1
tus, eaſque. conferunt inter ſe, cum Ariſtoteles eius terminos aſſumat. Deinde oppugnant placi
tum Ariſtotelis qui vltimum non eſſe rerum definitioni, hi verò ortui adſcribunt. Prætereà pri
mum eſſe ſubſtantiis, atque omnino permanentibus, cùm ipſi tribuant id motui, atque iis quæ
fiunt cum motu, quatenus complectuntur motum. Mitto nunc, quòd ſubſtantiam non cum
motu generari autumant, id quod fuit nobis anteà confutatum. Ita ergo regulæ iſtæ Latino
rum à ſententia philoſophi valde admodum diſtant.
tus, eaſque. conferunt inter ſe, cum Ariſtoteles eius terminos aſſumat. Deinde oppugnant placi
tum Ariſtotelis qui vltimum non eſſe rerum definitioni, hi verò ortui adſcribunt. Prætereà pri
mum eſſe ſubſtantiis, atque omnino permanentibus, cùm ipſi tribuant id motui, atque iis quæ
fiunt cum motu, quatenus complectuntur motum. Mitto nunc, quòd ſubſtantiam non cum
motu generari autumant, id quod fuit nobis anteà confutatum. Ita ergo regulæ iſtæ Latino
rum à ſententia philoſophi valde admodum diſtant.
C
D
E
a 1. de cauſ
ſis planta
rum c. 13.
ſis planta
rum c. 13.
F
G
H
A
Quæ ſit germana Philoſophi ſententia de terminis mutationum. Cap. XXXI.
ARBITROR equidem Ariſtotelem omnem rem paucioribus, atque illis quidem arctiori
bus regulis comprehendiſſe. primum enim diſtribuit res in ſucceſsiuas, atque permanen
teis, in eas ſcilicet quæ ſunt per parteis, quin potius per terminos ſuos, & eas quarum omnes par
tes ſunt ſimul. Nam in vnoquoque quod ſpectatur ſub ratione quanti, eſt aliquod indiuiduum
quod quidem in extremis eſt actu, inter extrema verò poteſtate, atque in extremis habet vnam
rationem duntaxat, vel initij, vel finis, intra extrema duplicem rationem obtinet, finis quidem,
ſi partem præcedentem reſpicias, initij verò, ſi ſubſequentem. id proptereà partes continuorum
inter ſe connectuntur & continuantur: ita punctum in linea, linea in ſuperficie, ſuperficies in ſo
lido; inſtans quod nos momentum, ſiue punctum dicimus, in tempore, mutatum eſſe in motu ta
lem vim habent: & hæc ſola ſunt in iis quę ſucceſsiua exiſtunt, partibus antecedentibus iam abo
letis, ſubſequentibus verò non dum exiſtentibus: talia verò ſunt, motus & tempus, ſed cùm tem
pus æternum ſit, neque cęperit, neque deſinere poſsit in Schola Peripatetica, terminos non ha
bet, niſi poteſtate. quòd ſi termini illius aliquando aſsignantur, non ſunt eius ſimpliciter, ſed vt ap
plicatur ad res in tempore exiſtenteis, quarum eſt initium & finis. ita quoque de conuerſione qui
motus perpetuus eſt, dicere oportet: nullus enim terminus eſt in ea, quin ſit ſimul finis & initium,
ac termini puncto in aliqua cęli ſede notato ſola cogitatione capiuntur. Reſtat igitur alter mo
tus qui perpetuus non eſt. Conſtat hic è duobus terminis inter ſeſe diſtinctis termino à quo, &
termino ad quem in cuius vtriuſque parte eſt, dum eſt actu motus. verùm quia terminus à quo
reuera locum priuationis obtinet, terminus autem ad quem formæ & finis, & omnino rei quæ
ſit; ei verò, quod eſt, & fini, & formæ denominatio rerum tribuitur potiusquàm priuationi, & ei,
quod non eſt. Tùm prætereà quoniam interitus per ſe non expetitur à natura, ſed ortus; eius
autem gratia paratur interitus: etiam fit, vt generationi ipſi potiusquàm interitui motus condi
ditiones tribuantur: hæc verò tendit ad formam. Accedit eodem, quòd termini illi ſunt in re
bus ſenſilibus qui indicari poſſunt, ſi igitur notetur terminus à quo ſimpliciter, non dum eſt mo
tus. quidquid ſuccedit tribuendum termino ad quem; at poſtquam aliquid acceſsit de termino
