1& viridatio forent idem; vt ſiquid à nigro ad album modò per fuſcum, aliàs per viride tranſiret.
Item ſi ab A ad B. profiſceretur idem corpus modò ſuper circulo, mox ſuper recta; cùm ſit idem
terminus B in vtroque motu, eadem ſpecies motus quoque fuerit. Efficeretur etiam, vt non eſ
ſet deſcenſus è ſphęra ignis ad centrum, ſi moueretur ad aquam, cùm deberet alioqui moueri ad
centrum: neque enim idem eſſet terminus ad quem lapis ferretur. Hæc auctores plerique de
cernunt. Primùm diſtinguitur de terminis ad quos: etenim, aut ſunt imperfecti, quos etiam ſi
natura aſſequatur, non tamen ibi quieſcit, ſed vult prætereà progredi. Ex hoc efficitur motus
quidam imperfectus quem videtur indicaſſe Philoſophus, dum deſcriberet finem, a quòd eſſet
extremum eorum motuum qui continui forent, aut termini perfecti ſunt, quò .ſ. natura conten
dit. neque adepta progreditur vlterius, ibi manens ſecundùm naturam, vt cùm ex aëre deſcendit
lapis; ſi fingatur in aqua parumper quieſcere, licet eò tendat, ille terminus imperfectus eſt: cen
trum verò eſt terminus perfectus. ſ: quidem in aqua nolit lapis omnino quieſcere, ſed niſi prohi
beatur, vſque ad centrum feretur, ibique etiam ſuopte impulſu permanebit, vt inde diuelli non
niſi magno cum labore patiatur. Secundò medium, inquiunt, in omni motu duplex eſt, aut for
male, aut materiale: formale id appellant quod eſt ſpatij forma quod eſt vel rectum, vel in or
bem ductum, aut, ſiquid ex his eſt compoſitum, vt ſpira; alterum quod eſt ex partibus eiuſdem
ſpatij, vt quicquid intra duo puncta comprehenditur in linea recta, aut in circunferentia. Ergo
vt Ariſtotelis dicta concilient; conſtituunt in ea theſi, nimirum quòd vnus ad ſpeciem motus eo
determinetur, quòd vnus ad ſpeciem ſit terminus ad quem; accipiendum eſſe terminum ad quem
vltimum, & ab eo denominationem eſſe faciendam: medium verò ſtatuunt formale tantummodò.
Volunt & alij mobile idem eſſe: quanquam mobile accipiunt non indiuiduum ipſum, vt aërem,
aut aquam, ſeu quod habet in ſeipſo principium talis motus, vt graue, aut leue. proinde ſpectan
dum eſſe, ſit'ne motus ſecundùm, aut contra naturam. Ex his ſe tollere putant dubitationes pro
poſitas. Nam ſic non eſt eadem ſpecies motus quæ in orbem fit & rectà vtrobique ab A ad B,
cùm differant media ratione formali, quanuis non vereatur aſſerere quidam auctor hos motus
inter ſe ſpecie non differre, illud ſpectans, (niſi fallor) ne ex hoc naſcatur corpora quæ ſic mo
uentur, ſpecie diſtingui, ac ſuccedat ex tali ratione cęlum eſſe corpus æternum. Sed ſit hoc ve
riſsimum, contineamus nos intra cancellos philoſophiæ Peripateticę quæ decernit, hos motus ſpe
cie differre. Rurſus nihil obſtat, quominus eadem ſit ſpecies motus, quandò graue mouetur
ad aquæ planitiem & ad centrum; quia planities aquę non eſt terminus ad quem vltimus & per
fectus. Neque idem eſt motus aëris & terræ ad centrum; cùm illi ſit contrà naturam; huic verò
ex natura. Sic enim fit, vt non ſit mobile idem. Sed enim illa ſolutio non eſt approbanda quæ
non euertit funditùs omnes dubitationes, multoque. minus à nobis, qui vnum Ariſtotelem hîc de
fendere cupimus; ipſe verò, vbi diſſerit. b Vtrùm motui qui fit in orbem, quippiam contra
rium ſit an'non; accipit eundem eſſe motum, ſi fiat ſuper circulo, aut ſuper recta; quandò fiat
ad idem punctum. Quare conati ſunt alij nouis quibuſdam diſtinctionibus adiectis propoſi
tas difficultates depellere, vtpote, Terminorum rationem eſſe diligenter obſeruandam. Etenim
non eſſe eandem rationem loci aëris ad ignem & terram; quippe quòd ſit vt infrà ad ignim, ad
terram verò vt ſuprà: neque eandem eſſe rationem cubiti & decem cubiti ad tricubitum, cùm il
