Cardano, Girolamo, De subtilitate, 1663
page |< < of 403 > >|
    <archimedes>
      <text>
        <body>
          <chap>
            <p type="main">
              <s id="s.010238">
                <pb pagenum="577" xlink:href="016/01/224.jpg"/>
              nunquam, vt ſalix. </s>
              <s id="s.010239">Sed hæc fructifera non
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg1444"/>
                <lb/>
              eſt. </s>
              <s id="s.010240">Quòd ſi mutare colores propoſitum eſt,
                <lb/>
              arbori inſerito, quæ fructum eius coloris fe­
                <lb/>
              rat: velut citrio in morum inſito, citrium ru­
                <lb/>
              brum ſi rubra mora fuerint, naſcetur. </s>
              <s id="s.010241">Inuen­
                <lb/>
              tum hac ratione putant, vt roſeapoma fie­
                <lb/>
              rent, primò quidem inſito pomi ſurculo in
                <lb/>
              mori rubri arborem, inde propagata per in­
                <lb/>
              ſitionum ſucceſſiones planta Indicio eſt hæc
                <lb/>
              poma colorem non ſolùm, ſed ſaporem, &
                <lb/>
              paruitatem retinuiſſe. </s>
              <s id="s.010242">Ergo eadem ratio,
                <lb/>
              idémque conſilium ac ſingulare mutandi
                <lb/>
              odorem, ſaporem, & colorem. </s>
              <s id="s.010243">Veruntamen
                <lb/>
              etiam prodeſt nouas plantas ſimilibus colo­
                <lb/>
              re, & odore, vel ſapore alere: nam in omni
                <lb/>
              mutatione veſtigium aliquod eius, ex quo
                <lb/>
              mutatio fit, ſeruatur. </s>
              <s id="s.010244">Oportet igitur diutur­
                <lb/>
              nam eſſe mutationem, aut validam: cùm va­
                <lb/>
              lidam arbores non ferant, diuturnam eſſe
                <lb/>
              neceſſe eſt. </s>
              <s id="s.010245">Videntur etiam mutari plantæ,
                <lb/>
              propter regiones aut loca, ad quæ transfe­
                <lb/>
              runtur: & loco quidem tanquam alimento,
                <lb/>
              aut propter ventos, Solémque. </s>
              <s id="s.010246">Læſæ etiam
                <lb/>
              mutantur, colore nempe ad vtrunque, ſapore
                <lb/>
              autem, & odore rarò in meliùs, niſi amaros,
                <lb/>
              aut acres fructus edant. </s>
              <s id="s.010247">Sunt etiam qui per­
                <lb/>
              ſica conſitis ſub ipſis rubris roſis rubicunda
                <lb/>
              fieri exiſtiment, quaſi arbores imaginatione
                <lb/>
              quadam moueantur, quod in palma certum
                <lb/>
              eſt, cùm fœmina maſculi amore conſuma­
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg1445"/>
                <lb/>
              tur, & tabeſcat. </s>
              <s id="s.010248">Excipiunt omne genus ar­
                <lb/>
              borum inſitum duæ arbores, cydoneum, at­
                <lb/>
              que caprificus, adeò benigna eſt illarum na­
                <lb/>
              tura. </s>
              <s id="s.010249">Olea etiam quandoque viti inſeritur,
                <lb/>
              viſáque eſt olim à Varrone apud Macium
                <lb/>
              Maximum, vocatúrque eleoſtaphylon: fru­
                <lb/>
              ctus eſt, vt oliua, ſaporem acini ſecum mi­
                <lb/>
              ſtum afferens. </s>
              <s id="s.010250">Inſeritur tamen ea ratione,
                <lb/>
              qua ſuperiùs dixi, ceraſo vitem inſeri poſſe:
                <lb/>
              nam tutior hic motus eſt.