ad quem, iam motus eſt, non autem terminus: quippequòd eius partes ſunt motus; id enim ſibi
vult, eſſe diuiduum in infinitum. Ergo ab inito non datur primum mutatum eſſe: at cùm ter
minetur motus forma, eaque. adueniente ceſſet, hęc autem verè eſt: ideò datur vltimum mo
tus, quod eſt ipſa forma, qua omnes motus proprio iure terminantur. Hoc ergo loco aduerto
tu diligenter, vt ab aliis auctoribus diſcedamus. Etenim ipſi ſecernunt motum à termino ad
quem, & de motu ſine termino ad quem iudicium ferunt id cuius eſt eſſentia, ab eſſentia ſua ſe
parantes: nos motum cum termino accipimus, eaque. ratione de illius terminis decernimus. Illi
ſumunt de motu non eſſe; nos, quia motus forma terminatur à qua eſt omne eſſe, deſcribimus
ipſum per eſſe. Tertio illi eodem modo de motu ſtatuunt, & de iis quæ cum motu parantur:
nos hæc de motu ſimpliciter, ab Ariſtotele decreta fuiſſe credimus. Illi motui binos terminos
priores, binoſque. poſteriores adſcribunt; nos tantum duos: alterum à principio qui negatione ſi
gnificatur, alterum à fine qui notatur affirmatione. Ii demum etiam volunt notari terminos,
cùm ſecundùm extentionem & quantitatem, tùm etiam ſecundùm gradum: at nos ſolùm termi
nos ab Ariſtotele deſcriptos eſſe dicimus qui reſpiciunt gradum & ordinem perfectionis; quan
dò illud incertum eſt, nec perpetuum in omni mutatione, neque etiam in eadem ſpecie mutatio
nis: nam poteſt lac totum concreſcere, poteſt etiam affici particulatim: at gradus & ordo per
fectionis in natura certus & perpetuus eſt. Nunc ad reliqua tranſeamus quæ permanentia nomi
nantur. Hæc cùm fiant vel per generationem, vel ſine generatione, & indiuiduè: de poſtremis
hiſce ſolum id habemus ex Ariſtotele, quòd ſimul fiunt & ſunt; ſimul intereunt & interierunt,
& prætereà nihil. Sed ea fortaſſe quæ ſubiicientur, attinentia ad alteram partem permanentium
cum iis quæ de ſucceſsiuis ſtatuimus, præbebunt occaſionem, niſi fallor, etiam enucleandi proprie
tateis illorum, ſi quæ ſunt. Inde verò res omnis intelligetur, ſi ante expoſuerimus, quemadmo
dum ſe habeat motus per quem, ſeu cum quo ipſa producuntur, hic obitur inter contraria, atque
inter priuationem & formam: modò à priuatione tendens ad formam, modò contra à forma
ad priuationem; & dum tendit à priuatione ad formam habens rationem generationis, ſiue
bus regulis comprehendiſſe. primum enim diſtribuit res in ſucceſsiuas, atque permanen
teis, in eas ſcilicet quæ ſunt per parteis, quin potius per terminos ſuos, & eas quarum omnes par
tes ſunt ſimul. Nam in vnoquoque quod ſpectatur ſub ratione quanti, eſt aliquod indiuiduum
quod quidem in extremis eſt actu, inter extrema verò poteſtate, atque in extremis habet vnam
rationem duntaxat, vel initij, vel finis, intra extrema duplicem rationem obtinet, finis quidem,
ſi partem præcedentem reſpicias, initij verò, ſi ſubſequentem. id proptereà partes continuorum
inter ſe connectuntur & continuantur: ita punctum in linea, linea in ſuperficie, ſuperficies in ſo
lido; inſtans quod nos momentum, ſiue punctum dicimus, in tempore, mutatum eſſe in motu ta
lem vim habent: & hæc ſola ſunt in iis quę ſucceſsiua exiſtunt, partibus antecedentibus iam abo
letis, ſubſequentibus verò non dum exiſtentibus: talia verò ſunt, motus & tempus, ſed cùm tem
pus æternum ſit, neque cęperit, neque deſinere poſsit in Schola Peripatetica, terminos non ha
bet, niſi poteſtate. quòd ſi termini illius aliquando aſsignantur, non ſunt eius ſimpliciter, ſed vt ap
