1ceremonias, & nulla eſſent hæc, niſi tene
bris quibuſdam obſcuritatis adumbrarentur.
At verò obſcuritas, quæ intelligi ſcripta
non patitur ignorantia, vt moderatio ſa
pientiæ eſt argumentum. Eſt autem ſapien
tis officium pulchras primò dubitationes
proponere: ac etiamſi fieri poteſt, vtiles in
de ſolutiones, cauſamque afferre, & nihil
circa cauſæ redditionem abſurdum dicere.
Quo in genere maximè peccant Platonici.
Sunt verò intellectus Πιτήπια tria, quibus
vtitur principia, experimentum, & ex his
conſequentia. Quoniam ex ſe, aut ſenſi
bus habet, quæ primò nouit, aut ex his
cognoſcit: palàm igitur quod non poſſint
eſſe plura: alia autem aliis principia ſunt
ſenſu cognita, aut conſequentia. Mens au
tem in his non laborauit: æterna enim eſt,
velut & ſpecies Æternorum autem quæ
dam non mutantur vt Deus; quædam ſuc
ceſſione, vt cœlum, alia circuitu. Species
igitur immotæ ſunt, ſed non vt ſupremi
intellectus, verum vt mens: non laborat
igitur mens, quia in tempore non eſt, imò
contemplatio ipſa animum exhilarat, & iu
uentutem producit. Viuimus enim tantum
modo dum contemplamur, quoniam vita
ea verè ſola eſt, quæ diuis conuenit ſem
piterno æuo, talis autem hæc ſola in
nobis.
bris quibuſdam obſcuritatis adumbrarentur.
At verò obſcuritas, quæ intelligi ſcripta
non patitur ignorantia, vt moderatio ſa
pientiæ eſt argumentum. Eſt autem ſapien
tis officium pulchras primò dubitationes
proponere: ac etiamſi fieri poteſt, vtiles in
de ſolutiones, cauſamque afferre, & nihil
circa cauſæ redditionem abſurdum dicere.
Quo in genere maximè peccant Platonici.
Sunt verò intellectus Πιτήπια tria, quibus
vtitur principia, experimentum, & ex his
conſequentia. Quoniam ex ſe, aut ſenſi
bus habet, quæ primò nouit, aut ex his
cognoſcit: palàm igitur quod non poſſint
eſſe plura: alia autem aliis principia ſunt
ſenſu cognita, aut conſequentia. Mens au
tem in his non laborauit: æterna enim eſt,
velut & ſpecies Æternorum autem quæ
dam non mutantur vt Deus; quædam ſuc
ceſſione, vt cœlum, alia circuitu. Species
igitur immotæ ſunt, ſed non vt ſupremi
intellectus, verum vt mens: non laborat
igitur mens, quia in tempore non eſt, imò
contemplatio ipſa animum exhilarat, & iu
uentutem producit. Viuimus enim tantum
modo dum contemplamur, quoniam vita
ea verè ſola eſt, quæ diuis conuenit ſem
piterno æuo, talis autem hæc ſola in
nobis.
Sapientis
tria munera.
tria munera.
Quomodo ex
ſcriptis ad
pronuncia
tionem fiat
tranſitus.
ſcriptis ad
pronuncia
tionem fiat
tranſitus.
Quomodo autem ex ſcriptis, ad vocem
verba transferantur, rurſuſque ad intelle
ctum, quanquam res leuis, ob frequen
tem vſum videatur, & vnius modi, ardua
tamen eſt etiam modorum diuerſorum: igi
tur vt antea de ſermone loquamur, ſuppo
nenda ſunt ea, quæ vel in nobis, vel in ani
malibus ipſis experimur. Sunt autem hæc
primùm, quòd cùm animalia ſenſu vocem
emittunt, velut equi viſa fœmina, dum
hinniunt, primùm ſenſu exteriore cognoſ
cunt obiectum, deinde viſione, quæ eſt ip
ſa cognitio interior ſola, vel principalis.
