1ſoni, indicio ſunt tubæ, Laconicum inuen
tum tympana, barbarorum cornua & cla
mor Romanorum. Nam Romani, ſub pu
gnæ initio adeò magnis clamoribus obſtre
pebant, vt Ioſephus coactus ſit Hebræorum
ſuorum militum aures obſtruere, ne vel ſtre
pitu terrerentur, aut attoniti fierent. Sæpè
contingit præteruolantes aues, ob cum cla
morem excidere. Conſtat igitur ſonos mul
tùm ad fortitudinem facere. Igitur ad alios
animi affectus. Nunc pro clamoribus boant
machinæ igneæ non inani, ſed exitiali ſtre
pitu. Quantum verò corpora ex affectibus
animi patiuntur, indicant, qui dum cogi
tant intentius, neque vident, neque au
diunt. Oculis igitur apertis, aut auribus,
non videre, aut non audire non licet. At li
cet intentius cogitare, ob idque minus ſen
tire, vt etiam quandoque cogitationi in
tentus dolorem haud ſentiat. Neceſſe verò
eſt in affectibus animi corpus pati, quo
niam hi non ſine corpore fiunt. Intellectus
verò non immutatur, niſi vel quia cum ra
tione, & imaginatione operari illum neceſ
ſe eſt, vel quia dum intelligit delectatur
totus homo: ipſe enim intellectus omnino
à corpore per ſe ſeparatus eſt. Nunc enim
dum hæc ſcribo, meus intellectus eſt ea quæ
per ſcripta hæc tu intelligis: dúmque medi
ca pertracto, medicina: dum de numeris
ſcriberem, tunc numerus erat, adeò quod
aliis omnibus qui diuerſa ſcripſerunt eue
nire neceſſe eſt, vt dum mea relego ſcripta,
alius mihi fuiſſe videar ab illo qui nunc ſum.
Verùm medio tempore principia intelligit,
nec percipit homo. Cùm igitur dormit ho
mo, aut adhuc eſt infans, aut ebrius, li
cet videatur ociari, intelligit, ſed non fit
operatio habenti communi: nam cùm re
ſipiſcit abſque negotio rurſus intelligit. In
dicio eſt quod videmus, & tamen videre nos
non percipimus, niſi animaduertamus. Sed
ſenſus quieſcit abſente obiecto: ſolum enim
patitur, mens autem agit, & cum vult ſta
tim intelligit, cur ergò ceſſat? Senſus etiam
ſtatim percipiunt, mens autem diuinior,
tempore igitur non indiget, & certius per
cipit. Materia igitur caret: nam calefieri
& infrigidari, & odores imbuere, ſenſim
hæc fiunt. Vtrum verò dum intelligimus,
intelligere nos ſemper animaduertamus? an
id neceſſe eſt, an forſan fieri nequeat? niſi
cùm hoc quod intelligimus, percipimus?
quod femè diuinum eſt? Eſt enim idem
tunc intellectus, quodque intelligitur: in
reliquis & intellexiſſe, & intellecturos eſſe
percipimus: quoniam vnius ſcilicet tantùm
actionis capax eſt. Æterna igitur eſt forma
intellectus, quoniam dum hæc legis, &
contemplaris manet & eſt, eædémque ſunt
ſunt formæ ſcilicet, ac ſpecies rerum vniuer
ſalium vſque in æternum. Videntur igitur
maximè ſapientum immortales animi, ani
ma verò flamma quædam, aut non ſine illa,
neque enim abſque motu conſiſtere poteſt.
At in ſenſu non fit immutatio, propter ea pe
rit, & etiam quod ſentimur idem non manet.
Quare neque eodem modo imaginamur, aut
vtimur ratione. Memoria quaſi intellectui
ſimilior eſt. Ea ordine iuuatur, quoniam
quæ ordine conſtant, tam facilè continen
tur, vt quaſi vnum referant. Duplex eſt, re
rum ac verborum: alteráque alteri præſidio
eſt, vnde etiam duplex: artificioſa memoria,
rerum quæ imaginibus conſtat, olim inuen
ta, traditáque à Cicerone, ac Quintiliano,
quia verba continentur: & verborum, qua
res tum etiam verba continentur: conſtat
primis nominum, vel etiam initiorum ſyl
labis, è quibus verba tum carmina fiunt.
Eiuſdem generis quæ numerorum coniun
ctione conſtat: mirúmque quantum vterque
modus ex temporaneis actionibus, ac ludis
conducat: vnde tam pulchri inuenti noſtri
mercedem accepimus, ſcilicet opinionem
memoriæ, quæ nos plurimùm iuuit, cùm
tamen lapidi atque huic inuento debeatur
totum quicquid eſt, præter paſſiuam me
moriam, quæ in nobis viget. Actiua verò,
atque præcipuè artificioſæ vtrumque genus,
ab imaginatione maximè iuuatur. Nec eſt
fermè artificioſa memoria aliud quicquam,
quàm tranſlatio rerum & verborum ad or
dinem, ac vim quæ imaginatur, ea tamen
tantùm affert commodi, verborum ſcilicet,
ac numerorum, vt faciliùs centum cum ea
quàm decem ſine illa recitare poſſis. Ratio
tamen omnium virtutum mortalium prin
ceps eſt, hominique propria vt mortalis eſt.
At verò vt intellectum poſſidet, artes &
ſcientias excolit, artificioſáque inuenta quæ
dam, quæ ad artes non pertinent, quoniam
vtilitate carent, aut incerti ſunt generis: om
nis autem ars, eſt generis certi atque vtilis.
