Buonamici, Francesco, De motu libri X

Page concordance

< >
Scan Original
21
22
23
24
25
26
27
28
29
30
31
32
33
34
35
36
37
38
39
40
41
42
43
44
45
46
47
48
49
50
< >
page |< < of 1055 > >|
    <archimedes>
      <text>
        <body>
          <chap>
            <p type="main">
              <s>
                <pb pagenum="4"/>
              incomplexa ſint principia, ſaltem remota demonſtrationis & cognitionis aſſerere, mea quidem
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg23"/>
                <lb/>
              ſententia, non licet,
                <emph type="sup"/>
              a
                <emph.end type="sup"/>
              & duo prima illorum genera facimus. </s>
              <s>cognitionis inquàm & cognitionis &
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg24"/>
                <lb/>
              eſſe ſimul ea quæ ſint principia ſolius eſſe, nulla ſtatuimus, quod quidam aiunt:
                <emph type="sup"/>
              b
                <emph.end type="sup"/>
              quippe qui le­
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg25"/>
                <lb/>
              gerimus apud Ariſtotelem,
                <emph type="sup"/>
              c
                <emph.end type="sup"/>
              tum denique id concretum eſt ex aliquibus rebus cognoſci, cum ex
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg26"/>
                <lb/>
              quib. & quot conſtet, teneatur. </s>
              <s>Igitur omnia è quibus aliquid conſtat, ſunt principia cognitio­
                <lb/>
              nis eius, nam quanuis ex illo ordine videatur eſſe materia, poſtea docebimus, etiam materiam,
                <lb/>
              vbi fiat intelligenda, principium cognitionis euadere. </s>
              <s>Principia verò cognitionis tantum illa
                <lb/>
              ſunt, quæ nob. </s>
              <s>nota ab Ariſtotele ponuntur; ſiue ea ſint effectus proprij & per ſe, è quibus vt an­
                <lb/>
              tecedentibus demonſtratio ſtruitur à ſigno, & quorum facto quodam gyro mentis, quem regreſ­
                <lb/>
              ſum, ſeu circulum dicunt; intelligitur cauſſa ope demonſtrationis ipſius propter quid eſt. </s>
              <s>Sine
                <lb/>
              etiam ſint alia adiacentia & comitantia rei. </s>
              <s>
                <emph type="sup"/>
              d
                <emph.end type="sup"/>
              Siquidem nil vertet, opinor, ea quæ ſunt nota nobis
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg27"/>
                <lb/>
              promiſcuè &
                <expan abbr="cõmuniter">communiter</expan>
              ab omnibus ſcientiis vſurpari, veluti de motu dictum eſt,
                <emph type="sup"/>
              e
                <emph.end type="sup"/>
              quarum om­
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg28"/>
                <lb/>
              nium proprius non poteſt eſſe motus, cùm toto genere diſtinguantur, veluti naturalis & mathe­
                <lb/>
              matica. </s>
              <s>demonſtrationes autem ipſius quod eſt aut eiuſdem ſint ſcientiæ, quę docet cauſſam,
                <emph type="sup"/>
              f
                <emph.end type="sup"/>
              aut
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg29"/>
                <lb/>
              vbi vna ad alteram ſe habeat, vt inferior ad ſuperiorem. </s>
              <s>Quapropter hoc principiorum genus
                <lb/>
              ab altero ſeparatur, quia non obtinet vim cauſſæ. </s>
              <s>Secundum genus principiorum omne genus
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg30"/>
                <lb/>
              cauſſæ complectitur: quandò omnes cauſſę generatim in demonſtrationibus aſſumi queunt, ſed
                <lb/>
              præcipuè pertinet ad interna principia quæ ſunt materies & forma: quod tibi qui iam analytica
                <lb/>
              tractaſti pluribus
                <expan abbr="">non</expan>
              exponam,
                <emph type="sup"/>
              g
                <emph.end type="sup"/>
              nec in eo morabor quòd principia cognitionis virtute ſolum in
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg31"/>
                <lb/>
              demonſtratione contineantur, principia verò rei comprehendantur actu; largior ero in aſſumen­
                <lb/>
              dis principiis cognitionis, & ſi quando opus fuerit, vt in demonſtratione quòd eſt, etiam nota no­
                <lb/>
              bis vſurpabo. </s>
              <s>Quæcunque tamen principia ſint, idcirco principia ſunt, quia non requiritur
                <expan abbr="eo-rũ">eo­
                  <lb/>
                rum</expan>
              demonſtratio ſimpliciter in ea methodo, in qua ponuntur: licet in alia quandoque
                <expan abbr="demõſtra-ri">demonſtra­
                  <lb/>
                ri</expan>
              queant, vt ſi principia fuerint methodi ſubalternę: nil enim prohibet, quo minus habeant cauſ­
                <lb/>
              ſas ſuperiores, per quas oſtendantur. </s>
              <s>Verùm in ea methodo, cuius principia ſunt, vt aliis modis
                <lb/>
              manifeſta ſumuntur. </s>
              <s>Modi verò multi ſunt, ac ſi generales omnium modos recenſere libeat,
                <lb/>
              quibus principia tùm in philoſophia contemplante, tùm in agente, ac demum in ſcientiis, & arti­
                <lb/>
              bus
                <expan abbr="percipiũtur">percipiuntur</expan>
              &
                <expan abbr="cognoſcũtur">cognoſcuntur</expan>
              ex Ariſtotele recenſebo & explicabo,
                <emph type="sup"/>
              h
                <emph.end type="sup"/>
              aliquot alij ſanè indican­
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg32"/>
                <lb/>
              tur; ſed nihil de illis ſpeciatim dicitur. </s>
              <s>Vnus eſt qui ſolum reſpicit eam philoſophiæ partem,
                <lb/>
              quæ poſita eſt in agendo, eſt verò per conſuetudinem: quando nimirum bene maléue agendo ſic
                <lb/>
              aut aliter aſſueuimus, & ex actionis illius frequentia contrahimus habitum, quo ſic aut aliter iu­
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg33"/>
                <lb/>
              dicare cogimur, vt qui furando ſæpius euaſit in furem, furtum iudicat bonum, & hoc illi veluti
                <lb/>
              principium eſt conſuetudine partum furtum eſſe bonum. </s>
              <s>Reliqui modi in omne methodorum
                <lb/>
              genus conuenire poſſunt vt inductio, qua plurium ſingularium ſimilitudo colligitur,
                <expan abbr="conſimi-liq.">conſimi­
                  <lb/>
                lique</expan>
              modo ſenſus. </s>
              <s>Nanque inductione percipimus, ſi ab æquis æqua demantur, æqua eſſe quæ
                <lb/>
              ſuperſunt, ſenſu cognoſcimus aquam eſſe frigidam, & primas primorum corporum qualitates.
