius germana ſententia à quà longè, meo quidem iudicio, abſunt ij qui cum Auerroë phi­
                <lb/>
              loſophantur, ad quam nos iam accingentes id accipimus.</s>
            </p>
            <p type="margin">
              <s>
                <margin.target id="marg1372"/>
              G</s>
            </p>
            <p type="margin">
              <s>
                <margin.target id="marg1373"/>
              a T. 13.</s>
            </p>
            <p type="margin">
              <s>
                <margin.target id="marg1374"/>
              b 7. Met.
                <lb/>
              T. 31.</s>
            </p>
            <p type="margin">
              <s>
                <margin.target id="marg1375"/>
              c T. vlt.</s>
            </p>
            <p type="margin">
              <s>
                <margin.target id="marg1376"/>
              H</s>
            </p>
            <p type="margin">
              <s>
                <margin.target id="marg1377"/>
              A</s>
            </p>
            <p type="margin">
              <s>
                <margin.target id="marg1378"/>
              B</s>
            </p>
            <p type="margin">
              <s>
                <margin.target id="marg1379"/>
              C</s>
            </p>
            <p type="margin">
              <s>
                <margin.target id="marg1380"/>
              a 12. Me</s>
            </p>
            <p type="margin">
              <s>
                <margin.target id="marg1381"/>
              b 10. Met.
                <lb/>
              T. 26.</s>
            </p>
            <p type="margin">
              <s>
                <margin.target id="marg1382"/>
              D</s>
            </p>
            <p type="margin">
              <s>
                <margin.target id="marg1383"/>
              E</s>
            </p>
            <p type="margin">
              <s>
                <margin.target id="marg1384"/>
              F</s>
            </p>
            <p type="head">
              <s>
                <emph type="italics"/>
              Qui ſit animi noſtri ſenſus de productione formarum. </s>
              <s>Cap. </s>
              <s>XXIX
                <emph.end type="italics"/>
              .</s>
            </p>
            <p type="main">
              <s>PRIMVM ergo ſtatuamus materiam ipſam eſſe in potentia compoſitum, quemadmodum
                <lb/>
              materia ligni eſt poteſtate ſcamnum; quare ſæpe dictum eſt ab Ariſtotele, ipſam eſſe poteſta­
                <lb/>
              te hoc aliquid, aut hoc quantum, & propemodum ſubſtantiam,
                <emph type="sup"/>
              a
                <emph.end type="sup"/>
              neque vt vulgò accipitur, po­
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg1385"/>
                <lb/>
              teſtate ad formam. </s>
              <s>Cęterùm ſicuti materia eſt compoſitum in potentia, ita compoſitum eſt in
                <lb/>
              actu ex præſentia formæ; vt primùm enim adeſt forma, compoſitum eſt actu, quod eſt in puncto
                <lb/>
              temporis & indiuiduè, ſicut etiam ipſa forma eſt indiuidua. </s>
              <s>Ex quo colligo, ipſum compoſi­
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg1386"/>
                <lb/>
              tum eſſe in potentia patibili materiæ, quia cùm ſit in potentia, efficitur in actu per tranſmutatio­
                <lb/>
              nem materiæ factam ab eo quod eſt actu, & deductionem potentiæ in actum. </s>
              <s>Forma verò non
                <lb/>
              eſt in materia; quoniam, ſi foret in ea, actu iam eſſet, non autem fieret, vt cùm in ea eſt actu, iam
                <lb/>
              res eſt, non amplius fit, niſi fortè intelligamus, eam eſſe in potentia patibili materiæ, quoniam
                <lb/>
              materia poteſt per tranſmutationem coniungi cum illa forma, aut quia vis agentis impreſſa fue­
                <lb/>
              rit materiæ propter quam materia ſponte moueatur ad formam, aut etiam conſeruetur in aliquo
                <lb/>
              inſtrumento, veluti de ſemine dicunt. </s>
              <s>Sed habet quòd ſit actu forma in efficiente, ſiue illud ſpe­
                <lb/>
              cie, ſeu virtute ſimile fuerit. </s>
              <s>Quapropter non ſufficit ſola potentia materiæ ad efficiendum com­
                <lb/>
              poſitum, ſed opus eſt præſentia efficientis; quod, cùm ſit actu, facit, vt materia ſit actu, & hoc ſit.
