1
in ipſo Deo; niſi fortè, vt in cauſſa, formaliter verò nequaquam, ſed in ſingulis efficientibus. Præ
ſtat autem ad maiorem lucem Ariſtotelis ipſius verba ſubſcribere; nam ſic fiet, vt proponatur lo
cus quem ab omnib omiſſum video: tùm etiam ex interpretatione noſtra lapſus quidam Theodori
corrigatur. Primùm igitur 1. de ortu Ani. leguntur hæc apud Ariſt. Αλλ̓ ἄμφω εἰς τὸ θῆλυ συμ
βάλλονται τὸ πὰρ αὐτῶν γινόμενον, διὰ τὸ ἐν τῷ θήλει εἶναι τὴν ὑλην. ἐξ ἦς ἐστὶ τό δημιουργοὺμε
νον. καὶ εὐθύς τὴν μὲν ἀθρόον ὑπαζχειν ἀναγκαῖον, ἐξἧς συνισταται τὸ κύημα τὸ πρῶτον, τὴν δὲ
ὲγγινεσθαι ἀεὶ τῆς ὑλης, εῖπερ δὺναται τὸ κυόμενον. ῶστε ἀναγκη ἐν τῷ θηλει ὑπάρχειν τὸν
τὸκον. καὶ γὰρ πρὸς τῷ ξύλῳ ὁ τέκτων, καὶ πρὸς τῷ πηλω ὁ κεζαμεὺς. καὶ ὀλως πᾶσιν. ἡ ἐργα
σία καὶ ἡ κινησίς ἐσχατη πρός τᾗ ὑλη. οἵον ἡ οἰκοδύμησις ὲν τοῖς ὀικοδομουμένοις. λαβοι δ' αὐτις
οὐν τούτων καὶ τὸ ἄῤῥεν ποὸς ξυμβὰλλεται εἰς τὴν γένεσιν. οὐδὲ γὰρ τὸ ἄῤῥεν ἁπαν προίεται σπέρ
μα, ὁσατε προιεται τὠν ἀῤῥενων οὐθὲν μόριον τοῦ τ' ἐστὶ τοῦ γιγνομενου κυήματος· ῳ̂σπερ ἠδ̓
ἀπὸ τέκτονος πρός τὴν τῶν ξύλων ὑλήν. οὒτ' απέρχεται οὐδεν, οῦτε μόριον οὐδεν ἐστὶν ἐν τῷ γι
γνομένῳ τῆς τεκτονικῆς, ἀλλ' ἡ μορφὴ καὶ τὸ ειδος τὸ ἀπ̓ ἐκείνου ἐγγινεται διὰ τῆς κινήσεως ἐν
τῇ ὑλῃ. καὶ ἡ μὲν ψυχὴ ἐν ᾗ τὸ εῖδος καὶ ἡ ἐπιστήμη κινοῦσι τὰς χεῖζας, ῆτοι μόριον ἑτερον ποιάν
τινα κινησιν, ἑτεραν μὲν, ἀφ' ὠν τὸ γιγνόμενον ἑτερον. τὴν ἀυτὴν δὲ, ἀφ' ὠν τὸ ἀυτὸ αἱ δὲ χεῖ
ρες καὶ τὰ ὄργανα τὴν ὑλήν. Ὁμοιως δὲ καὶ ἡ φύσις ἡ ἐν τῷ ἀρ̀ῥενι τῶν σπέρμα προιεμένον
χρῆται τῷ σπέρματι ὡς ὀργανῳ, καὶ ἔχοντι κινησιν ἐνεργεία, ὡσπερ ἑν τοῖς κατἀ τἑχνήν γι
νομένοις τὰ ὄργανα κινἑιται. ἐν ἐκείνοις γὰρ πως ἡ κὶνησις τῆς τέχνης. & quæ ſequuntur ho
rum interpretatio talis. Sed ambo in fęminam conferunt, quod ab ipſis efficitur: “proptereà quae in
fęmina ſit materia, ex qua exiſtit id quod efficitur. & ſtatim hanc quidem totam ſimul adeſſe ne
ceſſe eſt ex qua conſtituitur conceptus ille primus; eius verò partem ſemper accedere, ſiquid potest
conceptus. quare neceſſe eſt in fęmina partum contineri. etenim ligno faber adeſt & limo figu
lus. & generatim omnib. operatio & motus extremus materiæ, vt edificatio in iis quæ edifican
tur. Accipiat aut aliquis & quemadmodum mas conferat ad generationem, neque enim mas omnis
proiicit ſemen, & quicunque è marib. proiiciunt, nulla pars .i. conceptus, qui producitur. quemad
modum neque à fabro ad lignorum materiam, neque ſegregatur quippiam, neque pars vlla fabrilis
ineſt in eo quod fit; ſed forma & ſpecies quæ ab illo ingeneratur per motum in materia & anima
in qua ſpecies eſt, & ſcientia mouent manus, aut alteram partem certo quodam motu; diuerſo
quidem, quorum quod fit, alterum eſt. eodem verò à quibus idem, manus aut & inſtrumenta ma
teriam. Similiter aut & natura, quę eſt in mare eorum qui proiiciunt, vtitur ſemine, vt inſtrumen
