Quomodo autem ex ſcriptis mens confi
ciatur, faciliùs eſt dignoſcere: nam ex ſen
ſu viſio, ex viſione iunctura, ex pluribus
iuncturis compræhenſio generalis, ex ge
nerali comprehenſione propoſitio vniuer
ſalis, ex vniuerſali propoſitione: eo iun
cturæ genere quod vocatur ratio eſtque
quartum in ordine, quum vnum ex alio in
fertur, mens fit: vnde ſimplicium nullus
eſt intellectus, neque mens: ſed ſic intelli
gere diuinum eſt. In re autem aliquibus
ardua, omnibus verò perquam vtili facil
limo exemplo vtar. Videmus primùm om
nia animalia contrahi, atque id dum pun
guntur, ac cognoſcimus: ſed hoc eſſe ani
maduertit vis, quæ iungit: inde ex his tri
bus functionibus collecta, propoſitione ani
mal ſenſit, atque per memoriam repetita
ſit comprehenſio generalis, quam etſi La
tinè fœdum eſt proferre, euidentis tamen
vtilitatis cauſa proferam hoc & hoc, &
qualecunque aliud animal ſentit, ex qua
rurſus fit propoſitio vniuerſalis, omne ani
mal ſentit: atque hucuſque mentis pro
prium, opus non eſt, ſed ſenſiferæ ani
mæ quatenus menti iungitur, inde animal
ſentit, vniuerſale ac menti proprium. Sunt
igitur & his ſeptem ordines ſenſus: exte
rior phantaſia, iunctio, memoria, com
præhenſio generalis, propoſitio vniuerſa
lis, & vniuerſale ipſum, quod mentis pro
prium eſt. Itaque videtur vt animæ facultas
nutricis, generali omnium animæ iungitur,
atque illius viribus aptè vtitur: ita huius
ſenſifera, atque ſenſiferæ rurſum mens. Ani
ma autem mundi, quaſi omnibus auxiliatur.
Hi igitur ordines animarum, quarum apex
eſt intellectus.
ciatur, faciliùs eſt dignoſcere: nam ex ſen
ſu viſio, ex viſione iunctura, ex pluribus
iuncturis compræhenſio generalis, ex ge
nerali comprehenſione propoſitio vniuer
ſalis, ex vniuerſali propoſitione: eo iun
cturæ genere quod vocatur ratio eſtque
quartum in ordine, quum vnum ex alio in
fertur, mens fit: vnde ſimplicium nullus
eſt intellectus, neque mens: ſed ſic intelli
gere diuinum eſt. In re autem aliquibus
ardua, omnibus verò perquam vtili facil
limo exemplo vtar. Videmus primùm om
nia animalia contrahi, atque id dum pun
guntur, ac cognoſcimus: ſed hoc eſſe ani
maduertit vis, quæ iungit: inde ex his tri
bus functionibus collecta, propoſitione ani
mal ſenſit, atque per memoriam repetita
ſit comprehenſio generalis, quam etſi La
tinè fœdum eſt proferre, euidentis tamen
vtilitatis cauſa proferam hoc & hoc, &
qualecunque aliud animal ſentit, ex qua
rurſus fit propoſitio vniuerſalis, omne ani
mal ſentit: atque hucuſque mentis pro
prium, opus non eſt, ſed ſenſiferæ ani
mæ quatenus menti iungitur, inde animal
ſentit, vniuerſale ac menti proprium. Sunt
igitur & his ſeptem ordines ſenſus: exte
rior phantaſia, iunctio, memoria, com
præhenſio generalis, propoſitio vniuerſa
lis, & vniuerſale ipſum, quod mentis pro
prium eſt. Itaque videtur vt animæ facultas
nutricis, generali omnium animæ iungitur,
atque illius viribus aptè vtitur: ita huius
ſenſifera, atque ſenſiferæ rurſum mens. Ani
ma autem mundi, quaſi omnibus auxiliatur.
Hi igitur ordines animarum, quarum apex
eſt intellectus.
