Buonamici, Francesco, De motu libri X
page |< < of 1055 > >|
    <archimedes>
      <text>
        <body>
          <chap>
            <p type="main">
              <s>
                <pb pagenum="4"/>
              incomplexa ſint principia, ſaltem remota demonſtrationis & cognitionis aſſerere, mea quidem
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg23"/>
                <lb/>
              ſententia, non licet,
                <emph type="sup"/>
              a
                <emph.end type="sup"/>
              & duo prima illorum genera facimus. </s>
              <s>cognitionis inquàm & cognitionis &
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg24"/>
                <lb/>
              eſſe ſimul ea quæ ſint principia ſolius eſſe, nulla ſtatuimus, quod quidam aiunt:
                <emph type="sup"/>
              b
                <emph.end type="sup"/>
              quippe qui le­
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg25"/>
                <lb/>
              gerimus apud Ariſtotelem,
                <emph type="sup"/>
              c
                <emph.end type="sup"/>
              tum denique id concretum eſt ex aliquibus rebus cognoſci, cum ex
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg26"/>
                <lb/>
              quib. & quot conſtet, teneatur. </s>
              <s>Igitur omnia è quibus aliquid conſtat, ſunt principia cognitio­
                <lb/>
              nis eius, nam quanuis ex illo ordine videatur eſſe materia, poſtea docebimus, etiam materiam,
                <lb/>
              vbi fiat intelligenda, principium cognitionis euadere. </s>
              <s>Principia verò cognitionis tantum illa
                <lb/>
              ſunt, quæ nob. </s>
              <s>nota ab Ariſtotele ponuntur; ſiue ea ſint effectus proprij & per ſe, è quibus vt an­
                <lb/>
              tecedentibus demonſtratio ſtruitur à ſigno, & quorum facto quodam gyro mentis, quem regreſ­
                <lb/>
              ſum, ſeu circulum dicunt; intelligitur cauſſa ope demonſtrationis ipſius propter quid eſt. </s>
              <s>Sine
                <lb/>
              etiam ſint alia adiacentia & comitantia rei. </s>
              <s>
                <emph type="sup"/>
              d
                <emph.end type="sup"/>
              Siquidem nil vertet, opinor, ea quæ ſunt nota nobis
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg27"/>
                <lb/>
              promiſcuè &
                <expan abbr="cõmuniter">communiter</expan>
              ab omnibus ſcientiis vſurpari, veluti de motu dictum eſt,
                <emph type="sup"/>
              e
                <emph.end type="sup"/>
              quarum om­
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg28"/>
                <lb/>
              nium proprius non poteſt eſſe motus, cùm toto genere diſtinguantur, veluti naturalis & mathe­
                <lb/>
              matica. </s>
              <s>demonſtrationes autem ipſius quod eſt aut eiuſdem ſint ſcientiæ, quę docet cauſſam,
                <emph type="sup"/>
              f
                <emph.end type="sup"/>
              aut
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg29"/>
                <lb/>
              vbi vna ad alteram ſe habeat, vt inferior ad ſuperiorem. </s>
              <s>Quapropter hoc principiorum genus
                <lb/>
              ab altero ſeparatur, quia non obtinet vim cauſſæ. </s>
              <s>Secundum genus principiorum omne genus
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg30"/>
                <lb/>
              cauſſæ complectitur: quandò omnes cauſſę generatim in demonſtrationibus aſſumi queunt, ſed
                <lb/>
              præcipuè pertinet ad interna principia quæ ſunt materies & forma: quod tibi qui iam analytica
                <lb/>
              tractaſti pluribus
                <expan abbr="">non</expan>
              exponam,
                <emph type="sup"/>
              g
                <emph.end type="sup"/>
              nec in eo morabor quòd principia cognitionis virtute ſolum in
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg31"/>
                <lb/>
              demonſtratione contineantur, principia verò rei comprehendantur actu; largior ero in aſſumen­
                <lb/>
              dis principiis cognitionis, & ſi quando opus fuerit, vt in demonſtratione quòd eſt, etiam nota no­
                <lb/>
              bis vſurpabo. </s>
              <s>Quæcunque tamen principia ſint, idcirco principia ſunt, quia non requiritur
                <expan abbr="eo-rũ">eo­
                  <lb/>
                rum</expan>
              demonſtratio ſimpliciter in ea methodo, in qua ponuntur: licet in alia quandoque
                <expan abbr="demõſtra-ri">demonſtra­
                  <lb/>
                ri</expan>
              queant, vt ſi principia fuerint methodi ſubalternę: nil enim prohibet, quo minus habeant cauſ­
                <lb/>
              ſas ſuperiores, per quas oſtendantur. </s>
              <s>Verùm in ea methodo, cuius principia ſunt, vt aliis modis
                <lb/>
              manifeſta ſumuntur. </s>
              <s>Modi verò multi ſunt, ac ſi generales omnium modos recenſere libeat,
                <lb/>
              quibus principia tùm in philoſophia contemplante, tùm in agente, ac demum in ſcientiis, & arti­
                <lb/>
              bus
                <expan abbr="percipiũtur">percipiuntur</expan>
              &
                <expan abbr="cognoſcũtur">cognoſcuntur</expan>
              ex Ariſtotele recenſebo & explicabo,
                <emph type="sup"/>
              h
                <emph.end type="sup"/>
              aliquot alij ſanè indican­
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg32"/>
                <lb/>
              tur; ſed nihil de illis ſpeciatim dicitur. </s>
              <s>Vnus eſt qui ſolum reſpicit eam philoſophiæ partem,
                <lb/>
              quæ poſita eſt in agendo, eſt verò per conſuetudinem: quando nimirum bene maléue agendo ſic
                <lb/>
              aut aliter aſſueuimus, & ex actionis illius frequentia contrahimus habitum, quo ſic aut aliter iu­
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg33"/>
                <lb/>
              dicare cogimur, vt qui furando ſæpius euaſit in furem, furtum iudicat bonum, & hoc illi veluti
                <lb/>
              principium eſt conſuetudine partum furtum eſſe bonum. </s>
              <s>Reliqui modi in omne methodorum
                <lb/>
              genus conuenire poſſunt vt inductio, qua plurium ſingularium ſimilitudo colligitur,
                <expan abbr="conſimi-liq.">conſimi­
                  <lb/>
                lique</expan>
              modo ſenſus. </s>
              <s>Nanque inductione percipimus, ſi ab æquis æqua demantur, æqua eſſe quæ
                <lb/>
              ſuperſunt, ſenſu cognoſcimus aquam eſſe frigidam, & primas primorum corporum qualitates.