to, & habente motum actu, quemadmodum in iis quæ fiunt, ſecundùm artem organa mouentur,
in illis enim quodammodo motus artis.” Hæc ipſe Ariſtoteles in quibus licentioſius euagatus Theodo
rus id quod apud Ariſtotelem εῖπες δὺναται τὸ κυόμενον. ipſe conuertit. quia nutriatur & cre
ſcat. & reſpexit materiam, cùm tantum de efficiente cauſſa mentionem faciat Ariſt. id enim in philoſo
phia Peripatetica perſpicuum eſt a & ab Hyppocrate b longe antea monſtratum primas auctio
neis & affectioneis primas ab alio fieri, nempe à generante, deinceps ab ipſomet viuente quod au
getur, vt etiam ex eo loco liquebit, quem mox allaturi ſumus, & ab omnib. receptum eſt animans ab
inanimo ſeparari, quae hoc principiis motus internis careat, illud habeat. Siquid igitur potest fętus poſt
primam conſtitutionem, vt certè potest, ſequitur, vt materiam quæ influit, commodè & trahere ad
ſeſe, & immutare poſsit. Sic igitur & membrorum conſtitutio fit à virtute quæ in corde ineſt, &
animalis partes augentur ab influente materia. Sed audi etiam hæc quæ ipſe item adſcripſit lib. 2. qui
bus & hæc quæ nuper appoſuimus ad eius loci interpretationem, confirmabuntur magis, & ea quae
propoſuimus ab initio, magis elucebunt. Vbi enim docet. Vtrum'ne partes omnes à corde producantur,
an ab alia quadam virtute: id accipit, quod nobis indicare poſsit, vnde'nam forma permanet ad
id quod viuit ſanè, ſed nondum abſolutum eſt. ex quo concludit parteis reliquas à corde minimè
procreari. ſic ſcribens. λόγος δὲ τούτου, ὁτι ἀπὸ τοῦ ἐντελεχεία ὄντος, τὸ δύναμει ὂν γινεται, ἐν
τοῖς φύσει ἢ τέχυη γινομὲνοις. ὡστε δέοι τὸ εἶδος καὶ τὴν μορφὴν ἐν ἐκεὶνῳ εἶναι, ὁὶον ἐν τῇ καρ
δια τὸτοῦ ἡπατος. καὶ ἄλως δὲ ἄτοπος, καὶ πλασματιας λόγος. quæ ſic exponuntur. “Ratio verò
huius, quod ab eo quod eſt actu, id quod eſt poteſtate fit in iis quæ natura vel arte fiunt. quapropter
ſpeciem & formam in illo ineſſe oporteret, vt in corde, epatis, cùm cæteroquin abſurdus ſermo
& figmenti ſimilis ſit.” Hîc igitur habes tu formam eſſe in efficiente quæ ſubiecto tradenda ſit, &
perpetuò poni ab Ariſt. ſimilitudinem inter naturam & artem. quantum pertinet ad hoc offi
cium. Idem quoque poſt paullò rurſus eodem exemplo rem illuſtrat, & confirmat ſententiam no
ſtram, inquiens. ὧσπερ δὲ τὰ ἁπο τῆς τὲχνης γινόμενα γὶνεται διὰ τῶν ὀργάνον, ἐστσὶ δὲ ἀληθὲ
στερον εἰπεῖν διὰ τῆς κινήσεως ἀυτων, ἀυτῆ δὲ ἐστὶν ἡ ἐνέργεια τῆς τέχνης. ἡ δε ̀ μορφὴ ηωνγινο
μὲνον ἐν άλω οὑτος, & alia multa, quæ in eundem ſenſum ab Ariſt. perpetuò ſcribuntur, quo
rum hic eſt ſenſus. “Quemadmodum verò ea quæ fiunt ab arte, fiunt per organa: verius aut di
xerimus per eorum motus, hæc verò eſt artis ipſius operatio. ars verò forma eorum quæ fiunt in
alio.” Sic. Vides hîc tu Ariſt. ponere artem formam eorum quæ fiunt in alio, ideſt, in ſubiecto,
