Cardano, Girolamo, De subtilitate, 1663
page |< < of 403 > >|
    <archimedes>
      <text>
        <body>
          <chap>
            <p type="main">
              <s id="s.010577">
                <pb pagenum="585" xlink:href="016/01/232.jpg"/>
              etiam illud nobis perſpicuum ſit homini,
                <lb/>
              à prima infantia mentem ineſſe, quoniam
                <lb/>
              diſcit.
                <arrow.to.target n="marg1491"/>
              </s>
            </p>
            <p type="margin">
              <s id="s.010578">
                <margin.target id="marg1491"/>
              Quomodo
                <lb/>
              ſcripta intel­
                <lb/>
              ligantur.</s>
            </p>
            <p type="main">
              <s id="s.010579">Quomodo autem ex ſcriptis mens confi­
                <lb/>
              ciatur, faciliùs eſt dignoſcere: nam ex ſen­
                <lb/>
              ſu viſio, ex viſione iunctura, ex pluribus
                <lb/>
              iuncturis compræhenſio generalis, ex ge­
                <lb/>
              nerali comprehenſione propoſitio vniuer­
                <lb/>
              ſalis, ex vniuerſali propoſitione: eo iun­
                <lb/>
              cturæ genere quod vocatur ratio eſtque
                <lb/>
              quartum in ordine, quum vnum ex alio in­
                <lb/>
              fertur, mens fit: vnde ſimplicium nullus
                <lb/>
              eſt intellectus, neque mens: ſed ſic intelli­
                <lb/>
              gere diuinum eſt. </s>
              <s id="s.010580">In re autem aliquibus
                <lb/>
              ardua, omnibus verò perquam vtili facil­
                <lb/>
              limo exemplo vtar. </s>
              <s id="s.010581">Videmus primùm om­
                <lb/>
              nia animalia contrahi, atque id dum pun­
                <lb/>
              guntur, ac cognoſcimus: ſed hoc eſſe ani­
                <lb/>
              maduertit vis, quæ iungit: inde ex his tri­
                <lb/>
              bus functionibus collecta, propoſitione ani­
                <lb/>
              mal ſenſit, atque per memoriam repetita
                <lb/>
              ſit comprehenſio generalis, quam etſi La­
                <lb/>
              tinè fœdum eſt proferre, euidentis tamen
                <lb/>
              vtilitatis cauſa proferam hoc & hoc, &
                <lb/>
              qualecunque aliud animal ſentit, ex qua
                <lb/>
              rurſus fit propoſitio vniuerſalis, omne ani­
                <lb/>
              mal ſentit: atque hucuſque mentis pro­
                <lb/>
              prium, opus non eſt, ſed ſenſiferæ ani­
                <lb/>
              mæ quatenus menti iungitur, inde animal
                <lb/>
              ſentit, vniuerſale ac menti proprium. </s>
              <s id="s.010582">Sunt
                <lb/>
              igitur & his ſeptem ordines ſenſus: exte­
                <lb/>
              rior phantaſia, iunctio, memoria, com­
                <lb/>
              præhenſio generalis, propoſitio vniuerſa­
                <lb/>
              lis, & vniuerſale ipſum, quod mentis pro­
                <lb/>
              prium eſt. </s>
              <s id="s.010583">Itaque videtur vt animæ facultas
                <lb/>
              nutricis, generali omnium animæ iungitur,
                <lb/>
              atque illius viribus aptè vtitur: ita huius
                <lb/>
              ſenſifera, atque ſenſiferæ rurſum mens. </s>
              <s id="s.010584">Ani­
                <lb/>
              ma autem mundi, quaſi omnibus auxiliatur.
                <lb/>
              </s>
              <s id="s.010585">Hi igitur ordines animarum, quarum apex
                <lb/>
              eſt intellectus.
