1
non dum eſt qualitas: tum verò eſt qualitas, vbi iam ſenſilis facti eſt: & quando non eſt ſenſilis
non eſt qualitas, niſi poteſtate, & quemadmodum pars dieſeos non eſt ſonus, quia non auditur,
ſic, quæ non cadunt in ſenſus, non ſunt qualitates; ea enim fuit Ariſtotelis firma ſententia, atque
à communi hominum ſenſu ducta, cui refragari difficile admodum eſt, id quod ſenſile non eſt,
qualitatem eſſe non poſſe, quod item ab ipſo pluribus rationibus munitum ac diſputatum con
tra Platonicos fuit, a qualitates naturales ex indiuiduis primordiis componentes, quæ item cum
ipſi formarum, quæ ad eſſentiam pertinerent, elementa ponerent, eas nos, quà de ortu ſubſtantia
rum diſſeremus, exponere inſtituimus. Quare ſi hæc vera ſunt, vt certè in phyſicis eſt confiten
dum; non pugnabunt hæc ſecum, eſſe ſcilicet primam qualitatem, & contrahi particulatim.
Quòd ſi roges, quid ergo ſunt iſtæ partes? ad quod' nam prædicamentum referuntur? Certè
etiam & ipſæ qualitates erunt analogicè; quoniam qualitatis initia; ſed videbuntur imitari par
tem illam ſubſtantiæ proportione quam in ortu ante extremam formam produci dictum eſt:
eas enim materiæ partem faciebamus. ſic aimus eas qualitatis parteis per ſe notare ſolùm mate
riam: à qualitate ſignificari prætereà formam, ac potius appellandas eſſe affectioneis quàm qua
litateis: & demum qualitates in potentia. ſic ergo, gradus vt pręſeferunt ordinem ad perfectio
nem, notant materiam, vt verò certum obtinuere terminum, iam ſunt qualitates. Ita cùm adiun
gis, ſi primùm; ergo non producetur particulatim; hoc verò nego, & reliqua quæ manant ex
hoc. Neque hîc eſt quòd quæras, vt iſtæ qualitates potentia conſiſtant; ne fortè dubites materiam
aliquandò ſeparatam offendi ab omni actu: manent enim tunc, cum actu oppoſito, quemadmo
dum explicabimus, quà de intentione formarum. Hæc non admodum animaduertens Zima
ra negauit minimum in qualitatibus habentibus contrarium; neque vidit eas quæ non habent
contrarium, idem habere ſummum & minimum, quia non intenduntur, neque remittuntur;
deceptus autem eſſe videtur in eo, quòd ignorauit parteis, quæ ſunt infra primam qualitatem ſen
ſilem, non eſſe qualitates. Hinc patet fallacia quartæ illius dubitationis quæ tertio ab hoc capi
te propoſita eſt. Neque enim neceſſe eſt dari minus minimo in qualitate, etiamſi prima quali
tas per motum producatur, & per parteis in infinitum diuiduas, cùm id quod eſt infra primam
qualitatem, non ſit qualitas, niſi potentia, & notet materiam cuius proprium eſt diuidi in infi
nitum.
non dum eſt qualitas: tum verò eſt qualitas, vbi iam ſenſilis facti eſt: & quando non eſt ſenſilis
non eſt qualitas, niſi poteſtate, & quemadmodum pars dieſeos non eſt ſonus, quia non auditur,
ſic, quæ non cadunt in ſenſus, non ſunt qualitates; ea enim fuit Ariſtotelis firma ſententia, atque
à communi hominum ſenſu ducta, cui refragari difficile admodum eſt, id quod ſenſile non eſt,
qualitatem eſſe non poſſe, quod item ab ipſo pluribus rationibus munitum ac diſputatum con
tra Platonicos fuit, a qualitates naturales ex indiuiduis primordiis componentes, quæ item cum
ipſi formarum, quæ ad eſſentiam pertinerent, elementa ponerent, eas nos, quà de ortu ſubſtantia
rum diſſeremus, exponere inſtituimus. Quare ſi hæc vera ſunt, vt certè in phyſicis eſt confiten
dum; non pugnabunt hæc ſecum, eſſe ſcilicet primam qualitatem, & contrahi particulatim.