                <lb/>
              </s>
              <s>Sed quoniam hoc non videtur dubitari, verùm illud requiritur, quemadmodum efficiens faciat,
                <lb/>
              vt materia ſit actu. </s>
              <s>Confugiamus ad Ariſtotelem id ſæpe nobis aperientem & confirmantem.
                <lb/>
              </s>
              <s>nanque ita dicit primum,
                <emph type="sup"/>
              b
                <emph.end type="sup"/>
              “quia efficiens dat
                <expan abbr="formã">formam</expan>
              materiæ, facit enim materiam quale ipſum
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg1387"/>
                <lb/>
              eſt, aut actu, aut virtute perficiendo materiam, & reducendo in actum”, cùm anteà foret in poten­
                <lb/>
              tia id quod pręſtat prius afficiendo, hoc eſt, exhibendo potentiam accipiendi materiæ, tum dan­
                <lb/>
              do formam quæ ad numerum eſt eadem cum ſua, ſed præſente materia numero ſeparatur pro­
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg1388"/>
                <lb/>
              pter ſenſilis materiæ differentiam, quam alibi principium indiuidui docuimus eſſe. </s>
              <s>Inde dictum
                <lb/>
              aliquando eſt efficiens & formam ſpecie conuenire, numero autem differre: nam forma, cùm
                <lb/>
              per ſeipſa
                <expan abbr="eadẽ">eadem</expan>
              ſit ſecreta à materia, additione materiæ fit diuerſa, & quę ſecundùm
                <expan abbr="eſſentiã">eſſentiam</expan>
              erat
                <lb/>
                <expan abbr="eadẽ">eadem</expan>
              in
                <expan abbr="efficiẽte">efficiente</expan>
              , indita poſtea materię fit alia. </s>
              <s>Et nequid ſcrupuli ſuperſit in animis noſtris; Ari­
                <lb/>
              ſtoteles omnem rem nobis illuſtriſsimo exemplo ponit ante oculos, accepto nimirùm ab arte, ita
                <lb/>
              vt natura efficiat producendo, quemadmodum facit ars. </s>
              <s>etenim artifex habet in mente formam
                <lb/>
              domus, eam verò tradit lapidibus, & alij materiæ, ex qua fit domus, mouendo inſtrumenta, vt
                <lb/>
              manum, & per manum ſerram, ſcalpellum & dolabram, atque ſic poliendo materiam, incudit
                <lb/>
              formam. </s>
              <s>ſic & efficiens ipſum circum materiam operatur eodem modo. </s>
              <s>Nam quanuis dubita­
                <lb/>
              ri poſsit, an idem ſit agens afficiens materiam
                <foreign lang="grc">προοδοποιοῆν</foreign>
              vocat Ariſtoteles Problematis, & in­
                <lb/>
              ducens
                <expan abbr="formã">formam</expan>
              : quia dans
                <expan abbr="formã">formam</expan>
              eſt ſubſtantia, afficiens
                <expan abbr="aũt">aut</expan>
              eſt quale: at ſi non proximè,
                <expan abbr="ſaltẽ">ſaltem</expan>
              re­
                <lb/>
              motè, & præcipuè idem eſt agens vtrunque efficiens. </s>
              <s>Ita fit, vt ex hoc fiat
                <expan abbr="cõpoſitum">compoſitum</expan>
                <expan abbr="tãquam">tanquam</expan>
              ex
                <lb/>
              materia, forma verò non fit ex materia, ſed in materia. </s>
              <s>Neque ob id ſequitur, ideas introduci:
                <lb/>
              cùm id neque mentis opera fiat, ſed naturæ inſtinctu, neque ſint formę illę quæ induntur materię </s>
            </p>
          </chap>
        </body>
      </text>
    </archimedes>