                <arrow.to.target n="marg1492"/>
              </s>
            </p>
            <p type="margin">
              <s id="s.010586">
                <margin.target id="marg1492"/>
              Affectus ani­
                <lb/>
              mi quo pacto
                <lb/>
              corpus im­
                <lb/>
              mutens.</s>
            </p>
            <p type="main">
              <s id="s.010587">Immutantur verò & præter notitiam affe­
                <lb/>
              ctus omnes reliqui, corpus ipſum, & cum
                <lb/>
              eo etiam vita, ſtatum, quod ex his erit ma­
                <lb/>
              nifeſtum. </s>
              <s id="s.010588">Delectantur atque triſtantur, at­
                <lb/>
              que aliis ſenſus omnes. </s>
              <s id="s.010589">Sed & ad delecta­
                <lb/>
              tionem ipſam ſpiritus extrà ferantur, refu­
                <lb/>
              giunt ex triſtitia intro vehementibus qui­
                <lb/>
              dem in affectibus celeriter, in paruis tardè
                <lb/>
              ac ſenſim. </s>
              <s id="s.010590">Cum ſpiritu verò & ſanguinem
                <lb/>
              ipſum ferri palàm eſt. </s>
              <s id="s.010591">Cùm verò extra fer­
                <lb/>
              tur, dilatatur, refrigeratur & confirmatur,
                <lb/>
              ſi robuſtæ ſint vires. </s>
              <s id="s.010592">Cùm verò contrahi­
                <lb/>
              tur, conculcatur, atque abſumitur. </s>
              <s id="s.010593">Calor
                <lb/>
              ſi confirmetur, fiet concoctio, ſomnus
                <lb/>
              conciliatur, digeruntur excrementa, cu­
                <lb/>
              rantúrque morbi: quod etiam inferius edo­
                <arrow.to.target n="marg1493"/>
                <lb/>
              cebimus. </s>
              <s id="s.010594">Contracto verò calore, ſomnus
                <lb/>
              prohibetur, concoctio vitiatur, retinen­
                <lb/>
              tur excrementa, morbique creantur. </s>
              <s id="s.010595">Di­
                <lb/>
              cendum eſt igitur nunc de paucis animi af­
                <lb/>
              fectibus, vt eadem ratione alios aſſequa­
                <lb/>
              mur. </s>
              <s id="s.010596">Igitur in timore cogitur ilicò confer­
                <lb/>
              timque ſanguis in interioribus partibus vn­
                <lb/>
              de tremunt homines, vox tollitur, aut la­
                <lb/>
              bat, pallet corpus. </s>
              <s id="s.010597">Quod ſi perſeueret, ac
                <lb/>
              ingens ſit, canitiem inducit, quibuſdam
                <lb/>
              pili, nonnunquam etiam decidunt vngues,
                <lb/>
              contractóque intus ſanguine: aut tabeſcit
                <lb/>
              homo, aut phlegmone excitato mortis ſubit
                <lb/>
              periculum: quidam etiam ſubitò extincti
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg1494"/>
                <lb/>
              ſunt. </s>
              <s id="s.010598">In triſtitia verò non confertim, ſed
                <lb/>
              ſenſim calor redit: ideóque non nutant
                <lb/>
              crura, nec repentè moriuntur: ſed vigilant,
                <lb/>
              non concoquuntur, præcordia ſuffocantur:
                <lb/>
              iuuenes tabeſcunt: prouecta ætate homi­
                <lb/>
              nes, cacochymia, malúſque color, & mor­
                <lb/>
              bi varij obnoxios habentur. </s>
              <s id="s.010599">Ob hanc, ſeu
                <lb/>
              ob timorem referunt Melibœam Amphio­
                <lb/>
              nis & Niobis filiam, cùm ſola cum ſorore
                <lb/>
              ex tot fratribus atque ſororibus euaſiſſet,
                <expan abbr="pal-lidã">pal­
                  <lb/>
                lidam</expan>
              perpetuò fuiſſe: inde Chlorim deinceps
                <lb/>
              vocatam. </s>
              <s id="s.010600">Ira effundit calorem extrà, ſubitò:
                <lb/>
              ſed tamen prius adeò feruet, vt in cali­
                <lb/>
              dioribus temperamentis, ac ſiccioribus fe­
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg1495"/>
                <lb/>
              bris excitetur. </s>
              <s id="s.010601">Omnibus certè incaleſcit cor­
                <lb/>
              pus totum, vnde vtilis his, quibus vel abun­
                <lb/>
              dat pituita, vel triſtitia, aut timore habitus
                <lb/>
              marceſcit. </s>
            </p>
            <p type="margin">
              <s id="s.010602">
                <margin.target id="marg1493"/>
              Timoris
                <lb/>
              effectus.</s>
            </p>
            <p type="margin">
              <s id="s.010603">
                <margin.target id="marg1494"/>
              Triſtitiæ.</s>
            </p>
            <p type="margin">
              <s id="s.010604">
                <margin.target id="marg1495"/>
              Ira.</s>
            </p>
            <p type="main">
