Buonamici, Francesco, De motu libri X
page |< < of 1055 > >|
    <archimedes>
      <text>
        <body>
          <chap>
            <p type="main">
              <s>
                <pb pagenum="193"/>
                <arrow.to.target n="marg1389"/>
                <lb/>
              in ipſo Deo; niſi fortè, vt in cauſſa, formaliter verò nequaquam, ſed in ſingulis efficientibus. </s>
              <s>Præ­
                <lb/>
              ſtat autem ad maiorem lucem Ariſtotelis ipſius verba ſubſcribere; nam ſic fiet, vt proponatur lo­
                <lb/>
              cus quem ab omnib omiſſum video: tùm
                <expan abbr="ẽt">etiam</expan>
              ex interpretatione noſtra lapſus quidam Theodori
                <lb/>
              corrigatur. </s>
              <s>Primùm igitur 1. de ortu Ani. leguntur hæc apud Ariſt.
                <foreign lang="grc">Αλλ̓ ἄμφω εἰς τὸ θῆλυ συμ­
                  <lb/>
                βάλλονται τὸ πὰρ αὐτῶν γινόμενον, διὰ τὸ ἐν τῷ θήλει εἶναι τὴν ὑλην. </foreign>
              </s>
              <s>
                <foreign lang="grc">ἐξ ἦς ἐστὶ τό δημιουργοὺμε­
                  <lb/>
                νον. </foreign>
              </s>
              <s>
                <foreign lang="grc">καὶ εὐθύς τὴν μὲν ἀθρόον ὑπαζχειν ἀναγκαῖον, ἐξἧς συνισταται τὸ κύημα τὸ πρῶτον, τὴν δὲ
                  <lb/>
                ὲγγινεσθαι ἀεὶ τῆς ὑλης, εῖπερ δὺναται τὸ κυόμενον. </foreign>
              </s>
              <s>
                <foreign lang="grc">ῶστε ἀναγκη ἐν τῷ θηλει ὑπάρχειν τὸν
                  <lb/>
                τὸκον. </foreign>
              </s>
              <s>
                <foreign lang="grc">καὶ γὰρ πρὸς τῷ ξύλῳ ὁ τέκτων, καὶ πρὸς τῷ πηλω ὁ κεζαμεὺς. </foreign>
              </s>
              <s>
                <foreign lang="grc">καὶ ὀλως πᾶσιν. </foreign>
              </s>
              <s>
                <foreign lang="grc">ἡ ἐργα­
                  <lb/>
                σία καὶ ἡ κινησίς ἐσχατη πρός τᾗ ὑλη. </foreign>
              </s>
              <s>
                <foreign lang="grc">οἵον ἡ οἰκοδύμησις ὲν τοῖς ὀικοδομουμένοις. </foreign>
              </s>
              <s>
                <foreign lang="grc">λαβοι δ' αὐτις
                  <lb/>
                οὐν τούτων καὶ τὸ ἄῤῥεν ποὸς ξυμβὰλλεται εἰς τὴν γένεσιν. </foreign>
              </s>
              <s>
                <foreign lang="grc">οὐδὲ γὰρ τὸ ἄῤῥεν ἁπαν προίεται σπέρ
                  <lb/>
                μα, ὁσατε προιεται τὠν ἀῤῥενων οὐθὲν μόριον τοῦ τ' ἐστὶ τοῦ γιγνομενου κυήματος· ῳ̂σπερ ἠδ̓
                  <lb/>
                ἀπὸ τέκτονος πρός τὴν τῶν ξύλων ὑλήν. </foreign>
              </s>
              <s>
                <foreign lang="grc">οὒτ' απέρχεται οὐδεν, οῦτε μόριον οὐδεν ἐστὶν ἐν τῷ γι­
                  <lb/>
                γνομένῳ τῆς τεκτονικῆς, ἀλλ' ἡ μορφὴ καὶ τὸ ειδος τὸ ἀπ̓ ἐκείνου ἐγγινεται διὰ τῆς κινήσεως ἐν
                  <lb/>
                τῇ ὑλῃ. καὶ ἡ μὲν ψυχὴ ἐν ᾗ τὸ εῖδος καὶ ἡ ἐπιστήμη κινοῦσι τὰς χεῖζας, ῆτοι μόριον ἑτερον ποιάν
                  <lb/>
                τινα κινησιν, ἑτεραν μὲν, ἀφ' ὠν τὸ γιγνόμενον ἑτερον. </foreign>
              </s>
              <s>
                <foreign lang="grc">τὴν ἀυτὴν δὲ, ἀφ' ὠν τὸ ἀυτὸ αἱ δὲ χεῖ­
                  <lb/>
                  <arrow.to.target n="marg1390"/>
                  <lb/>
                ρες καὶ τὰ ὄργανα τὴν ὑλήν. Ὁμοιως δὲ καὶ ἡ φύσις ἡ ἐν τῷ ἀρ̀ῥενι τῶν σπέρμα προιεμένον
                  <lb/>
                χρῆται τῷ σπέρματι ὡς ὀργανῳ, καὶ ἔχοντι κινησιν ἐνεργεία, ὡσπερ ἑν τοῖς κατἀ τἑχνήν γι­
                  <lb/>
                νομένοις τὰ ὄργανα κινἑιται. </foreign>
              </s>
              <s>
                <foreign lang="grc">ἐν ἐκείνοις γὰρ πως ἡ κὶνησις τῆς τέχνης</foreign>
              . </s>
              <s>& quæ ſequuntur ho­
                <lb/>
              rum interpretatio talis. </s>
              <s>Sed ambo in fęminam conferunt, quod ab ipſis efficitur: “proptereà quae in
                <lb/>
              fęmina ſit materia, ex qua exiſtit id quod efficitur. </s>
              <s>& ſtatim hanc quidem totam ſimul adeſſe ne­