Inde delectantur, atque ex delectatione ap
petunt, ac geſtiunt. Inde ex appetitu motum,
non ſolùm ad rem viſam, ſed etiam lætitiæ
indicem ciunt medio habitus, ex motu au
tem vox ipſa conſequitur. Itaque ſeptem fa
cultatibus, ſeu functionibus, hæc tranſmu
tatio peragitur. Illud etiam conſideratione
dignum eſt, belluas ſine iunctione hanc
tranſmutationem efficere: nam hoc ſupe
rius oſtenſum eſt, nulla tamen arte erudiri
poſſunt, vt ex viſis voces congruas emit
tant, infantes verò antequam intelligant,
erudiuntur: naturalis igitur hæc tranſmutatio
animalibus conceſſa eſt, & rurſus exaudita
in vocem artificioſa, velut in pſittacis, in
infantibus etiam ex viſu: iam verò ſecluſa
mente animalia ab homine non differunt,
niſi iunctione: nam de voluntate, aut iudi
cio, nunc ſermo eſt. Illud quærere dignum
eſt, cur iunctio neceſſaria ſit, inter ea quæ
videntur, atque habitum mouendi muſculos
vocales: nam in cæteris par ratio & infanti
bus, & in animalibus eſſe videtur: quam
vis enim animalia appetitu ducantur natu
rali, pueri verò timore ex memoria acquiſi
to, nullum tamen ob id inter hæc diſcrimen
intercedit, quoniam voluptatis atque dolo
ris par ratio eſt in vtriſque, & nihil inte
reſt, ſeu refugiant vnum, ſeu illi contra
rium ſequantur: metus verò ille quamvis
aliquanto maiore cum cognitione fiat, quàm
naturalis: ob diuturnum tamen habitum,
fermè pro naturali habendus eſt. Er
go ratio diſſimilitudinis tota, in iunctura
ea conſtat, quæ eſt inter viſionem dictio
num, ac ſoni repræſentationem: animalia
enim quoniam iungere non didicerunt, ta
metſi memoria verbum verbo, atque item
ſyllabas ſubdere poſſint, non tamen ex
phantaſia viſæ rei, in phantaſiam ſoni per
uenire poſſunt. Illud enim ſatis nobis expe
rimento compertum eſt, pueros cùm legere
diſcunt ex viſione ſoni proferre vocem: vn
de qui ſurdi ſunt à natura, etiam neceſſa
riò ſunt muti: quamvis enim pueri, verbo
rum ſonum non percipiant, ſonum tamen
cognoſcunt. Verùm dices, latius hoc diſcri
men latere videtur, quàm antea propoſue
ris: illud enim aſſumptum eſt, diſcrimen eſſe
inter viſionem dictionis atque voluptatem,
quæ ſibi ſuccedunt, vt ſecundo ordini ter
tius: at nunc videtur, conſilium inter viſio
nem dictionis atque ſonum, ſcilicet inter
ſecundum atque vltimum ordinem, vt res de
quo ad primam redeat dubitationem, tota
que rei difficultas adhuc ſuperſit: verum re
ctè vtrunque: cùm enim verba non intelli
gantur ab infantulo, non magis dolor, aut
voluptas ſequi poteſt, quam etiam in anima
libus. Illud ergo diſcrimen primum homi
num eſt, intelligentium & belluarum, at ſe
cundum ſcilicet cognitionis, quæ eſt & vi
ſu, & auditu infantium eſt, & belluarum.
verba transferantur, rurſuſque ad intelle
ctum, quanquam res leuis, ob frequen
tem vſum videatur, & vnius modi, ardua
tamen eſt etiam modorum diuerſorum: igi
tur vt antea de ſermone loquamur, ſuppo
nenda ſunt ea, quæ vel in nobis, vel in ani
malibus ipſis experimur. Sunt autem hæc
primùm, quòd cùm animalia ſenſu vocem
emittunt, velut equi viſa fœmina, dum
hinniunt, primùm ſenſu exteriore cognoſ
cunt obiectum, deinde viſione, quæ eſt ip
ſa cognitio interior ſola, vel principalis.
Inde delectantur, atque ex delectatione ap
petunt, ac geſtiunt. Inde ex appetitu motum,
non ſolùm ad rem viſam, ſed etiam lætitiæ
indicem ciunt medio habitus, ex motu au
tem vox ipſa conſequitur. Itaque ſeptem fa
cultatibus, ſeu functionibus, hæc tranſmu
tatio peragitur. Illud etiam conſideratione
dignum eſt, belluas ſine iunctione hanc
tranſmutationem efficere: nam hoc ſupe
rius oſtenſum eſt, nulla tamen arte erudiri
poſſunt, vt ex viſis voces congruas emit
tant, infantes verò antequam intelligant,
erudiuntur: naturalis igitur hæc tranſmutatio
animalibus conceſſa eſt, & rurſus exaudita
in vocem artificioſa, velut in pſittacis, in
infantibus etiam ex viſu: iam verò ſecluſa
mente animalia ab homine non differunt,
niſi iunctione: nam de voluntate, aut iudi
cio, nunc ſermo eſt. Illud quærere dignum
eſt, cur iunctio neceſſaria ſit, inter ea quæ
videntur, atque habitum mouendi muſculos
vocales: nam in cæteris par ratio & infanti
bus, & in animalibus eſſe videtur: quam
vis enim animalia appetitu ducantur natu
rali, pueri verò timore ex memoria acquiſi
to, nullum tamen ob id inter hæc diſcrimen
intercedit, quoniam voluptatis atque dolo
ris par ratio eſt in vtriſque, & nihil inte
reſt, ſeu refugiant vnum, ſeu illi contra
rium ſequantur: metus verò ille quamvis
aliquanto maiore cum cognitione fiat, quàm
naturalis: ob diuturnum tamen habitum,
fermè pro naturali habendus eſt. Er
go ratio diſſimilitudinis tota, in iunctura
ea conſtat, quæ eſt inter viſionem dictio
num, ac ſoni repræſentationem: animalia
enim quoniam iungere non didicerunt, ta
metſi memoria verbum verbo, atque item
ſyllabas ſubdere poſſint, non tamen ex
phantaſia viſæ rei, in phantaſiam ſoni per
uenire poſſunt. Illud enim ſatis nobis expe
rimento compertum eſt, pueros cùm legere
diſcunt ex viſione ſoni proferre vocem: vn
de qui ſurdi ſunt à natura, etiam neceſſa
riò ſunt muti: quamvis enim pueri, verbo
rum ſonum non percipiant, ſonum tamen
cognoſcunt. Verùm dices, latius hoc diſcri
men latere videtur, quàm antea propoſue
ris: illud enim aſſumptum eſt, diſcrimen eſſe
inter viſionem dictionis atque voluptatem,
quæ ſibi ſuccedunt, vt ſecundo ordini ter
tius: at nunc videtur, conſilium inter viſio
nem dictionis atque ſonum, ſcilicet inter
ſecundum atque vltimum ordinem, vt res de
quo ad primam redeat dubitationem, tota
que rei difficultas adhuc ſuperſit: verum re
ctè vtrunque: cùm enim verba non intelli
gantur ab infantulo, non magis dolor, aut
voluptas ſequi poteſt, quam etiam in anima
libus. Illud ergo diſcrimen primum homi
num eſt, intelligentium & belluarum, at ſe
cundum ſcilicet cognitionis, quæ eſt & vi
ſu, & auditu infantium eſt, & belluarum.