Immutantur verò & præter notitiam affe
ctus omnes reliqui, corpus ipſum, & cum
eo etiam vita, ſtatum, quod ex his erit ma
nifeſtum. Delectantur atque triſtantur, at
que aliis ſenſus omnes. Sed & ad delecta
tionem ipſam ſpiritus extrà ferantur, refu
giunt ex triſtitia intro vehementibus qui
dem in affectibus celeriter, in paruis tardè
ac ſenſim. Cum ſpiritu verò & ſanguinem
ipſum ferri palàm eſt. Cùm verò extra fer
tur, dilatatur, refrigeratur & confirmatur,
ſi robuſtæ ſint vires. Cùm verò contrahi
tur, conculcatur, atque abſumitur. Calor
ſi confirmetur, fiet concoctio, ſomnus
conciliatur, digeruntur excrementa, cu
rantúrque morbi: quod etiam inferius edo
cebimus. Contracto verò calore, ſomnus
prohibetur, concoctio vitiatur, retinen
tur excrementa, morbique creantur. Di
cendum eſt igitur nunc de paucis animi af
fectibus, vt eadem ratione alios aſſequa
mur. Igitur in timore cogitur ilicò confer
timque ſanguis in interioribus partibus vn
de tremunt homines, vox tollitur, aut la
bat, pallet corpus. Quod ſi perſeueret, ac
ingens ſit, canitiem inducit, quibuſdam
pili, nonnunquam etiam decidunt vngues,
contractóque intus ſanguine: aut tabeſcit
homo, aut phlegmone excitato mortis ſubit
periculum: quidam etiam ſubitò extincti
ſunt. In triſtitia verò non confertim, ſed
ſenſim calor redit: ideóque non nutant
crura, nec repentè moriuntur: ſed vigilant,
non concoquuntur, præcordia ſuffocantur:
iuuenes tabeſcunt: prouecta ætate homi
nes, cacochymia, malúſque color, & mor
bi varij obnoxios habentur. Ob hanc, ſeu
ob timorem referunt Melibœam Amphio
nis & Niobis filiam, cùm ſola cum ſorore
ex tot fratribus atque ſororibus euaſiſſet, pal
lidam perpetuò fuiſſe: inde Chlorim deinceps
vocatam. Ira effundit calorem extrà, ſubitò:
ſed tamen prius adeò feruet, vt in cali
dioribus temperamentis, ac ſiccioribus fe
bris excitetur. Omnibus certè incaleſcit cor
pus totum, vnde vtilis his, quibus vel abun
dat pituita, vel triſtitia, aut timore habitus
marceſcit.
ctus omnes reliqui, corpus ipſum, & cum
eo etiam vita, ſtatum, quod ex his erit ma
nifeſtum. Delectantur atque triſtantur, at
que aliis ſenſus omnes. Sed & ad delecta
tionem ipſam ſpiritus extrà ferantur, refu
giunt ex triſtitia intro vehementibus qui
dem in affectibus celeriter, in paruis tardè
ac ſenſim. Cum ſpiritu verò & ſanguinem
ipſum ferri palàm eſt. Cùm verò extra fer
tur, dilatatur, refrigeratur & confirmatur,
ſi robuſtæ ſint vires. Cùm verò contrahi
tur, conculcatur, atque abſumitur. Calor
ſi confirmetur, fiet concoctio, ſomnus
conciliatur, digeruntur excrementa, cu
rantúrque morbi: quod etiam inferius edo
cebimus. Contracto verò calore, ſomnus
prohibetur, concoctio vitiatur, retinen
tur excrementa, morbique creantur. Di
cendum eſt igitur nunc de paucis animi af
fectibus, vt eadem ratione alios aſſequa
mur. Igitur in timore cogitur ilicò confer
timque ſanguis in interioribus partibus vn
de tremunt homines, vox tollitur, aut la
bat, pallet corpus. Quod ſi perſeueret, ac
ingens ſit, canitiem inducit, quibuſdam
pili, nonnunquam etiam decidunt vngues,
contractóque intus ſanguine: aut tabeſcit
homo, aut phlegmone excitato mortis ſubit
periculum: quidam etiam ſubitò extincti
ſunt. In triſtitia verò non confertim, ſed
ſenſim calor redit: ideóque non nutant
crura, nec repentè moriuntur: ſed vigilant,
non concoquuntur, præcordia ſuffocantur:
iuuenes tabeſcunt: prouecta ætate homi
nes, cacochymia, malúſque color, & mor
bi varij obnoxios habentur. Ob hanc, ſeu
ob timorem referunt Melibœam Amphio
nis & Niobis filiam, cùm ſola cum ſorore
ex tot fratribus atque ſororibus euaſiſſet, pal
lidam perpetuò fuiſſe: inde Chlorim deinceps
vocatam. Ira effundit calorem extrà, ſubitò:
ſed tamen prius adeò feruet, vt in cali
dioribus temperamentis, ac ſiccioribus fe
bris excitetur. Omnibus certè incaleſcit cor
pus totum, vnde vtilis his, quibus vel abun
dat pituita, vel triſtitia, aut timore habitus
marceſcit.
Ira.
Lætitia vehemens ſanguinem, ſynce
rum extrà fert, vt in viribus validis mor
bos curare ſoleat, in imbecillioribus oc
cidere, eſtque iræ medela, magis verò ti
moris.
rum extrà fert, vt in viribus validis mor
bos curare ſoleat, in imbecillioribus oc
cidere, eſtque iræ medela, magis verò ti
moris.