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg1446"/>
              </s>
            </p>
            <p type="margin">
              <s id="s.010251">
                <margin.target id="marg1442"/>
              Ne fructus
                <lb/>
              putreſcant
                <lb/>
              in arbore.</s>
            </p>
            <p type="margin">
              <s id="s.010252">
                <margin.target id="marg1443"/>
              Quinam fru­
                <lb/>
              ctus non pu­
                <lb/>
              treſcant.</s>
            </p>
            <p type="margin">
              <s id="s.010253">
                <margin.target id="marg1444"/>
              Vt fructus
                <lb/>
              colorem, ſa­
                <lb/>
              porem,
                <expan abbr="odorẽ">odorem</expan>
              ,
                <lb/>
              & formam.</s>
            </p>
            <p type="margin">
              <s id="s.010254">
                <margin.target id="marg1445"/>
              Arbores quæ
                <lb/>
                <expan abbr="excipiũt">excipiunt</expan>
                <expan abbr="aliã">aliam</expan>
                <lb/>
              arborem in­
                <lb/>
              ſitione.</s>
            </p>
            <p type="margin">
              <s id="s.010255">
                <margin.target id="marg1446"/>
              Vt fructus
                <lb/>
              abſque nu­
                <lb/>
              cleo naſcan­
                <lb/>
              tur.</s>
            </p>
            <p type="main">
              <s id="s.010256">Quo pacto inſitæ arbores ſalici, perficus,
                <lb/>
              pinus, & quæ nucleum habent, aliæ feruntur
                <lb/>
              ſine nucleo edere fructum, quod mihi ad
                <lb/>
              hanc vſque diem nondum compertum eſt:
                <lb/>
              alij ramos, vt vitiis per medium diuiſos, ex­
                <lb/>
              tractáque diligenter medulla denuò iunctos
                <lb/>
              plantantes, vnam abſque nucleo naſci affir­
                <lb/>
              mant: idemque in aliis arboribus, quæ ſar­
                <lb/>
              mentis plantatis propagantur. </s>
              <s id="s.010257">Nanque ſe­
                <lb/>
              mina in acinis cùm terrea materiæ genita
                <lb/>
              ſint, neceſſe eſt, vt per rariorem arboris par­
                <lb/>
              tem deferatur id, ex quo fiunt. </s>
              <s id="s.010258">Ea autem pars
                <lb/>
              proculdubio medulla eſt: ficui denſior cor­
                <lb/>
              tex, & lignum per quæ tranſit ſuccus. </s>
              <s id="s.010259">Exem­
                <lb/>
              pta igitur medulla, ſi planta ſuperuixerit, ne­
                <lb/>
              ceſſe eſt acino? </s>
              <s id="s.010260">ſine ſemine generari. </s>
              <s id="s.010261">Nam
                <lb/>
              neque perdenſam ſubſtantiam corticis, aut
                <lb/>
              ligni, illorum materia deferri poteſt, nec per
                <lb/>
              inanem medullæ locum. </s>
              <s id="s.010262">Quamobrem & mi­
                <lb/>
              nores acini fiunt, pereunte parte craſſioris
                <lb/>
              humidi, & tenuior cortex, tenuíſque tota
                <lb/>
              ſubſtantia, qualis in paſſis vuis: nam in his
                <lb/>
              maximè experientia proceſſit, tum ob ex qui­
                <lb/>
              ſitam diligentiam, tum quia, multæ ſint ar­
                <lb/>
              bores, quæ ſine medulla viuere nequeant,
                <lb/>
              aliæ autem ægrè. </s>
              <s id="s.010263">Sunt qui nucleum ipſum
                <lb/>
              cortice poſtquam ſpontè apertum fuerit ſpo­
                <lb/>
              lient, inde
                <expan abbr="inuolutũ">inuolutum</expan>
              lana rurſus
                <expan abbr="ſepeliãt">ſepeliant</expan>
              . </s>
              <s id="s.010264">Sic
                <lb/>
              ferunt nucem Tarentinam abſque putamine
                <lb/>
              naſci: circundatur luna, ne à vermibus eda­
                <lb/>
              tur nucleus, vt aliud quippiam oriatur. </s>
              <s id="s.010265">Sed
                <arrow.to.target n="marg1447"/>
                <lb/>
              vtiliſſimæ inſitiones perfici in amygdalo,
                <lb/>
              vuæ in myrtho: ex altera perficus fit cum
                <lb/>
              nucleo iucundi ſaporis, habetúrque in Italia:
                <lb/>
              è reliqua ſapori vnæ iucundus odor myrti
                <lb/>
              adiicitur. </s>
              <s id="s.010266">Nec ſolùm amygdalæ, vt pleri­
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg1448"/>
                <lb/>
              que alij fructus, ſapore commendantur, ſed
                <lb/>
              viribus egregiis: nutrire enim cerebrum
                <lb/>
              creduntur, & renes. </s>
              <s id="s.010267">Amaras ferunt occidere
                <lb/>
              vulpes, ſi ab eis deguſtentur Athenæus &
                <lb/>
              Plutarchus referunt, Druſi medicum cum
                <lb/>
              Germanis ea fiducia potando certaſſe: nam
                <lb/>
              præmanſæ perhibentur mirum in modum
                <lb/>
              prohibere ebrietatem: ob ſiccitatem enim
                <lb/>
              abſumunt tenuiorem & odoratiorem meri
                <lb/>
              partem. </s>
              <s id="s.010268">Dulces olei fœcundæ ſunt, atque in