De incertis igitur atque inutilibus, primò
dicendum.
tum tympana, barbarorum cornua & cla
mor Romanorum. Nam Romani, ſub pu
gnæ initio adeò magnis clamoribus obſtre
pebant, vt Ioſephus coactus ſit Hebræorum
ſuorum militum aures obſtruere, ne vel ſtre
pitu terrerentur, aut attoniti fierent. Sæpè
contingit præteruolantes aues, ob cum cla
morem excidere. Conſtat igitur ſonos mul
tùm ad fortitudinem facere. Igitur ad alios
animi affectus. Nunc pro clamoribus boant
machinæ igneæ non inani, ſed exitiali ſtre
pitu. Quantum verò corpora ex affectibus
animi patiuntur, indicant, qui dum cogi
tant intentius, neque vident, neque au
diunt. Oculis igitur apertis, aut auribus,
non videre, aut non audire non licet. At li
cet intentius cogitare, ob idque minus ſen
tire, vt etiam quandoque cogitationi in
tentus dolorem haud ſentiat. Neceſſe verò
eſt in affectibus animi corpus pati, quo
niam hi non ſine corpore fiunt. Intellectus
verò non immutatur, niſi vel quia cum ra
tione, & imaginatione operari illum neceſ
ſe eſt, vel quia dum intelligit delectatur
totus homo: ipſe enim intellectus omnino
à corpore per ſe ſeparatus eſt. Nunc enim
dum hæc ſcribo, meus intellectus eſt ea quæ
per ſcripta hæc tu intelligis: dúmque medi
ca pertracto, medicina: dum de numeris
ſcriberem, tunc numerus erat, adeò quod
aliis omnibus qui diuerſa ſcripſerunt eue
nire neceſſe eſt, vt dum mea relego ſcripta,
alius mihi fuiſſe videar ab illo qui nunc ſum.
Verùm medio tempore principia intelligit,
nec percipit homo. Cùm igitur dormit ho
mo, aut adhuc eſt infans, aut ebrius, li
cet videatur ociari, intelligit, ſed non fit
operatio habenti communi: nam cùm re
ſipiſcit abſque negotio rurſus intelligit. In
dicio eſt quod videmus, & tamen videre nos
non percipimus, niſi animaduertamus. Sed
ſenſus quieſcit abſente obiecto: ſolum enim
patitur, mens autem agit, & cum vult ſta
tim intelligit, cur ergò ceſſat? Senſus etiam
ſtatim percipiunt, mens autem diuinior,
tempore igitur non indiget, & certius per
cipit. Materia igitur caret: nam calefieri
& infrigidari, & odores imbuere, ſenſim
hæc fiunt. Vtrum verò dum intelligimus,
intelligere nos ſemper animaduertamus? an
id neceſſe eſt, an forſan fieri nequeat? niſi
cùm hoc quod intelligimus, percipimus?
quod femè diuinum eſt? Eſt enim idem
tunc intellectus, quodque intelligitur: in
reliquis & intellexiſſe, & intellecturos eſſe
percipimus: quoniam vnius ſcilicet tantùm
actionis capax eſt. Æterna igitur eſt forma
intellectus, quoniam dum hæc legis, &
contemplaris manet & eſt, eædémque ſunt
ſunt formæ ſcilicet, ac ſpecies rerum vniuer
ſalium vſque in æternum. Videntur igitur
maximè ſapientum immortales animi, ani
ma verò flamma quædam, aut non ſine illa,
neque enim abſque motu conſiſtere poteſt.
At in ſenſu non fit immutatio, propter ea pe
rit, & etiam quod ſentimur idem non manet.
Quare neque eodem modo imaginamur, aut
vtimur ratione. Memoria quaſi intellectui
ſimilior eſt. Ea ordine iuuatur, quoniam
quæ ordine conſtant, tam facilè continen
tur, vt quaſi vnum referant. Duplex eſt, re
rum ac verborum: alteráque alteri præſidio
eſt, vnde etiam duplex: artificioſa memoria,
rerum quæ imaginibus conſtat, olim inuen
ta, traditáque à Cicerone, ac Quintiliano,
quia verba continentur: & verborum, qua
res tum etiam verba continentur: conſtat
primis nominum, vel etiam initiorum ſyl
labis, è quibus verba tum carmina fiunt.
Eiuſdem generis quæ numerorum coniun
ctione conſtat: mirúmque quantum vterque
modus ex temporaneis actionibus, ac ludis
conducat: vnde tam pulchri inuenti noſtri
mercedem accepimus, ſcilicet opinionem
memoriæ, quæ nos plurimùm iuuit, cùm
tamen lapidi atque huic inuento debeatur
totum quicquid eſt, præter paſſiuam me
moriam, quæ in nobis viget. Actiua verò,
atque præcipuè artificioſæ vtrumque genus,
ab imaginatione maximè iuuatur. Nec eſt
fermè artificioſa memoria aliud quicquam,
quàm tranſlatio rerum & verborum ad or
dinem, ac vim quæ imaginatur, ea tamen
tantùm affert commodi, verborum ſcilicet,
ac numerorum, vt faciliùs centum cum ea
quàm decem ſine illa recitare poſſis. Ratio
tamen omnium virtutum mortalium prin
ceps eſt, hominique propria vt mortalis eſt.
At verò vt intellectum poſſidet, artes &
ſcientias excolit, artificioſáque inuenta quæ
dam, quæ ad artes non pertinent, quoniam
vtilitate carent, aut incerti ſunt generis: om
nis autem ars, eſt generis certi atque vtilis.
De incertis igitur atque inutilibus, primò
dicendum.