Quòd ſi roges, quid ergo ſunt iſtæ partes? ad quod' nam prædicamentum referuntur? Certè
etiam & ipſæ qualitates erunt analogicè; quoniam qualitatis initia; ſed videbuntur imitari par
tem illam ſubſtantiæ proportione quam in ortu ante extremam formam produci dictum eſt:
eas enim materiæ partem faciebamus. ſic aimus eas qualitatis parteis per ſe notare ſolùm mate
riam: à qualitate ſignificari prætereà formam, ac potius appellandas eſſe affectioneis quàm qua
litateis: & demum qualitates in potentia. ſic ergo, gradus vt pręſeferunt ordinem ad perfectio
nem, notant materiam, vt verò certum obtinuere terminum, iam ſunt qualitates. Ita cùm adiun
gis, ſi primùm; ergo non producetur particulatim; hoc verò nego, & reliqua quæ manant ex
hoc. Neque hîc eſt quòd quæras, vt iſtæ qualitates potentia conſiſtant; ne fortè dubites materiam
aliquandò ſeparatam offendi ab omni actu: manent enim tunc, cum actu oppoſito, quemadmo
dum explicabimus, quà de intentione formarum. Hæc non admodum animaduertens Zima
ra negauit minimum in qualitatibus habentibus contrarium; neque vidit eas quæ non habent
contrarium, idem habere ſummum & minimum, quia non intenduntur, neque remittuntur;
deceptus autem eſſe videtur in eo, quòd ignorauit parteis, quæ ſunt infra primam qualitatem ſen
ſilem, non eſſe qualitates. Hinc patet fallacia quartæ illius dubitationis quæ tertio ab hoc capi
te propoſita eſt. Neque enim neceſſe eſt dari minus minimo in qualitate, etiamſi prima quali
tas per motum producatur, & per parteis in infinitum diuiduas, cùm id quod eſt infra primam
qualitatem, non ſit qualitas, niſi potentia, & notet materiam cuius proprium eſt diuidi in infi
nitum.
POTVIT & id quoque dubitari non modò ob ea quæ nunc tanquam firma & certa conſti
tuta ſunt, ſed propter illa item quæ nos olim accepimus. Nam ſæpe poſita ſunt à nobis tria
motus elementa, terminus à quo, terminus ad quem, & ſubiectum. An'ne vera ſit prorſus ea
poſitio, videlicet, terminum à quo eſſe partem quampiam motus. Neque enim defuere qui ſe
cus exiſtimare potuiſſe videantur (nanque etſi ad hoc problema nihil priuatim dicunt; ea tamen
decernunt ex quibus hæc conſequuntur) terminum à quo ad motus eſſentiam nullo modo per
tinere: ſed alterum illi oppoſitum duntaxat in eſſentia motus eſſe recipiendum. Rationes au
tem quibus vtuntur, huiuſmodi ſunt. Motus nil eſt aliud, quàm actus eius quod poteſtate, qua
tenus huiuſmodi. hoc verò nil aliud ſibi vult, quàm proceſſum in actum perfectum. Ergo ſo
lum ſignificat viam in terminum ad quem. Confirmatur autem ex eo, quòd etiam motus inci
pit à termino ad quem, velut albefactio à primo gradu albedinis. & reipſa eſt profectus in albe
dine, extrinſecus autem proceſſus in nigredine, aboletur enim. Accedit eodem auctoritas Ari
ſtotelis qui motuum repugnantiam iudicandam eſſe cenſeat ex aduerſitate terminorum ad quos,
non autem terminorum à quibus, quaſi nullam rationem termini à quo habendam eſſe cenſuerit
Ariſtoteles. Itaque etiam motus veritatem à termino ad quem duntaxat arbitrantur eſſe peten
dam. Sic igitur etſi non ſine termino à quo conſtat motus, at illi ineſt veluti comes, non vt prin
cipium & eſſentia motus. Hoc equidem placitum arctè tenuiſſe accurateque. defendiſſe grauiſsi
mos viros accepimus, ex quo etiam nata ſunt illa, nimirum id poteſtatis quod in motus defini