Sed ſpes triſtitiæ, contraria eſt: ſenſi
mus, ſi ſine timore ſit, naturalem calorem
diffundit. Vnde inter omnes affectus animi,
ſola ſpes omnibus vtilis eſt: concoctionem
& dulces ſomnos parit, vnde etiam corpus
benè coloratum reddit, ac pingue immo
derata: tamen ſpes gaudio fermè ſimilis eſt,
nec ſomnos admittit. Omnis enim vehemens
ſanguinis motus ſomnum tollit, cùm ſom
nus ſpirituum, & ſanguinis quies ſit. Vere
cundia verò ex ſpe conſtat, ac timore, ideó
que ſanguis duplici motu in ea fluctuat, pue
ris ac virginibus familiaris eſt, gratóque
robore ora ſuffundit, nec vexata, vt in
metu detrimentum adfert ſed odium po
tius.
mus, ſi ſine timore ſit, naturalem calorem
diffundit. Vnde inter omnes affectus animi,
ſola ſpes omnibus vtilis eſt: concoctionem
& dulces ſomnos parit, vnde etiam corpus
benè coloratum reddit, ac pingue immo
derata: tamen ſpes gaudio fermè ſimilis eſt,
nec ſomnos admittit. Omnis enim vehemens
ſanguinis motus ſomnum tollit, cùm ſom
nus ſpirituum, & ſanguinis quies ſit. Vere
cundia verò ex ſpe conſtat, ac timore, ideó
que ſanguis duplici motu in ea fluctuat, pue
ris ac virginibus familiaris eſt, gratóque
robore ora ſuffundit, nec vexata, vt in
metu detrimentum adfert ſed odium po
tius.
Spei.
Eſt autem odium, & ipſum ex ſpe compo
ſiti ſunt, ſed & ex triſtitia, non metu. In
uidia verò, odium tenue eſt. Palàm igitur
eſt, quinam ex odio & inuidia, corporis
affectus proueniant. Sed amor cùm odio
contrarius ſit, erit ſuſpecta lætitia: nam ſpei
ſuſpicio contraria eſt, dico quidem firmæ
ſpei, velut inconſtanti timor. Suſpicio ve
rò timor eſt paruus, velut audacia ſpes ma
xima. Differt à lætitia, quoniam in vtra
que eſt firma ſpes, ſed in audacia finis eſt
mediocris in lætitia eſt iucundus. Meminiſ
ſe autem horum inferius oportet, vt phæ
nomena intelligantur, adeò verò immu
tant hæc omnia corpus, vt ſi cum melancho
lico humore iungantur, ecſtaſim inducant:
quos ſi vras, aut nouacula incidas, nihil
ſentire comperies: alij iacent volentes, vt
mortui, alij etiam diuinant, hæcque pro ma
gnis miraculis apud imperitos habentur,
cum tamen dicat Hippocrates. Si lingua
repentè incontinens fiat, aut aliqua pars
corporis ſtupore elanguet, tale eſt melan
cholicum. Sed Galenus ſenſum huius mini
mè eſt aſſecutus: ob hocque demiratur an
tiqui magiſtri dicta. Affectus igitur animi
corpora mutant, ſoni autem animi affectus.
Neceſſe eſt igitur ſonos corpora mutare.
Omnium autem affectuum maximi, ſunt
timor & fortitudo: at hos mouere poſſunt
ſiti ſunt, ſed & ex triſtitia, non metu. In
uidia verò, odium tenue eſt. Palàm igitur
eſt, quinam ex odio & inuidia, corporis
affectus proueniant. Sed amor cùm odio
contrarius ſit, erit ſuſpecta lætitia: nam ſpei
ſuſpicio contraria eſt, dico quidem firmæ
ſpei, velut inconſtanti timor. Suſpicio ve
rò timor eſt paruus, velut audacia ſpes ma
xima. Differt à lætitia, quoniam in vtra
que eſt firma ſpes, ſed in audacia finis eſt
mediocris in lætitia eſt iucundus. Meminiſ
ſe autem horum inferius oportet, vt phæ
nomena intelligantur, adeò verò immu
tant hæc omnia corpus, vt ſi cum melancho
lico humore iungantur, ecſtaſim inducant:
quos ſi vras, aut nouacula incidas, nihil
ſentire comperies: alij iacent volentes, vt
mortui, alij etiam diuinant, hæcque pro ma
gnis miraculis apud imperitos habentur,
cum tamen dicat Hippocrates. Si lingua
repentè incontinens fiat, aut aliqua pars
corporis ſtupore elanguet, tale eſt melan
cholicum. Sed Galenus ſenſum huius mini
mè eſt aſſecutus: ob hocque demiratur an
tiqui magiſtri dicta. Affectus igitur animi
corpora mutant, ſoni autem animi affectus.
Neceſſe eſt igitur ſonos corpora mutare.
Omnium autem affectuum maximi, ſunt
timor & fortitudo: at hos mouere poſſunt