                <lb/>
              </s>
              <s>Aliis quoque modis principia noſcuntur quos Ariſtoteles non exprimit. </s>
              <s>Sed optimè Auerroes,
                <lb/>
              optimè item Euſtratius enuclearunt. </s>
              <s>Auerroes inquiens ſignificari vias illas, quæ nullam vim af­
                <lb/>
              ferunt menti, vt diuiſionem, id quod etiam docuit Ariſtoteles,
                <emph type="sup"/>
              i
                <emph.end type="sup"/>
              cùm teſtatus eſt ea, quæ ſunt no­
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg34"/>
                <lb/>
              ta natura, nobis autem ignota, fieri nobis perſpicua diuidendo & reſoluendo illa quæ nobis per­
                <lb/>
              ſpicua ſunt. </s>
              <s>Additur item ſyllogiſmus quem vocant hypotheticum per naturam, in quo nulla
                <lb/>
              extat vis dicti de omni, aut nullo, ſed neceſsitas ſola conſecutionis, tùm quoque exemplum.
                <lb/>
              </s>
              <s>præterea ſi vera de vſu dialecticę prædicat Ariſtoteles,
                <emph type="sup"/>
              k
                <emph.end type="sup"/>
              ad idem valebunt arma dialectica. </s>
              <s>Nam
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg35"/>
                <lb/>
              præter cętera multum confert dialectica ad inuentionem principiorum, quę ſcientię ſibi ſumunt.
                <lb/>
              </s>
              <s>Valet item ad hoc definitio principiorum, vt frigoris & caloris: quod item Socrates approbauit
                <lb/>
              in principiis exquirendis, imò excogitauit. </s>
              <s>Nam duo ſunt quæ Socrati iure proprio tribui poſ­
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg36"/>
                <lb/>
              ſunt,
                <emph type="sup"/>
              l
                <emph.end type="sup"/>
              inductiue orationes, & definitionum vſus generatim. </s>
              <s>vtraque autem ad ſcientiæ principia
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg37"/>
                <lb/>
              conferunt. </s>
              <s>Magna etiam vis eſt experientiæ quæ naſcitur ex memoria rerum quas ſenſus ſemel
                <lb/>
              atque iterum ſuppeditat: nanque ex repetita ſenſione memoria propagatur: multæ verò eiuſ­
                <lb/>
              dem rei memorię
                <expan abbr="poteſtatẽ">poteſtatem</expan>
              vnius experientiæ faciunt,
                <emph type="sup"/>
              m
                <emph.end type="sup"/>
              ex experimentis verò primorum prin­
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg38"/>
                <lb/>
              cipiorum cognitio gignitur. </s>
              <s>
                <expan abbr="Itaq.">Itaque</expan>
              generatim id ab Ariſtotele pronunciatum. </s>
              <s>
                <emph type="sup"/>
              n
                <emph.end type="sup"/>
              Principia quæ ſe­
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg39"/>
                <lb/>
                <expan abbr="cũdum">cundum</expan>
              vnum quodque ſunt, experimenti eſſe tradere:
                <emph type="sup"/>
              o
                <emph.end type="sup"/>
              vt puta, aſtrologicę diſciplinę principia
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg40"/>
                <lb/>
              ex aſtrologica experientia colliguntur: nanque obſeruatis apparentibus quantum ſatis eſt, inuen­
                <lb/>
              tę ſunt aſtrologicę demonſtrationes
                <expan abbr="conſimiliq́">conſimilique</expan>
              . </s>
              <s>modo principia ſe habent in alia
                <expan abbr="quacunq.">quacunque</expan>
              ſcien­
                <lb/>
              tia vel arte. </s>
              <s>Itaque experimentum ea ſubminiſtrat, quę verè inſunt in rebus quorum ſi nihil
                <lb/>
              omiſſum fuerit, in promptu erit illa demonſtrare, quę demonſtrationem recipiunt, cuius verò
                <lb/>
              non eſt demonſtratio ſuapte natura, cuiuſmodi ſunt principia quæ nos hoc ipſo tempore tracta­
                <lb/>
              mus, ea manifeſta facere. </s>
              <s>Quamobrem monente Ariſtotele plurimum poteſt in ſcientiæ prin­
                <lb/>
              cipiis ſtatuendis experientia. </s>
              <s>Quo miror magis hoc caput ab Auerroe prætermiſſum. </s>
              <s>Niſi cum </s>
            </p>
          </chap>
        </body>
      </text>
    </archimedes>