in ipſo Deo; niſi fortè, vt in cauſſa, formaliter verò nequaquam, ſed in ſingulis efficientibus. Præ
ſtat autem ad maiorem lucem Ariſtotelis ipſius verba ſubſcribere; nam ſic fiet, vt proponatur lo
cus quem ab omnib omiſſum video: tùm etiam ex interpretatione noſtra lapſus quidam Theodori
corrigatur. Primùm igitur 1. de ortu Ani. leguntur hæc apud Ariſt. Αλλ̓ ἄμφω εἰς τὸ θῆλυ συμ
βάλλονται τὸ πὰρ αὐτῶν γινόμενον, διὰ τὸ ἐν τῷ θήλει εἶναι τὴν ὑλην. ἐξ ἦς ἐστὶ τό δημιουργοὺμε
νον. καὶ εὐθύς τὴν μὲν ἀθρόον ὑπαζχειν ἀναγκαῖον, ἐξἧς συνισταται τὸ κύημα τὸ πρῶτον, τὴν δὲ
ὲγγινεσθαι ἀεὶ τῆς ὑλης, εῖπερ δὺναται τὸ κυόμενον. ῶστε ἀναγκη ἐν τῷ θηλει ὑπάρχειν τὸν
τὸκον. καὶ γὰρ πρὸς τῷ ξύλῳ ὁ τέκτων, καὶ πρὸς τῷ πηλω ὁ κεζαμεὺς. καὶ ὀλως πᾶσιν. ἡ ἐργα
σία καὶ ἡ κινησίς ἐσχατη πρός τᾗ ὑλη. οἵον ἡ οἰκοδύμησις ὲν τοῖς ὀικοδομουμένοις. λαβοι δ' αὐτις
οὐν τούτων καὶ τὸ ἄῤῥεν ποὸς ξυμβὰλλεται εἰς τὴν γένεσιν. οὐδὲ γὰρ τὸ ἄῤῥεν ἁπαν προίεται σπέρ
μα, ὁσατε προιεται τὠν ἀῤῥενων οὐθὲν μόριον τοῦ τ' ἐστὶ τοῦ γιγνομενου κυήματος· ῳ̂σπερ ἠδ̓
ἀπὸ τέκτονος πρός τὴν τῶν ξύλων ὑλήν. οὒτ' απέρχεται οὐδεν, οῦτε μόριον οὐδεν ἐστὶν ἐν τῷ γι
γνομένῳ τῆς τεκτονικῆς, ἀλλ' ἡ μορφὴ καὶ τὸ ειδος τὸ ἀπ̓ ἐκείνου ἐγγινεται διὰ τῆς κινήσεως ἐν
τῇ ὑλῃ. καὶ ἡ μὲν ψυχὴ ἐν ᾗ τὸ εῖδος καὶ ἡ ἐπιστήμη κινοῦσι τὰς χεῖζας, ῆτοι μόριον ἑτερον ποιάν
τινα κινησιν, ἑτεραν μὲν, ἀφ' ὠν τὸ γιγνόμενον ἑτερον. τὴν ἀυτὴν δὲ, ἀφ' ὠν τὸ ἀυτὸ αἱ δὲ χεῖ
ρες καὶ τὰ ὄργανα τὴν ὑλήν. Ὁμοιως δὲ καὶ ἡ φύσις ἡ ἐν τῷ ἀρ̀ῥενι τῶν σπέρμα προιεμένον
χρῆται τῷ σπέρματι ὡς ὀργανῳ, καὶ ἔχοντι κινησιν ἐνεργεία, ὡσπερ ἑν τοῖς κατἀ τἑχνήν γι
νομένοις τὰ ὄργανα κινἑιται. ἐν ἐκείνοις γὰρ πως ἡ κὶνησις τῆς τέχνης. & quæ ſequuntur ho
rum interpretatio talis. Sed ambo in fęminam conferunt, quod ab ipſis efficitur: “proptereà quae in
fęmina ſit materia, ex qua exiſtit id quod efficitur. & ſtatim hanc quidem totam ſimul adeſſe ne
ceſſe eſt ex qua conſtituitur conceptus ille primus; eius verò partem ſemper accedere, ſiquid potest
conceptus. quare neceſſe eſt in fęmina partum contineri. etenim ligno faber adeſt & limo figu
lus. & generatim omnib. operatio & motus extremus materiæ, vt edificatio in iis quæ edifican
tur. Accipiat aut aliquis & quemadmodum mas conferat ad generationem, neque enim mas omnis
proiicit ſemen, & quicunque è marib. proiiciunt, nulla pars .i. conceptus, qui producitur. quemad
modum neque à fabro ad lignorum materiam, neque ſegregatur quippiam, neque pars vlla fabrilis
ineſt in eo quod fit; ſed forma & ſpecies quæ ab illo ingeneratur per motum in materia & anima
in qua ſpecies eſt, & ſcientia mouent manus, aut alteram partem certo quodam motu; diuerſo
quidem, quorum quod fit, alterum eſt. eodem verò à quibus idem, manus aut & inſtrumenta ma
teriam. Similiter aut & natura, quę eſt in mare eorum qui proiiciunt, vtitur ſemine, vt inſtrumen
to, & habente motum actu, quemadmodum in iis quæ fiunt, ſecundùm artem organa mouentur,
