Cardano, Girolamo, De subtilitate, 1663

Table of figures

< >
[Figure 121]
[Figure 122]
[Figure 123]
[Figure 124]
[Figure 125]
[Figure 126]
[Figure 127]
[Figure 128]
[Figure 129]
[Figure 130]
[Figure 131]
[Figure 132]
[Figure 133]
[Figure 134]
[Figure 135]
[Figure 136]
[Figure 137]
[Figure 138]
[Figure 139]
[Figure 140]
[Figure 141]
[Figure 142]
[Figure 143]
[Figure 144]
[Figure 145]
[Figure 146]
[Figure 147]
[Figure 148]
[Figure 149]
[Figure 150]
< >
page |< < of 403 > >|
    <archimedes>
      <text>
        <body>
          <chap>
            <pb pagenum="570" xlink:href="016/01/217.jpg"/>
            <p type="margin">
              <s id="s.009898">
                <margin.target id="marg1384"/>
              De motu
                <lb/>
              cordis.</s>
            </p>
            <p type="margin">
              <s id="s.009899">
                <margin.target id="marg1385"/>
              Cur exco­
                <lb/>
              riato vmbi­
                <lb/>
              lico homo
                <lb/>
              moriatur.</s>
            </p>
            <figure id="id.016.01.217.1.jpg" xlink:href="016/01/217/1.jpg" number="84"/>
            <p type="main">
              <s id="s.009900">
                <emph type="center"/>
              LIBER TRIGESIMVSTERTIVS.
                <emph.end type="center"/>
              </s>
            </p>
            <p type="main">
              <s id="s.009901">
                <emph type="center"/>
              De ſenſibus, ſenſibuſque ac
                <lb/>
              voluptate.
                <emph.end type="center"/>
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg1386"/>
              </s>
            </p>
            <p type="margin">
              <s id="s.009902">
                <margin.target id="marg1386"/>
              Demonſtra­
                <lb/>
              tio, quæ non
                <lb/>
              ſint niſi
                <lb/>
              quinque ſen­
                <lb/>
              ſus.</s>
            </p>
            <p type="main">
              <s id="s.009903">PRINCIPO igitur cùm tria
                <lb/>
              nobis eſſent neceſſaria, con­
                <lb/>
              ſeruatio hominum, beatitu­
                <lb/>
              do, & generis eorum ſem­
                <lb/>
              piternitas, conſeruationi ſen­
                <lb/>
              ſus, beatitudini mens, ſempiternitati gene­
                <lb/>
              ris vis genitalis, quæ propagatione natu­
                <lb/>
              ram continuaret, attributa ſunt. </s>
              <s id="s.009904">horum
                <lb/>
              cùm tres ſint differentiæ, totidem etiam ſunt
                <lb/>
              excellentiæ: Mens finis nobilitate: Genita­
                <lb/>
              lis vis diuturnitate: Senſus commodorum
                <lb/>
              multitudine præcellunt. </s>
              <s id="s.009905">Etenim & ob co­
                <lb/>
              gnitionem ipſam propriam, & mentis ſa­
                <lb/>
              lutem ſunt. </s>
              <s id="s.009906">Vnde quinque eſſe neceſſe eſt.