tione comprehenderetur, ad terminum ad quem referri oportere. Nam cùm id ſine contro
uerſia detur à Peripateticis terminum ad quem in motu principem locum obtinere, & poteſtas in
definitione motus ſibi vendicet primas. Ergo neceſſe eſt poteſtas & terminus ad quem reapſe
conueniant. Potiſsimam verò partem definitionis eſſe poteſtatem in motu ſic approbant. Talis
enim definitio motus aſsignata eſt. Actus eius quod ſit poteſtate, quatenus eſt poteſtate. In qua
ſanè oratione actus locum generis occupauit, poteſtas verò differentiæ. Atqui differentia, quo
niam eſt ſicuti forma, magis attingit eſſentiam rei quàm genus, quod eſt ſicuti materia. Tùm de
inde quia motus acceptum refert, quòd vnus ſit, & à cęteris ſeparatus, termino ad quem; ad hunc
verò eſt in potentia. Igitur poteſtate motus ipſe determinatur; quippe qui in eiuſmodi
tuta ſunt, ſed propter illa item quæ nos olim accepimus. Nam ſæpe poſita ſunt à nobis tria
motus elementa, terminus à quo, terminus ad quem, & ſubiectum. An'ne vera ſit prorſus ea
poſitio, videlicet, terminum à quo eſſe partem quampiam motus. Neque enim defuere qui ſe
cus exiſtimare potuiſſe videantur (nanque etſi ad hoc problema nihil priuatim dicunt; ea tamen
decernunt ex quibus hæc conſequuntur) terminum à quo ad motus eſſentiam nullo modo per
tinere: ſed alterum illi oppoſitum duntaxat in eſſentia motus eſſe recipiendum. Rationes au
tem quibus vtuntur, huiuſmodi ſunt. Motus nil eſt aliud, quàm actus eius quod poteſtate, qua
tenus huiuſmodi. hoc verò nil aliud ſibi vult, quàm proceſſum in actum perfectum. Ergo ſo
lum ſignificat viam in terminum ad quem. Confirmatur autem ex eo, quòd etiam motus inci
pit à termino ad quem, velut albefactio à primo gradu albedinis. & reipſa eſt profectus in albe
dine, extrinſecus autem proceſſus in nigredine, aboletur enim. Accedit eodem auctoritas Ari
ſtotelis qui motuum repugnantiam iudicandam eſſe cenſeat ex aduerſitate terminorum ad quos,
non autem terminorum à quibus, quaſi nullam rationem termini à quo habendam eſſe cenſuerit
Ariſtoteles. Itaque etiam motus veritatem à termino ad quem duntaxat arbitrantur eſſe peten
dam. Sic igitur etſi non ſine termino à quo conſtat motus, at illi ineſt veluti comes, non vt prin
cipium & eſſentia motus. Hoc equidem placitum arctè tenuiſſe accurateque. defendiſſe grauiſsi
mos viros accepimus, ex quo etiam nata ſunt illa, nimirum id poteſtatis quod in motus defini
tione comprehenderetur, ad terminum ad quem referri oportere. Nam cùm id ſine contro
uerſia detur à Peripateticis terminum ad quem in motu principem locum obtinere, & poteſtas in
definitione motus ſibi vendicet primas. Ergo neceſſe eſt poteſtas & terminus ad quem reapſe
conueniant. Potiſsimam verò partem definitionis eſſe poteſtatem in motu ſic approbant. Talis
enim definitio motus aſsignata eſt. Actus eius quod ſit poteſtate, quatenus eſt poteſtate. In qua
ſanè oratione actus locum generis occupauit, poteſtas verò differentiæ. Atqui differentia, quo
niam eſt ſicuti forma, magis attingit eſſentiam rei quàm genus, quod eſt ſicuti materia. Tùm de
inde quia motus acceptum refert, quòd vnus ſit, & à cęteris ſeparatus, termino ad quem; ad hunc
verò eſt in potentia. Igitur poteſtate motus ipſe determinatur; quippe qui in eiuſmodi