Cardano, Girolamo, De subtilitate, 1663

Page concordance

< >
Scan Original
21
22
23
24
25
26
27
28
29
30
31
32
33
34
35
36
37
38
39
40
41
42
43
44
45
46
47
48
49
50
< >
page |< < of 403 > >|
    <archimedes>
      <text>
        <body>
          <chap>
            <p type="main">
              <s id="s.000697">
                <pb pagenum="374" xlink:href="016/01/023.jpg"/>
              aëris attinet, palàm eſt illam eſſe frigidiſſi­
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg54"/>
                <lb/>
              mam: quia (vt oſtendemus) omnia elemen­
                <lb/>
              ta talia ſunt. </s>
              <s id="s.000698">Nam quod de vaporibus dici­
                <lb/>
              tur, & vocata antiſpaſi, fabulæ ſimilius eſt,
                <lb/>
              quàm hiſtoriæ rei naturalis. </s>
              <s id="s.000699">Quamobrem ſi
                <lb/>
              ignis in concauo Lunæ ponatur, ac ocyſ
                <lb/>
              ſimè ibi circumuolui, erit hic frigidiſſimus.
                <lb/>
              </s>
              <s id="s.000700">Ergo nos illud oppugnamus, non experi­
                <lb/>
              mentum deſerimus. </s>
              <s id="s.000701">Quippe luce manifeſtius
                <lb/>
              eſt aërem illic eſſe frigidiſſimum, tum verò
                <lb/>
              magis eum qui in concauo Lunæ eſt: ſed
                <lb/>
              temperatur propinquitate ſyderum, & ma­
                <lb/>
              ximè Lunæ. </s>
              <s id="s.000702">Et quanquam Luna tantum vni
                <lb/>
              parti paruæ è directo ſit, quia tamen totum
                <lb/>
              miſcetur ſimul ac tenuiſſimæ eſt ſubſtantiæ,
                <lb/>
              ideo aër ille eſt temperatiſſimus, idem etiam
                <lb/>
              puriſſimus ac limpidiſſimus, ac totus ſynce­
                <lb/>
              rus: qua de cauſa æthera ipſum antiqui, & re­
                <lb/>
              ctè, imò & philoſophus ipſe quandoque ap­
                <lb/>
              pellauit. </s>
              <s id="s.000703">Congruit hic belliſſimè loco ac cœ­
                <lb/>
              li naturæ, vt qui tenuitate & qualitatis tem­
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg55"/>
                <lb/>
              peramento fermè ſit ſimilis. </s>
              <s id="s.000704">Neque enim æ­
                <lb/>
              ther ideò temperatus eſt, quia æqualiter
                <lb/>
              commiſtus ex calido & frigido, ſed quia
                <lb/>
              vtriuſ que ſit expers qualitatis. </s>
              <s id="s.000705">Similiter nec
                <lb/>
              ſiccus dici poteſt, qui fluit: nec humidus,
                <lb/>
              quia non madefacit: ſed purus ( vt dixi ) ac
                <lb/>
              limpidus, atque hic ad generationem aptiſſi­
                <lb/>
              mus, de quo inferiùs dicemus.
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg56"/>
              </s>
            </p>
            <p type="margin">
              <s id="s.000706">
                <margin.target id="marg54"/>
              1. Meteoro
                <lb/>
              rum c.4.</s>
            </p>
            <p type="margin">
              <s id="s.000707">
                <margin.target id="marg55"/>
              Æther quid
                <lb/>
              ſit, & vbi.</s>
            </p>
            <p type="margin">
              <s id="s.000708">
                <margin.target id="marg56"/>
              Aër frigidus
                <lb/>
              eſt natura,
                <lb/>
              non calidus.</s>
            </p>
            <p type="main">
              <s id="s.000709">Quòd verò aër calidiſſimus ſit, hoc nullum
                <lb/>
              experimentum dolet, nulla ratio cogit, imò
                <lb/>
              ſpontè quidem frigidiſſimus: atque hæc om­
                <lb/>
              nia experimentis quidem conſentiunt. </s>
              <s id="s.000710">Chi­
                <lb/>
              mærica illa Ariſtotelicorum, ne illum accu­
                <lb/>
              ſare videar,
                <expan abbr="cõmenta">commenta</expan>
              in inexplicabiles quæ­
                <lb/>
              ſtiones, quæ adhuc ſub iudice ſunt,
                <expan abbr="terminã-tur">terminan­
                  <lb/>
                tur</expan>
              . </s>
              <s id="s.000711">Itaque melius eſt paucis immutatis tue­
                <lb/>
              ri veritatem atque experimenta ipſa, quàm
                <lb/>
              in perpetuum cum illis nugantes de rerum
                <lb/>
              natura nihil ſcire. </s>