                <lb/>
              </s>
              <s id="s.009907">Ea enim, quæ nobis occurrunt, partim pro­
                <lb/>
              xima ſunt, partim remota. </s>
              <s id="s.009908">Quæ autem pro­
                <lb/>
              xima, vel exterius occurrunt, horumque gra­
                <lb/>
              tia ſenſus tactus eſt conſtitutus: vel intùs
                <lb/>
              aſſumuntur, & ea cùm non niſi nobis vo­
                <lb/>
              lentibus intus aſſumantur, olfactu antea ex­
                <lb/>
              plorare ſatis eſt: nam iam aſſumpta, guſtus
                <lb/>
              depræhendit. </s>
              <s id="s.009909">Ea verò quæ non tanguntur,
                <lb/>
              occurrunt autem, vt fugere poſſemus, cum
                <lb/>
              directè obuiant, viſu præuidentur: cum au­
                <lb/>
              tem ex obliquo, aërem mouere coguntur
                <lb/>
              atque ſtrepitum facere, cui auditus præfici­
                <lb/>
              tur. </s>
              <s id="s.009910">Manifeſtum eſt igitur, quòd quinque
                <lb/>
              ſenſibus opus nobis, & animalibus perfe­
                <lb/>
              ctioribus erat: ſextum autem ſi natura con­
                <lb/>
              ſtituiſſet, nulli vſui futurum. </s>
              <s id="s.009911">Itaque tantum
                <lb/>
              erunt quinque ſenſius. </s>
              <s id="s.009912">Tentauit & hoc Ari­
                <lb/>
              ſtoteles demonſtrare, ſed communibus aſ­
                <lb/>
              ſumptionibus vſus eſt. </s>
              <s id="s.009913">Verum verò præter
                <lb/>
              hæc quinque ſenſilia nullum aliud in rebus
                <lb/>
              ſit, ex finis ratione, quanquam perſpicuum
                <lb/>
              videatur, magnam tamen habet ambigui­
                <lb/>
              tatem: ne non lateat aliqua qualitas no­
                <lb/>
              bis ignota: velut & id quo canes depræ­
                <lb/>
              hendunt dominos, quanquam ad odorem
                <lb/>
              pertinere videatur, an fortè melius eſt ali­
                <arrow.to.target n="marg1387"/>
                <lb/>
              quid atque præſtantius quod ſentit? </s>
              <s id="s.009914">Com­
                <lb/>
              munia verò omnibus ſenſilia, & ipſa ſunt
                <lb/>
              quinque magnitudo, numerus, motus,
                <lb/>
              quies, & forma. </s>
              <s id="s.009915">Hæc omnia ſolus viſus
                <lb/>
              perfectè aſſequitur, quòd illis indigeret in
                <lb/>
              luce: tactus minus perfectè, quòd ei opus
                <lb/>
              ſit ſolum hæc diſtinguere in tenebris, dum
                <lb/>
              oculis non valemus: nam dum oculis vale­
                <lb/>
              mus, ſufficit tactui, vt propria cognoſcat
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg1388"/>
                <lb/>
              ſenſilia. </s>
              <s id="s.009916">Sunt autem, calidum, frigidum, hu­
                <lb/>
              midum, ſiccum, graue, leue, molle, durum,
                <lb/>
              lentum, friabile, lene, aſperum.
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg1389"/>
              </s>
            </p>
            <p type="margin">
              <s id="s.009917">
                <margin.target id="marg1387"/>
              Communia
                <lb/>
              ſenſilia, &
                <lb/>
              ipſa quinque.</s>
            </p>
            <p type="margin">
              <s id="s.009918">
                <margin.target id="marg1388"/>
              Senſus tactus
                <lb/>
              obiecta.</s>
            </p>
            <p type="margin">
              <s id="s.009919">
                <margin.target id="marg1389"/>
              Ouulus ſex
                <lb/>
              cauſis præ­
                <lb/>
              ſtantior aliis
                <lb/>
              ſenſibus.</s>
            </p>
            <p type="main">
              <s id="s.009920">Nobiliſſimus autem viſus inter omnia,
                <lb/>
              quæ exterius comprehendunt: quòd procul
                <lb/>
              magis, quòd plura, quòd exquiſitius, quòd
                <lb/>
              celerius, quòd ſub pluribus differentiis,
                <lb/>
              quòd diuinius. </s>
              <s id="s.009921">Procul cognoſcere quis du­
                <lb/>
              bitat, cum ſtellas aſſequatur? </s>
              <s id="s.009922">Plura verò,
                <lb/>
              quòd nihil luce aut colore certo careat, quæ
                <lb/>
              ambo oculi ſunt obiecta prima. </s>
              <s id="s.009923">Exquiſi­