                <lb/>
              ceſſe eſt ex qua conſtituitur conceptus ille primus; eius verò partem ſemper accedere, ſiquid
                <expan abbr="põt">potest</expan>
                <lb/>
              conceptus. </s>
              <s>quare neceſſe eſt in fęmina partum contineri. </s>
              <s>etenim ligno faber adeſt & limo figu­
                <lb/>
              lus. </s>
              <s>& generatim omnib. operatio & motus extremus materiæ, vt edificatio in iis quæ edifican­
                <lb/>
              tur. </s>
              <s>Accipiat
                <expan abbr="aũt">aut</expan>
              aliquis & quemadmodum mas
                <expan abbr="cõferat">conferat</expan>
              ad generationem, neque
                <expan abbr=".n.">enim</expan>
              mas omnis
                <lb/>
              proiicit ſemen, &
                <expan abbr="quicunq.">quicunque</expan>
              è marib. proiiciunt, nulla pars .i. </s>
              <s>conceptus, qui producitur. </s>
              <s>quemad­
                <lb/>
              modum
                <expan abbr="neq.">neque</expan>
              à fabro ad lignorum materiam,
                <expan abbr="neq.">neque</expan>
              ſegregatur quippiam,
                <expan abbr="neq.">neque</expan>
              pars vlla fabrilis
                <lb/>
              ineſt in eo quod fit; ſed forma & ſpecies quæ ab illo ingeneratur per motum in materia & anima
                <lb/>
              in qua ſpecies eſt, & ſcientia mouent manus, aut alteram partem certo quodam motu; diuerſo
                <lb/>
              quidem, quorum quod fit, alterum eſt. </s>
              <s>eodem verò à
                <expan abbr="quib.">quibus</expan>
              idem, manus
                <expan abbr="aũt">aut</expan>
              & inſtrumenta ma­
                <lb/>
              teriam. </s>
              <s>Similiter
                <expan abbr="aũt">aut</expan>
              & natura, quę eſt in mare eorum qui proiiciunt, vtitur ſemine, vt inſtrumen­
                <lb/>
              to, & habente motum actu, quemadmodum in iis quæ fiunt, ſecundùm artem organa mouentur,
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg1391"/>
                <lb/>
              in illis
                <expan abbr=".n.">enim</expan>
              quodammodo motus artis.” Hæc ipſe Ariſtoteles in
                <expan abbr="quib.">quibus</expan>
              licentioſius euagatus Theodo­
                <lb/>
              rus id quod apud Ariſtotelem
                <foreign lang="grc">εῖπες δὺναται τὸ κυόμενον</foreign>
              . </s>
              <s>ipſe conuertit. </s>
              <s>quia nutriatur & cre­
                <lb/>
              ſcat. </s>
              <s>& reſpexit materiam, cùm
                <expan abbr="">tantum</expan>
              de efficiente cauſſa mentionem faciat Ariſt. </s>
              <s>id
                <expan abbr=".n.">enim</expan>
              in philoſo­
                <lb/>
              phia Peripatetica perſpicuum eſt
                <emph type="sup"/>
              a
                <emph.end type="sup"/>
              & ab Hyppocrate
                <emph type="sup"/>
              b
                <emph.end type="sup"/>
              longe antea monſtratum primas auctio­
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg1392"/>
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg1393"/>
                <lb/>
              neis & affectioneis primas ab alio fieri,
                <expan abbr="nẽpe">nempe</expan>
              à generante, deinceps ab ipſomet viuente quod au­
                <lb/>
              getur, vt
                <expan abbr="ẽt">etiam</expan>
              ex eo loco liquebit, quem mox allaturi ſumus, & ab omnib. receptum eſt animans ab
                <lb/>
              inanimo ſeparari, quae hoc principiis motus internis careat, illud habeat. </s>
              <s>Siquid
                <expan abbr="igit̃">igitur</expan>
                <expan abbr="põt">potest</expan>
              fętus poſt