              <s id="s.000712">Quis enim niſi amens au­
                <lb/>
              diat diſſerentem atque affirmantem, aërem
                <lb/>
              eſſe calidum in extremo ac ſummo, deinde
                <lb/>
              ob ſolum motum, aut vapores abſque motu,
                <lb/>
              vt ſub ſeptentrione, adeò fieri frigidum, vt
                <lb/>
              glaciem, niuem ac grandinem gignat, nemo­
                <lb/>
              que citra Solis vim de aëris calore conque­
                <lb/>
              ſtus ſit, de frigore omnes quærantur, & ta­
                <lb/>
              men audeant aëri non aliam fermè quam
                <lb/>
              igni tribuere caliditatem. </s>
              <s id="s.000713">Cur ignis cùm te­
                <lb/>
              nuiore ſit ſubſtantia quàm aër, nunquam à
                <lb/>
              ſuo immenſo calore deſtituitur, aut illius na­
                <lb/>
              tura ac feruor miteſcit? </s>
              <s id="s.000714">non dicam vt frigi­
                <lb/>
              dus euadat. </s>
              <s id="s.000715">Quòd ſi dicant, aërem hunc non
                <lb/>
              eſſe aërem qui mouetur, aut qui vapores ex­
                <lb/>
              cipiat, impoſſibile enim eſt tanta facta tranſ­
                <lb/>
              mutatione ex calidiſſimo in frigidiſſimum,
                <lb/>
              vel Ariſtotele iudice, manere ſubſtantiam:
                <lb/>
              palàm eſt, cùm totus aër frigidus ſit, qui nos
                <lb/>
              ambit, aut ſaltem temperatus, vt qui iuxta
                <lb/>
              cœlum Lunæ ſitus eſt: nam vniuerſa aëris
                <lb/>
              moles vt ex æthereis flammis ſæpius depre­
                <lb/>
              henſum eſt, motus cœli in viginti quatuor
                <lb/>
              horis circumfertur, quod etiam admittit ipſe
                <lb/>
              Ariſtoteles vniuerſam aëris machinam hanc
                <lb/>
              frigidam eſſe, aut temperatam: quæ ſi non ſit
                <lb/>
              aër, alius nobis quærendus aër, forſan ſupra
                <lb/>
              cœlum, aut in imo terræ.
                <arrow.to.target n="marg57"/>
              </s>
            </p>
            <p type="margin">
              <s id="s.000716">
                <margin.target id="marg57"/>
              Elemento­
                <lb/>
              rum nume­
                <lb/>
              rus.</s>
            </p>
            <p type="main">
              <s id="s.000717">Tria igitur ſunt elementa: terra, quæ den­
                <lb/>
              ſiſſima eſt atque grauiſſima, in imoque poſi­
                <lb/>
              ta: aër, qui rariſſimus, leuiſſimus, in ſuprema
                <lb/>
              parte collocatur: & aqua, quæ medium in
                <lb/>
              omnibus his inter hæc poſſidet. </s>
              <s id="s.000718">Communia
                <lb/>
              omnibus ſunt, quòd expertia ſint innatæ ca­
                <lb/>
              liditatis, nullus enim calor niſi à cœlo, atque
                <lb/>
              ideo ab anima vel luce. </s>
              <s id="s.000719">Terra quòd nimis
                <lb/>
              craſſa, aër quòd nimis tenuis, minus frigida
                <arrow.to.target n="marg58"/>
                <lb/>
              eſſe videntur: ſed aqua cum media ſit ſub­
                <lb/>
              ſtantia, frigidiſſima apparet. </s>
              <s id="s.000720">Aër igitur cum
                <lb/>
              ingraueſcit, frigidior videtur. </s>
              <s id="s.000721">Sed ſi non af­
                <lb/>
              ficiatur, ob tenuitatem quaſi temperatus exi­
                <lb/>
              ſtimatur. </s>
              <s id="s.000722">Porrò frigida iam ſpontè cùm den­
                <lb/>
              ſantur, frigidiora fiunt, veluti glacies. </s>
              <s id="s.000723">Terra
                <lb/>
              autem ob raritatem calorem admittit,
                <expan abbr="atq;">atque</expan>
                <lb/>
              ideò minus frigida eſſe creditur: ob id ſaxa
                <lb/>
              ſunt ipſa longè frigidiora. </s>
              <s id="s.000724">Aër autem ob lu­
                <lb/>
              cem quaſi temperatus, & ob raritatem faci­
                <lb/>
              lè mutatus, non ſolùm minimè frigidus, ſed
                <lb/>
              & calidus iudicatur, cum omnia elementa
                <lb/>
              ex æquo natura propria ſint frigidiſſima.
                <lb/>
              </s>
              <s id="s.000725">Indicio ſunt regiones ſub Vrſa, & noctes &
                <lb/>
              montium cacumina: ſed & ratio id oſtendit.