lo ſit maior, hoc autem minor. Tùm etiam motus ſecum differre vel modo, vel ſpecie. Nanque
albefactio ſpecie diſtinguitur à nigrefactione; ſed velox à tardo ſolum differt modo & per acci
dens: neque enim ſunt differentiæ conſtituentes, aut diuidentes, ſiquidem ad omneis ſpecies mo
tus pertineant. Ita naturale & contra naturam non eſſe ſpecies, ſed modos, cùm peruagentur
omnem ſpeciem motus: nullus enim motus eſt qui non ſit naturalis, aut violens. His omnibus
receptis aliqua ſubſcripſit eruditiſsimus Toletus, quæ (niſi me animus fallit) neque dubitatione
carent, neque ſunt prorſus à repugnantia libera. Nempe rationem habendam eſſe ſolùm ter
mini ad quem, in conſtituendo vno ad ſpeciem motum, termini à quo nullam; tanquam alienus
eſſet ab eſſentia & vnitate motus, quia per accidens ſolùm ad vnitatem ſpecificam pertineret:
mobileque. excludendum; quaſi nihil referret cuius'nam foret naturæ: mox rationem termini ad
quem poſitam eſſe in habitudine ad terminum à quo. Nam primùm illa ſecum pugnant, quòd
terminus à quo reiiciatur ab vnitate ſpecifica motus, & quòd terminus ad quem conſiſtat in ha
bitudine termini à quo; nam ſi mutuò ſe reſpiciunt hi termini, in illa habitudine conſiſtet vtique
vtrorumque eſſentia. Ergo quicquid ex altero conſtituitur, etiam quodammodò conſtituatur
ex compare neceſſe eſt: aliter ſequeretur, aliquid ab eſſentia ſua poſſe ſeparari. Ita enim eſt in
huiuſmodi conſequentibus, quemadmodum monebat Ariſtoteles. Quicquid ad vnius eſſen
tiam pertineret, facere item ad eorum eſſentiam quæ pendent ab illo eſſentialiter. Deinde ab
eodem fonte petitur, quòd vnus ſit motus, & ſpecie differat. Sed quî diſtingui poteſt aſcenſus
& deſcenſus, niſi conſtituta notitia terminorum ſuprà & infrà, & ex vtriſque ſimul acceptis, vn
de .ſ. & quo, aut ſaltem ſubintellectis? Nanque, etſi grauitas & deſcenſus eo terminantur quod
Item ſi ab A ad B. profiſceretur idem corpus modò ſuper circulo, mox ſuper recta; cùm ſit idem
terminus B in vtroque motu, eadem ſpecies motus quoque fuerit. Efficeretur etiam, vt non eſ
ſet deſcenſus è ſphęra ignis ad centrum, ſi moueretur ad aquam, cùm deberet alioqui moueri ad
centrum: neque enim idem eſſet terminus ad quem lapis ferretur. Hæc auctores plerique de
cernunt. Primùm diſtinguitur de terminis ad quos: etenim, aut ſunt imperfecti, quos etiam ſi
natura aſſequatur, non tamen ibi quieſcit, ſed vult prætereà progredi. Ex hoc efficitur motus
quidam imperfectus quem videtur indicaſſe Philoſophus, dum deſcriberet finem, a quòd eſſet
extremum eorum motuum qui continui forent, aut termini perfecti ſunt, quò .ſ. natura conten
dit. neque adepta progreditur vlterius, ibi manens ſecundùm naturam, vt cùm ex aëre deſcendit
lapis; ſi fingatur in aqua parumper quieſcere, licet eò tendat, ille terminus imperfectus eſt: cen
trum verò eſt terminus perfectus. ſ: quidem in aqua nolit lapis omnino quieſcere, ſed niſi prohi
beatur, vſque ad centrum feretur, ibique etiam ſuopte impulſu permanebit, vt inde diuelli non
niſi magno cum labore patiatur. Secundò medium, inquiunt, in omni motu duplex eſt, aut for
male, aut materiale: formale id appellant quod eſt ſpatij forma quod eſt vel rectum, vel in or
bem ductum, aut, ſiquid ex his eſt compoſitum, vt ſpira; alterum quod eſt ex partibus eiuſdem
ſpatij, vt quicquid intra duo puncta comprehenditur in linea recta, aut in circunferentia. Ergo
vt Ariſtotelis dicta concilient; conſtituunt in ea theſi, nimirum quòd vnus ad ſpeciem motus eo
determinetur, quòd vnus ad ſpeciem ſit terminus ad quem; accipiendum eſſe terminum ad quem
vltimum, & ab eo denominationem eſſe faciendam: medium verò ſtatuunt formale tantummodò.