plicatur ad res in tempore exiſtenteis, quarum eſt initium & finis. ita quoque de conuerſione qui
motus perpetuus eſt, dicere oportet: nullus enim terminus eſt in ea, quin ſit ſimul finis & initium,
ac termini puncto in aliqua cęli ſede notato ſola cogitatione capiuntur. Reſtat igitur alter mo
tus qui perpetuus non eſt. Conſtat hic è duobus terminis inter ſeſe diſtinctis termino à quo, &
termino ad quem in cuius vtriuſque parte eſt, dum eſt actu motus. verùm quia terminus à quo
reuera locum priuationis obtinet, terminus autem ad quem formæ & finis, & omnino rei quæ
ſit; ei verò, quod eſt, & fini, & formæ denominatio rerum tribuitur potiusquàm priuationi, & ei,
quod non eſt. Tùm prætereà quoniam interitus per ſe non expetitur à natura, ſed ortus; eius
autem gratia paratur interitus: etiam fit, vt generationi ipſi potiusquàm interitui motus condi
ditiones tribuantur: hæc verò tendit ad formam. Accedit eodem, quòd termini illi ſunt in re
bus ſenſilibus qui indicari poſſunt, ſi igitur notetur terminus à quo ſimpliciter, non dum eſt mo
tus. quidquid ſuccedit tribuendum termino ad quem; at poſtquam aliquid acceſsit de termino
ad quem, iam motus eſt, non autem terminus: quippequòd eius partes ſunt motus; id enim ſibi
vult, eſſe diuiduum in infinitum. Ergo ab inito non datur primum mutatum eſſe: at cùm ter
minetur motus forma, eaque. adueniente ceſſet, hęc autem verè eſt: ideò datur vltimum mo
tus, quod eſt ipſa forma, qua omnes motus proprio iure terminantur. Hoc ergo loco aduerto
tu diligenter, vt ab aliis auctoribus diſcedamus. Etenim ipſi ſecernunt motum à termino ad
quem, & de motu ſine termino ad quem iudicium ferunt id cuius eſt eſſentia, ab eſſentia ſua ſe
parantes: nos motum cum termino accipimus, eaque. ratione de illius terminis decernimus. Illi
ſumunt de motu non eſſe; nos, quia motus forma terminatur à qua eſt omne eſſe, deſcribimus
ipſum per eſſe. Tertio illi eodem modo de motu ſtatuunt, & de iis quæ cum motu parantur:
nos hæc de motu ſimpliciter, ab Ariſtotele decreta fuiſſe credimus. Illi motui binos terminos
priores, binoſque. poſteriores adſcribunt; nos tantum duos: alterum à principio qui negatione ſi
gnificatur, alterum à fine qui notatur affirmatione. Ii demum etiam volunt notari terminos,
cùm ſecundùm extentionem & quantitatem, tùm etiam ſecundùm gradum: at nos ſolùm termi
nos ab Ariſtotele deſcriptos eſſe dicimus qui reſpiciunt gradum & ordinem perfectionis; quan
dò illud incertum eſt, nec perpetuum in omni mutatione, neque etiam in eadem ſpecie mutatio
nis: nam poteſt lac totum concreſcere, poteſt etiam affici particulatim: at gradus & ordo per
fectionis in natura certus & perpetuus eſt. Nunc ad reliqua tranſeamus quæ permanentia nomi
nantur. Hæc cùm fiant vel per generationem, vel ſine generatione, & indiuiduè: de poſtremis
hiſce ſolum id habemus ex Ariſtotele, quòd ſimul fiunt & ſunt; ſimul intereunt & interierunt,
& prætereà nihil. Sed ea fortaſſe quæ ſubiicientur, attinentia ad alteram partem permanentium
cum iis quæ de ſucceſsiuis ſtatuimus, præbebunt occaſionem, niſi fallor, etiam enucleandi proprie
tateis illorum, ſi quæ ſunt. Inde verò res omnis intelligetur, ſi ante expoſuerimus, quemadmo
dum ſe habeat motus per quem, ſeu cum quo ipſa producuntur, hic obitur inter contraria, atque
inter priuationem & formam: modò à priuatione tendens ad formam, modò contra à forma
ad priuationem; & dum tendit à priuatione ad formam habens rationem generationis, ſiue
zoom in
zoom out
zoom area
full page
page width
set mark
remove mark
get reference
digilib