                <lb/>
              primam conſtitutionem, vt certè
                <expan abbr="põt">potest</expan>
              , ſequitur, vt materiam quæ influit, commodè & trahere ad
                <lb/>
              ſeſe, & immutare poſsit. </s>
              <s>Sic igitur & membrorum conſtitutio fit à virtute quæ in corde ineſt, &
                <lb/>
              animalis partes augentur ab influente materia. </s>
              <s>Sed audi
                <expan abbr="ẽt">etiam</expan>
              hæc quæ ipſe item adſcripſit lib. 2. qui­
                <lb/>
              bus & hæc quæ nuper appoſuimus ad eius loci interpretationem, confirmabuntur magis, & ea
                <expan abbr="">quae</expan>
                <lb/>
              propoſuimus ab initio, magis elucebunt. </s>
              <s>Vbi
                <expan abbr=".n.">enim</expan>
              docet. </s>
              <s>Vtrum'ne partes
                <expan abbr="oẽs">omnes</expan>
              à corde producantur,
                <lb/>
              an ab alia quadam virtute: id accipit, quod nobis indicare poſsit, vnde'nam forma permanet ad
                <lb/>
              id quod viuit ſanè, ſed
                <expan abbr="nondũ">nondum</expan>
              abſolutum eſt. </s>
              <s>ex quo concludit parteis reliquas à corde minimè
                <lb/>
              procreari. </s>
              <s>ſic ſcribens.
                <foreign lang="grc">λόγος δὲ τούτου, ὁτι ἀπὸ τοῦ ἐντελεχεία ὄντος, τὸ δύναμει ὂν γινεται, ἐν</foreign>
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg1394"/>
                <lb/>
                <foreign lang="grc">τοῖς φύσει ἢ τέχυη γινομὲνοις. </foreign>
              </s>
              <s>
                <foreign lang="grc">ὡστε δέοι τὸ εἶδος καὶ τὴν μορφὴν ἐν ἐκεὶνῳ εἶναι, ὁὶον ἐν τῇ καρ­
                  <lb/>
                δια τὸτοῦ ἡπατος. </foreign>
              </s>
              <s>
                <foreign lang="grc">καὶ ἄλως δὲ ἄτοπος, καὶ πλασματιας λόγος</foreign>
              . </s>
              <s>quæ ſic exponuntur. </s>
              <s>“Ratio verò
                <lb/>
              huius, quod ab eo quod eſt actu, id quod eſt poteſtate fit in iis quæ natura vel arte fiunt. </s>
              <s>
                <expan abbr="quap̨p̨">quapropter</expan>
                <lb/>
              ſpeciem & formam in illo ineſſe oporteret, vt in corde, epatis, cùm cæteroquin abſurdus ſermo
                <lb/>
              & figmenti ſimilis ſit.” Hîc igitur habes tu formam eſſe in efficiente quæ ſubiecto tradenda ſit, &
                <lb/>
              perpetuò poni ab Ariſt. </s>
              <s>ſimilitudinem inter naturam & artem. </s>
              <s>quantum pertinet ad hoc offi­
                <lb/>
              cium. </s>
              <s>Idem
                <expan abbr="quoq.">quoque</expan>
              poſt paullò rurſus eodem exemplo rem illuſtrat, & confirmat ſententiam no­
                <lb/>
              ſtram, inquiens.
                <foreign lang="grc">ὧσπερ δὲ τὰ ἁπο τῆς τὲχνης γινόμενα γὶνεται διὰ τῶν ὀργάνον, ἐστσὶ δὲ ἀληθὲ
                  <lb/>
                στερον εἰπεῖν διὰ τῆς κινήσεως ἀυτων, ἀυτῆ δὲ ἐστὶν ἡ ἐνέργεια τῆς τέχνης. </foreign>
              </s>
              <s>
                <foreign lang="grc">ἡ δε ̀ μορφὴ ηωνγινο­
                  <lb/>
                μὲνον ἐν άλω οὑτος</foreign>
              , & alia multa, quæ in eundem ſenſum ab Ariſt. </s>
              <s>perpetuò ſcribuntur, quo­
                <lb/>
              rum hic eſt ſenſus. </s>
              <s>“Quemadmodum verò ea quæ fiunt ab arte, fiunt per organa: verius
                <expan abbr="aũt">aut</expan>
              di­
                <lb/>
              xerimus per eorum motus, hæc verò eſt artis ipſius operatio. </s>
              <s>ars verò forma eorum quæ fiunt in
                <lb/>
              alio.” Sic. </s>
              <s>Vides hîc tu Ariſt. </s>
              <s>ponere artem formam eorum quæ fiunt in alio, ideſt, in ſubiecto, </s>
            </p>
          </chap>
        </body>
      </text>
    </archimedes>