Rurſus ergo ſupereſt difficultas, cur inter
ſenſilia diuerſorum ſenſuum iunctio necta
ſit, eiuſdem autem non ita, atque eo magis
quod etiam animalia videantur ex ſenſu in
ſenſum tranſitionem facere. Viſo enim lacte
procul, aut odore percepto, ad ipſum demi
grant, dulcedinis, memores vt eo vtantur.
Atque hæc certè difficultas maxima eſt. Ve
rùm non id agunt, quia hoc dulce eſſe no
rint, ſed tanquam ad album, quo prius dele
ctati ſunt recurrunt. Neque enim hoc cogi
tant, neque in æternum formare poſſunt,
Hoc album, dulce eſt, dici, neque phantaſia
aſſequi, ſed ( quemadmodum diximus ſupe
riùs ) omnem cognitionem etiam animalium,
ſeu externam, qualis eſt quæ per ſenſus quinque
habetur, ſeu internam, appetitus, vel fuga
comitatur, iuxta doloris, aut voluptatis affe
ctum, ex quo ſequitur ſolutio primæ atque dif
ficillimæ quæſtionis, cùm enim ſenſibilia
eiuſdem generis ſunt, velut ſi audita voce pſit
tacus eam refert, nulla cognitio, aut repræ
ſentatio neceſſaria eſt: habitus enim eſt prin
cipium motus muſculorum. Habitum autem
diximus cognitionem non eſſe relinquitur
igitur, vt ſola memoria ad voces proferen
das neceſſaria ſit. Exiſtimandum eſt igitur
duplicem hanc cognitionem, qua homini
ſimul vti fas eſt (poſtquam & omnibus ho
minibus conceſſa eſt, & nulli animali,
omnibus verò hominibus mens eſt, nul
lum animal mentem habet) ob duplicem
animam, quæ hominibus ineſt contingere,
ſiquidem mentem ac ſenſifera, ex quo
ſenſilia diuerſorum ſenſuum iunctio necta
ſit, eiuſdem autem non ita, atque eo magis
quod etiam animalia videantur ex ſenſu in
ſenſum tranſitionem facere. Viſo enim lacte
procul, aut odore percepto, ad ipſum demi
grant, dulcedinis, memores vt eo vtantur.
Atque hæc certè difficultas maxima eſt. Ve
rùm non id agunt, quia hoc dulce eſſe no
rint, ſed tanquam ad album, quo prius dele
ctati ſunt recurrunt. Neque enim hoc cogi
tant, neque in æternum formare poſſunt,
Hoc album, dulce eſt, dici, neque phantaſia
aſſequi, ſed ( quemadmodum diximus ſupe
riùs ) omnem cognitionem etiam animalium,
ſeu externam, qualis eſt quæ per ſenſus quinque
habetur, ſeu internam, appetitus, vel fuga
comitatur, iuxta doloris, aut voluptatis affe
ctum, ex quo ſequitur ſolutio primæ atque dif
ficillimæ quæſtionis, cùm enim ſenſibilia
eiuſdem generis ſunt, velut ſi audita voce pſit
tacus eam refert, nulla cognitio, aut repræ
ſentatio neceſſaria eſt: habitus enim eſt prin
cipium motus muſculorum. Habitum autem
diximus cognitionem non eſſe relinquitur
igitur, vt ſola memoria ad voces proferen
das neceſſaria ſit. Exiſtimandum eſt igitur
duplicem hanc cognitionem, qua homini
ſimul vti fas eſt (poſtquam & omnibus ho
minibus conceſſa eſt, & nulli animali,
omnibus verò hominibus mens eſt, nul
lum animal mentem habet) ob duplicem
animam, quæ hominibus ineſt contingere,
ſiquidem mentem ac ſenſifera, ex quo
zoom in
zoom out
zoom area
full page
page width
set mark
remove mark
get reference
digilib