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg1449"/>
                <lb/>
              cibis gratæ & ſaluberrimæ. </s>
              <s id="s.010269">Si verò ſurculi
                <lb/>
              diuerſarum vuarum depangantur exciſi per
                <lb/>
              medium, medulla tamen ſeruata, ac iuncti,
                <lb/>
              fructus ex eadem arbore, iiſdémque ramis
                <lb/>
              coloribus variis prodibunt, maximè autem
                <lb/>
              hoc in vuis, vnde vuæ albæ, ac nigræ, tum
                <lb/>
              virides. </s>
              <s id="s.010270">Nec ſolùm mutantur ex aliena inſi­
                <lb/>
              tione plantarum fructus, ſed ſi truncus ipſe
                <lb/>
              præciſus fuerit, illíque inſerantur rami præ­
                <lb/>
              ciſæ arboris, fructus longè diuerſi à primis
                <lb/>
              orientur. </s>
              <s id="s.010271">Sic tot orta pomorum, pyrorúm­
                <lb/>
              que genera: nam molleſcit arbor quælibet,
                <lb/>
              ex inſitione: agreſtes enim plantæ ſicciores
                <lb/>
              ſunt domeſticis, ideo cortice aſperiore foliis
                <lb/>
              & fructibus frequentioribus, ſed minoribus,
                <lb/>
              ac minus ſuauibus: floribus etiam minori­
                <lb/>
              bus, tenuioribúſque, at magis odoratis: ipſa
                <lb/>
              verò planta tota minor, & ad aculeos para­
                <lb/>
              tior, ſi ex earum genere ſit. </s>
            </p>
            <p type="margin">
              <s id="s.010272">
                <margin.target id="marg1447"/>
              Vtiliſſimæ in­
                <lb/>
              ſitiones.</s>
            </p>
            <p type="margin">
              <s id="s.010273">
                <margin.target id="marg1448"/>
              Amygdala­
                <lb/>
              rum vires.</s>
            </p>
            <p type="margin">
              <s id="s.010274">
                <margin.target id="marg1449"/>
              Quomodo ex
                <lb/>
              eodem ramo
                <lb/>
              fructus di­
                <lb/>
              uerſorum co­
                <lb/>
              lorum ha­
                <lb/>
              beantur.
                <lb/>
              </s>
              <s id="s.010275">Plantas ex
                <lb/>
              propria inſi­
                <lb/>
              tione mutari.
                <lb/>
              </s>
              <s id="s.010276">Agreſtium
                <lb/>
              & domeſti­
                <lb/>
              ca.</s>
            </p>
            <p type="main">
              <s id="s.010277">Roſæ forſan quærat cur ſpinæ? </s>
              <s id="s.010278">Cauſa eſt,
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg1450"/>
                <lb/>
              quoniam odoratam eſſe oportebat, & odoris
                <lb/>
              firmioris, tum minimè excalefacientis, vt
                <lb/>
              iucundior eſſet: odores enim frigidi ma­
                <lb/>
              gis animam recreant, quòd cerebrum calore
                <lb/>
              aſſiduo ob motus infeſtetur: cùm igitur flos
                <lb/>
              eſſet, tenuis ſubſtantiæ futurus erat, terreo
                <lb/>
              igitur adiungi oportebat: itaque flos roſæ
                <lb/>
              terream habet ſubſtantiam, & calidam, ac
                <lb/>
              tenuem, aliter non eſſet odorata. </s>
              <s id="s.010279">At ſi talis
                <lb/>
              futurus erat, oportebat totam plantam talem
                <lb/>
              eſſe, ac craſſiorum partium, vt tenui parte
                <lb/>
              ſeparata flos conficeretur. </s>
            </p>
            <p type="margin">
              <s id="s.010280">
                <margin.target id="marg1450"/>
              Cur roſa ſit
                <lb/>
              ſpinoſa.</s>
            </p>
            <p type="main">
              <s id="s.010281">Cùm verò tota planta terrea eſſet, ac
                <lb/>
              ſicca, neceſſe erat vel vt terreum retinere­
                <lb/>
              tur, breuíque exaruiſſe. </s>
              <s id="s.010282">Sin autem expel­
                <lb/>
              li conduxit, vel foliis poterat admiſceri, red­
                <lb/>
              didiſſétque folia contumacia, ac quæ ob
                <lb/>
              nimiam ſiccitatem breui excidiſſent: re­
                <lb/>
              linquitur igitur, vt quod poſtremum eſt
                <lb/>
              factúque melius, ſcilicet materiam hanc ſic­
                <lb/>
              cam, quæ eſt velut floris fæx, aduſtámque ex­
                <lb/>
              pelli ſeorſum. </s>
            </p>
            <p type="main">
              <s id="s.010283">Cùmque non fuiſſet è cortice duriore pro­
                <lb/>
              ditura, niſi aculeata, ideo ſpina prodiit, quæ
                <lb/>
              vt frequentior eſt, & minor, eò roſam ma­
                <lb/>
              gis odoratam, tenuiorem atque calidiorem
                <lb/>
              docet: inde etiam ad purgandum aptiorem,
                <lb/>
              minimè verò odoris tenacem: talíſque eſt
                <lb/>
              agreſtis, cuius flos quinque foliis per ſæ­
                <lb/>
              pè completur: ſpinæ verò acutæ, minutæ,
                <lb/>
              frequentes etiam ipſa folia tegunt, adeò vt
                <lb/>
              non tutò liceat tangere, ita omnia ſpinis </s>
            </p>
          </chap>
        </body>
      </text>
    </archimedes>