              <s id="s.010605">Lætitia vehemens ſanguinem, ſynce­
                <lb/>
              rum extrà fert, vt in viribus validis mor­
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg1496"/>
                <lb/>
              bos curare ſoleat, in imbecillioribus oc­
                <lb/>
              cidere, eſtque iræ medela, magis verò ti­
                <lb/>
              moris. </s>
            </p>
            <p type="margin">
              <s id="s.010606">
                <margin.target id="marg1496"/>
              Lætitia.</s>
            </p>
            <p type="main">
              <s id="s.010607">Sed ſpes triſtitiæ, contraria eſt: ſenſi­
                <lb/>
              mus, ſi ſine timore ſit, naturalem calorem
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg1497"/>
                <lb/>
              diffundit. </s>
              <s id="s.010608">Vnde inter omnes affectus animi,
                <lb/>
              ſola ſpes omnibus vtilis eſt: concoctionem
                <lb/>
              & dulces ſomnos parit, vnde etiam corpus
                <lb/>
              benè coloratum reddit, ac pingue immo­
                <lb/>
              derata: tamen ſpes gaudio fermè ſimilis eſt,
                <lb/>
              nec ſomnos admittit. </s>
              <s id="s.010609">Omnis enim vehemens
                <lb/>
              ſanguinis motus ſomnum tollit, cùm ſom­
                <lb/>
              nus ſpirituum, & ſanguinis quies ſit. </s>
              <s id="s.010610">Vere­
                <lb/>
              cundia verò ex ſpe conſtat, ac timore, ideó­
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg1498"/>
                <lb/>
              que ſanguis duplici motu in ea fluctuat, pue­
                <lb/>
              ris ac virginibus familiaris eſt, gratóque
                <lb/>
              robore ora ſuffundit, nec vexata, vt in
                <lb/>
              metu detrimentum adfert ſed odium po­
                <lb/>
              tius. </s>
            </p>
            <p type="margin">
              <s id="s.010611">
                <margin.target id="marg1497"/>
              Spei.</s>
            </p>
            <p type="margin">
              <s id="s.010612">
                <margin.target id="marg1498"/>
              Verecundia.</s>
            </p>
            <p type="main">
              <s id="s.010613">Eſt autem odium, & ipſum ex ſpe compo­
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg1499"/>
                <lb/>
              ſiti ſunt, ſed & ex triſtitia, non metu. </s>
              <s id="s.010614">In­
                <lb/>
              uidia verò, odium tenue eſt. </s>
              <s id="s.010615">Palàm igitur
                <lb/>
              eſt, quinam ex odio & inuidia, corporis
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg1500"/>
                <lb/>
              affectus proueniant. </s>
              <s id="s.010616">Sed amor cùm odio
                <lb/>
              contrarius ſit, erit ſuſpecta lætitia: nam ſpei
                <lb/>
              ſuſpicio contraria eſt, dico quidem firmæ
                <lb/>
              ſpei, velut inconſtanti timor. </s>
              <s id="s.010617">Suſpicio ve­
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg1501"/>
                <lb/>
              rò timor eſt paruus, velut audacia ſpes ma­
                <lb/>
              xima. </s>
              <s id="s.010618">Differt à lætitia, quoniam in vtra­
                <lb/>
              que eſt firma ſpes, ſed in audacia finis eſt
                <lb/>
              mediocris in lætitia eſt iucundus. </s>
              <s id="s.010619">Meminiſ­
                <lb/>
              ſe autem horum inferius oportet, vt phæ­
                <lb/>
              nomena intelligantur, adeò verò immu­
                <lb/>
              tant hæc omnia corpus, vt ſi cum melancho­
                <lb/>
              lico humore iungantur, ecſtaſim inducant:
                <lb/>
              quos ſi vras, aut nouacula incidas, nihil
                <lb/>
              ſentire comperies: alij iacent volentes, vt
                <lb/>
              mortui, alij etiam diuinant, hæcque pro ma­
                <lb/>
              gnis miraculis apud imperitos habentur,
                <lb/>
              cum tamen dicat Hippocrates. </s>
              <s id="s.010620">Si lingua
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg1502"/>
                <lb/>
              repentè incontinens fiat, aut aliqua pars
                <lb/>
              corporis ſtupore elanguet, tale eſt melan­
                <lb/>
              cholicum. </s>
              <s id="s.010621">Sed Galenus ſenſum huius mini­
                <lb/>
              mè eſt aſſecutus: ob hocque demiratur an­
                <lb/>
              tiqui magiſtri dicta. </s>
              <s id="s.010622">Affectus igitur animi
                <lb/>
              corpora mutant, ſoni autem animi affectus.
                <lb/>
              </s>
              <s id="s.010623">Neceſſe eſt igitur ſonos corpora mutare.
                <lb/>
              </s>
              <s id="s.010624">Omnium autem affectuum maximi, ſunt
                <lb/>
              timor & fortitudo: at hos mouere poſſunt </s>
            </p>
          </chap>
        </body>
      </text>
    </archimedes>