Volunt & alij mobile idem eſſe: quanquam mobile accipiunt non indiuiduum ipſum, vt aërem,
aut aquam, ſeu quod habet in ſeipſo principium talis motus, vt graue, aut leue. proinde ſpectan
dum eſſe, ſit'ne motus ſecundùm, aut contra naturam. Ex his ſe tollere putant dubitationes pro
poſitas. Nam ſic non eſt eadem ſpecies motus quæ in orbem fit & rectà vtrobique ab A ad B,
cùm differant media ratione formali, quanuis non vereatur aſſerere quidam auctor hos motus
inter ſe ſpecie non differre, illud ſpectans, (niſi fallor) ne ex hoc naſcatur corpora quæ ſic mo
uentur, ſpecie diſtingui, ac ſuccedat ex tali ratione cęlum eſſe corpus æternum. Sed ſit hoc ve
riſsimum, contineamus nos intra cancellos philoſophiæ Peripateticę quæ decernit, hos motus ſpe
cie differre. Rurſus nihil obſtat, quominus eadem ſit ſpecies motus, quandò graue mouetur
ad aquæ planitiem & ad centrum; quia planities aquę non eſt terminus ad quem vltimus & per
fectus. Neque idem eſt motus aëris & terræ ad centrum; cùm illi ſit contrà naturam; huic verò
ex natura. Sic enim fit, vt non ſit mobile idem. Sed enim illa ſolutio non eſt approbanda quæ
non euertit funditùs omnes dubitationes, multoque. minus à nobis, qui vnum Ariſtotelem hîc de
fendere cupimus; ipſe verò, vbi diſſerit. b Vtrùm motui qui fit in orbem, quippiam contra
rium ſit an'non; accipit eundem eſſe motum, ſi fiat ſuper circulo, aut ſuper recta; quandò fiat
ad idem punctum. Quare conati ſunt alij nouis quibuſdam diſtinctionibus adiectis propoſi
tas difficultates depellere, vtpote, Terminorum rationem eſſe diligenter obſeruandam. Etenim
non eſſe eandem rationem loci aëris ad ignem & terram; quippe quòd ſit vt infrà ad ignim, ad
terram verò vt ſuprà: neque eandem eſſe rationem cubiti & decem cubiti ad tricubitum, cùm il
lo ſit maior, hoc autem minor. Tùm etiam motus ſecum differre vel modo, vel ſpecie. Nanque
albefactio ſpecie diſtinguitur à nigrefactione; ſed velox à tardo ſolum differt modo & per acci
dens: neque enim ſunt differentiæ conſtituentes, aut diuidentes, ſiquidem ad omneis ſpecies mo
tus pertineant. Ita naturale & contra naturam non eſſe ſpecies, ſed modos, cùm peruagentur
omnem ſpeciem motus: nullus enim motus eſt qui non ſit naturalis, aut violens. His omnibus
receptis aliqua ſubſcripſit eruditiſsimus Toletus, quæ (niſi me animus fallit) neque dubitatione
carent, neque ſunt prorſus à repugnantia libera. Nempe rationem habendam eſſe ſolùm ter
mini ad quem, in conſtituendo vno ad ſpeciem motum, termini à quo nullam; tanquam alienus
eſſet ab eſſentia & vnitate motus, quia per accidens ſolùm ad vnitatem ſpecificam pertineret:
mobileque. excludendum; quaſi nihil referret cuius'nam foret naturæ: mox rationem termini ad
quem poſitam eſſe in habitudine ad terminum à quo. Nam primùm illa ſecum pugnant, quòd
terminus à quo reiiciatur ab vnitate ſpecifica motus, & quòd terminus ad quem conſiſtat in ha
bitudine termini à quo; nam ſi mutuò ſe reſpiciunt hi termini, in illa habitudine conſiſtet vtique
vtrorumque eſſentia. Ergo quicquid ex altero conſtituitur, etiam quodammodò conſtituatur
ex compare neceſſe eſt: aliter ſequeretur, aliquid ab eſſentia ſua poſſe ſeparari. Ita enim eſt in
huiuſmodi conſequentibus, quemadmodum monebat Ariſtoteles. Quicquid ad vnius eſſen
tiam pertineret, facere item ad eorum eſſentiam quæ pendent ab illo eſſentialiter. Deinde ab
eodem fonte petitur, quòd vnus ſit motus, & ſpecie differat. Sed quî diſtingui poteſt aſcenſus
& deſcenſus, niſi conſtituta notitia terminorum ſuprà & infrà, & ex vtriſque ſimul acceptis, vn
de .ſ. & quo, aut ſaltem ſubintellectis? Nanque, etſi grauitas & deſcenſus eo terminantur quod
zoom in
zoom out
zoom area
full page
page width
set mark
remove mark
get reference
digilib