                <lb/>
              </s>
              <s id="s.000726">Omnis enim calor ab aſtris eſt. </s>
              <s id="s.000727">
                <expan abbr="Elemẽta">Elementa</expan>
              au­
                <lb/>
              tem
                <expan abbr="">cum</expan>
              pura ſint, caloris ab aſtris ſunt exper­
                <lb/>
              tia. </s>
              <s id="s.000728">Calor enim aſtrorum illicò mutat: &
                <lb/>
              quod mutatur, diſſimile eſt ei ex quo muta­
                <lb/>
              tum eſt: quare miſtum erit elementum ex
                <lb/>
              puro atque mutato, non autem ſimplex. </s>
              <s id="s.000729">Om­
                <lb/>
              nia igitur elementa ſunt frigidiſſima, id eſt,
                <lb/>
              caloris omnis expertia. </s>
              <s id="s.000730">Siquidem nihil aliud
                <lb/>
              eſt frigiditas, quam caloris priuatio. </s>
              <s id="s.000731">In hu­
                <lb/>
              mido etiam diſſident:
                <expan abbr="">nam</expan>
              terra eſt ſicciſſima,
                <lb/>
              vt aër humidiſſimus, & aqua in medio collo­
                <lb/>
              catur. </s>
              <s id="s.000732">Siccum dico humido priuatum, atque
                <lb/>
              ideo graue, quia
                <expan abbr="">non</expan>
              eſt extenſum. </s>
              <s id="s.000733">Cùm enim
                <lb/>
              materia prima ſeu hyle non extenditur, mul­
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg59"/>
                <lb/>
              ta eſt, & ideo formæ multum & grauitatis.
                <lb/>
              </s>
              <s id="s.000734">Ideò aqua media in omnibus etiam his eſt.
                <lb/>
              </s>
              <s id="s.000735">Conſtat igitur ex hoc ſydera omnia eſſe ca­
                <lb/>
              lida: nam ſi omnia ſydera habent lucem, om­
                <lb/>
              nia etiam miſcent. </s>
              <s id="s.000736">Elementa autem natura
                <lb/>
              ſua expertia ſunt omnis caloris ac lucis: ni­
                <lb/>
              hil autem minus eſſe poteſt eo quòd nihil
                <lb/>
              eſt. </s>
              <s id="s.000737">Omnis igitur lux calida eſt & miſcet, &
                <lb/>
              omne aſtrum ob id calidum. </s>
              <s id="s.000738">Dicitur autem
                <lb/>
              Saturnus frigidus
                <expan abbr="tãtum">tantum</expan>
              comparatione, quia
                <lb/>
              non tantum miſcet vt generationem in ho­
                <lb/>
              noribus iuuet, ſed impedit, velut aqua tepida
                <lb/>
              feruenti miſta, minus efficit calidam. </s>
              <s id="s.000739">Ob id
                <lb/>
              ſatis magis
                <expan abbr="cõducit">conducit</expan>
              Saturnus quàm Iupiter,
                <lb/>
              quia ſata moderatiore calore
                <expan abbr="indigẽt">indigent</expan>
              , qualis
                <lb/>
              eſt in Saturno, non in Ioue. </s>
              <s id="s.000740">Non tamen mo­
                <lb/>
              deratus eſt pro hominum propagatione. </s>
              <s id="s.000741">Om­
                <lb/>
              nia igitur aſtra calida, omnia elementa fri­
                <lb/>
              gida. </s>
              <s id="s.000742">Rurſus cœlum
                <expan abbr="neq;">neque</expan>
              calidum, neque fri­
                <lb/>
              gidum. </s>
              <s id="s.000743">Decipiuntur plurimi in elementis ob
                <lb/>
              calorem violentum, aut impreſſum. </s>
              <s id="s.000744">Nam ex
                <lb/>
              actione aſtrorum elementorum partes ad
                <lb/>
              miſtionem veniunt, fiuntque potentia tales,
                <lb/>
              vt piper
                <expan abbr="calidũ">calidum</expan>
              : ſed hoc non eſt
                <expan abbr="elementũ">elementum</expan>
              , ſed
                <lb/>
                <expan abbr="miſtũ">miſtum</expan>
              . </s>
              <s id="s.000745">Ignis
                <expan abbr="etiã">etiam</expan>
              qui
                <expan abbr="lapidũ">lapidum</expan>
              colliſione accen­
                <lb/>
              ditur, eſt caliditas
                <expan abbr="aſtrorũ">aſtrorum</expan>
              in corpore rarefa­
                <lb/>
              cto. </s>
              <s id="s.000746">Violenta igitur caliditate miſta profundi
                <lb/>
              poſſunt, alia corrupta, vt in putridis: alia po­
                <lb/>
              tentia, vt in ſatis & ſeminibus maximè: alia
                <lb/>
              impreſſa, vt in aëre æſtatis tempore: alia na­
                <lb/>
              turali, vt in animalibus. </s>
              <s id="s.000747">Manifeſtum eſt igi­
                <lb/>
              tur cur vita in montium iugis ſit perennis,
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg60"/>
                <lb/>
              ob puritatem aëris: non autem in Æthiopia,
                <lb/>
              ob calorem: neque in vallibus, quia aër ſim­
                <lb/>
              plex non eſt, ſed calidus ac miſtus eſſe poſſit. </s>
            </p>
          </chap>
        </body>
      </text>
    </archimedes>