                <lb/>
              tiſſimè etiam, nam nullus ſenſus adeò mi­
                <lb/>
              nutas rerum differentias compræhendit vt
                <lb/>
              ille. </s>
              <s id="s.009924">Celerrimè, vt cum ſolus illicò: nam
                <lb/>
              auris ſoni aduentum expectat, & odoratus
                <lb/>
              reſpiratione indiget. </s>
              <s id="s.009925">Differentias plures
                <lb/>
              agnoſcit colorum, & omnia ( vt dixi) com­
                <lb/>
              munia ſenſilia, vel ſolus, vel maximè cum
                <lb/>
              ad tactum confertur. </s>
              <s id="s.009926">Diuinius, vt qui ſolus
                <lb/>
              nihil afficiatur ſentiendo nec laboret, ſo­
                <lb/>
              luſque intellectui inter ſenſus ſimillimus
                <lb/>
              exiſtat. </s>
              <s id="s.009927">Itaque nihil mirum eſt, ſi natura
                <lb/>
              nos ad timorem compulit in tenebris, vtque
                <lb/>
              optimo duce deſtitutos. </s>
              <s id="s.009928">Ergo non nigredo
                <lb/>
              non obſcuritas tenebrarum nos ad timen­
                <lb/>
              dum impulit, ſed quòd oculi auxilio ca­
                <lb/>
              rentes, imbecilles & omni iniuriæ expoſiti
                <lb/>
              videamur. </s>
              <s id="s.009929">Quòd autem ita ſit, oſtendit ſo­
                <lb/>
              cietas, quæ timorem alleuiat, cum tamen
                <lb/>
              nigredo, & obſcuritas maneant: vixque vl­
                <lb/>
              lus, ſit qui inter multos familiares etiam
                <lb/>
              in denſiſſimis tenebris timeat, quodque in
                <lb/>
              ignotis locis, & inſolitis magis timea­
                <lb/>
              mus, quam conſuetis. </s>
              <s id="s.009930">Igitur oculi ipſi pro
                <arrow.to.target n="marg1390"/>
                <lb/>
              tot amicis ac ſatellitibus ſunt præſidio. </s>
              <s id="s.009931">Ea
                <lb/>
              de cauſa ſolùm oculum natura muniuit pal­
                <lb/>
              pebris, vt ſolus tanquam rex nec inuitus la­
                <lb/>
              borare cogeretur, nec cum nollet ociari,
                <lb/>
              ſed arbitrium videret, quæ vellet, abſtine­
                <lb/>
              ret ſi odiſſet. </s>
              <s id="s.009932">At auris etiam, quæ nolit,
                <lb/>
              cogitur audire, & tactus ſentire. </s>
              <s id="s.009933">Tenuiſſi­
                <lb/>
              mæ autem ſubſtantiæ oculum eſſe ac ſen­
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg1391"/>
                <lb/>
              tiendi viſum, indicant tria: quòd exquiſi­
                <lb/>
              tiſſimè diiudicet, quòd imago rei viſæ in
                <lb/>
              nullo ſubiecto conſtat: nam ſi conſtaret,
                <lb/>
              in aere maximè haberet ſedem, atque ob
                <lb/>
              id flatibus ventorum velleretur, quod haud
                <lb/>
              contingit: denique quod Venere, proflu­
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg1392"/>
                <lb/>
              uio ſanguinis, & his, quæ ſanguinem
                <lb/>
              cogunt maximè lædatur: igitur optimum
                <lb/>
              in nobis etiam eſt, quod ſubtiliſſimum.
                <lb/>
              </s>
              <s id="s.009934">Hic ſenſus in aqueo collocatur, tum quia
                <lb/>
              lucem, & lumen in perſpicua re collocari ne­
                <lb/>
              ceſſe erat: at diximus aërem miſtionem non
                <lb/>
              ingredi, itaque in ſola aqua
                <expan abbr="cõſtitui">conſtitui</expan>
              poterat?
                <lb/>
              </s>
              <s id="s.009935">ſpiritus etiam in calido vel ſicco tam tenues
                <lb/>
              conſumpti fuiſſent. </s>
              <s id="s.009936">Nec neceſſaria fuit ſicci­
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg1393"/>
                <lb/>
              tas ad continendum ſpecies, vt iudicium ſe­
                <lb/>
              quatur, cum lux ac lumen maneant. </s>
              <s id="s.009937">Sonus
                <lb/>
              verò cùm haud maneat, ſeruari in ſenſu de­
                <lb/>
              buit, vt iudicium ſequeretur: ob id ſonus in
                <lb/>
              ſicco poſitus fuit. </s>
              <s id="s.009938">Igitur quia oculus in frigi­
                <lb/>
              do, & humido, odoratus facultas in calido, & </s>
            </p>
          </chap>
        </body>
      </text>
    </archimedes>