                <lb/>
              </s>
              <s>Aliis quoque modis principia noſcuntur quos Ariſtoteles non exprimit. </s>
              <s>Sed optimè Auerroes,
                <lb/>
              optimè item Euſtratius enuclearunt. </s>
              <s>Auerroes inquiens ſignificari vias illas, quæ nullam vim af­
                <lb/>
              ferunt menti, vt diuiſionem, id quod etiam docuit Ariſtoteles,
                <emph type="sup"/>
              i
                <emph.end type="sup"/>
              cùm teſtatus eſt ea, quæ ſunt no­
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg34"/>
                <lb/>
              ta natura, nobis autem ignota, fieri nobis perſpicua diuidendo & reſoluendo illa quæ nobis per­
                <lb/>
              ſpicua ſunt. </s>
              <s>Additur item ſyllogiſmus quem vocant hypotheticum per naturam, in quo nulla
                <lb/>
              extat vis dicti de omni, aut nullo, ſed neceſsitas ſola conſecutionis, tùm quoque exemplum.
                <lb/>
              </s>
              <s>præterea ſi vera de vſu dialecticę prædicat Ariſtoteles,
                <emph type="sup"/>
              k
                <emph.end type="sup"/>
              ad idem valebunt arma dialectica. </s>
              <s>Nam
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg35"/>
                <lb/>
              præter cętera multum confert dialectica ad inuentionem principiorum, quę ſcientię ſibi ſumunt.
                <lb/>
              </s>
              <s>Valet item ad hoc definitio principiorum, vt frigoris & caloris: quod item Socrates approbauit
                <lb/>
              in principiis exquirendis, imò excogitauit. </s>
              <s>Nam duo ſunt quæ Socrati iure proprio tribui poſ­
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg36"/>
                <lb/>
              ſunt,
                <emph type="sup"/>
              l
                <emph.end type="sup"/>
              inductiue orationes, & definitionum vſus generatim. </s>
              <s>vtraque autem ad ſcientiæ principia
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg37"/>
                <lb/>
              conferunt. </s>
              <s>Magna etiam vis eſt experientiæ quæ naſcitur ex memoria rerum quas ſenſus ſemel
                <lb/>
              atque iterum ſuppeditat: nanque ex repetita ſenſione memoria propagatur: multæ verò eiuſ­
                <lb/>
              dem rei memorię
                <expan abbr="poteſtatẽ">poteſtatem</expan>
              vnius experientiæ faciunt,
                <emph type="sup"/>
              m
                <emph.end type="sup"/>
              ex experimentis verò primorum prin­
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg38"/>
                <lb/>
              cipiorum cognitio gignitur. </s>
              <s>
                <expan abbr="Itaq.">Itaque</expan>
              generatim id ab Ariſtotele pronunciatum. </s>
              <s>
                <emph type="sup"/>
              n
                <emph.end type="sup"/>
              Principia quæ ſe­
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg39"/>
                <lb/>
                <expan abbr="cũdum">cundum</expan>
              vnum quodque ſunt, experimenti eſſe tradere:
                <emph type="sup"/>
              o
                <emph.end type="sup"/>
              vt puta, aſtrologicę diſciplinę principia
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg40"/>
                <lb/>
              ex aſtrologica experientia colliguntur: nanque obſeruatis apparentibus quantum ſatis eſt, inuen­
                <lb/>
              tę ſunt aſtrologicę demonſtrationes
                <expan abbr="conſimiliq́">conſimilique</expan>
              . </s>
              <s>modo principia ſe habent in alia
                <expan abbr="quacunq.">quacunque</expan>
              ſcien­
                <lb/>
              tia vel arte. </s>
              <s>Itaque experimentum ea ſubminiſtrat, quę verè inſunt in rebus quorum ſi nihil
                <lb/>
              omiſſum fuerit, in promptu erit illa demonſtrare, quę demonſtrationem recipiunt, cuius verò
                <lb/>
              non eſt demonſtratio ſuapte natura, cuiuſmodi ſunt principia quæ nos hoc ipſo tempore tracta­
                <lb/>
              mus, ea manifeſta facere. </s>
              <s>Quamobrem monente Ariſtotele plurimum poteſt in ſcientiæ prin­
                <lb/>
              cipiis ſtatuendis experientia. </s>
              <s>Quo miror magis hoc caput ab Auerroe prætermiſſum. </s>
              <s>Niſi cum </s>
            </p>
          </chap>
        </body>
      </text>
    </archimedes>