in illis enim quodammodo motus artis.” Hæc ipſe Ariſtoteles in quibus licentioſius euagatus Theodo
rus id quod apud Ariſtotelem εῖπες δὺναται τὸ κυόμενον. ipſe conuertit. quia nutriatur & cre
ſcat. & reſpexit materiam, cùm tantum de efficiente cauſſa mentionem faciat Ariſt. id enim in philoſo
phia Peripatetica perſpicuum eſt a & ab Hyppocrate b longe antea monſtratum primas auctio
neis & affectioneis primas ab alio fieri, nempe à generante, deinceps ab ipſomet viuente quod au
getur, vt etiam ex eo loco liquebit, quem mox allaturi ſumus, & ab omnib. receptum eſt animans ab
inanimo ſeparari, quae hoc principiis motus internis careat, illud habeat. Siquid igitur potest fętus poſt
primam conſtitutionem, vt certè potest, ſequitur, vt materiam quæ influit, commodè & trahere ad
ſeſe, & immutare poſsit. Sic igitur & membrorum conſtitutio fit à virtute quæ in corde ineſt, &
animalis partes augentur ab influente materia. Sed audi etiam hæc quæ ipſe item adſcripſit lib. 2. qui
bus & hæc quæ nuper appoſuimus ad eius loci interpretationem, confirmabuntur magis, & ea quae
propoſuimus ab initio, magis elucebunt. Vbi enim docet. Vtrum'ne partes omnes à corde producantur,
an ab alia quadam virtute: id accipit, quod nobis indicare poſsit, vnde'nam forma permanet ad
id quod viuit ſanè, ſed nondum abſolutum eſt. ex quo concludit parteis reliquas à corde minimè
procreari. ſic ſcribens. λόγος δὲ τούτου, ὁτι ἀπὸ τοῦ ἐντελεχεία ὄντος, τὸ δύναμει ὂν γινεται, ἐν
τοῖς φύσει ἢ τέχυη γινομὲνοις. ὡστε δέοι τὸ εἶδος καὶ τὴν μορφὴν ἐν ἐκεὶνῳ εἶναι, ὁὶον ἐν τῇ καρ
δια τὸτοῦ ἡπατος. καὶ ἄλως δὲ ἄτοπος, καὶ πλασματιας λόγος. quæ ſic exponuntur. “Ratio verò
huius, quod ab eo quod eſt actu, id quod eſt poteſtate fit in iis quæ natura vel arte fiunt. quapropter
ſpeciem & formam in illo ineſſe oporteret, vt in corde, epatis, cùm cæteroquin abſurdus ſermo
& figmenti ſimilis ſit.” Hîc igitur habes tu formam eſſe in efficiente quæ ſubiecto tradenda ſit, &
perpetuò poni ab Ariſt. ſimilitudinem inter naturam & artem. quantum pertinet ad hoc offi
cium. Idem quoque poſt paullò rurſus eodem exemplo rem illuſtrat, & confirmat ſententiam no
ſtram, inquiens. ὧσπερ δὲ τὰ ἁπο τῆς τὲχνης γινόμενα γὶνεται διὰ τῶν ὀργάνον, ἐστσὶ δὲ ἀληθὲ
στερον εἰπεῖν διὰ τῆς κινήσεως ἀυτων, ἀυτῆ δὲ ἐστὶν ἡ ἐνέργεια τῆς τέχνης. ἡ δε ̀ μορφὴ ηωνγινο
μὲνον ἐν άλω οὑτος, & alia multa, quæ in eundem ſenſum ab Ariſt. perpetuò ſcribuntur, quo
rum hic eſt ſenſus. “Quemadmodum verò ea quæ fiunt ab arte, fiunt per organa: verius aut di
xerimus per eorum motus, hæc verò eſt artis ipſius operatio. ars verò forma eorum quæ fiunt in
alio.” Sic. Vides hîc tu Ariſt. ponere artem formam eorum quæ fiunt in alio, ideſt, in ſubiecto,
zoom in
zoom out
zoom area
full page
page width
set mark
remove mark
get reference
digilib