Buonamici, Francesco, De motu libri X
page |< < of 1055 > >|
    <archimedes>
      <text>
        <body>
          <chap>
            <p type="main">
              <s>
                <pb pagenum="222"/>
              naturalem. </s>
              <s>Quare item eſt, quòd minus perſuadeat, ſi ſponte ceciderit etiam ex longinquo in­
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg1529"/>
                <lb/>
              teruallo, quòd terra præteritura ſit centrum. </s>
              <s>Nam, mea quidem ſententia, repugnat ordini na­
                <lb/>
              turæ vltra centrum agi. </s>
              <s>ſi
                <expan abbr=".n.">enim</expan>
              mouetur ſuapte natura, vt ſuum locum
                <expan abbr="finemq́">finemque</expan>
              . </s>
              <s>aſſequatur, eo verò
                <lb/>
              præſente ceſſat omnis naturæ conatus, illo adepto ipſam quieſcere puto, vt opinor etiam, ſi fue­
                <lb/>
              rit vniuerſa terra extra proprium locum, ſiue alicubi tota ſimul, ſeu diſperſa per varias mundi
                <lb/>
              plagas, in centro finem mouendi facturam; illò enim tota ſuopte impulſu maximopere conten­
                <lb/>
              dit, & cùm ibi ſint omnes eius partes, tanquàm lapides in fornicibus concameratis inter ſe vt
                <lb/>
              gentes, & ſibi viam præcludentes ad lapſum, ſibi quoque immobilitatem neceſſariò molientur.
                <lb/>
              </s>
              <s>Neque verò incrementum velocitatis arguit
                <expan abbr="exuperantiã">exuperantiam</expan>
              mouentis ad mobile, quo longius ferri
                <lb/>
              poſsit, quàm natura patiatur, vt fit in eo qui eſt contra
                <expan abbr="naturã">naturam</expan>
              , ſed illa velocitas eſt via ad
                <expan abbr="quietẽ">quietem</expan>
              .
                <lb/>
              </s>
              <s>Quamobrem quo velocius aliquid fertur ſecundùm
                <expan abbr="naturã">naturam</expan>
              , eo quoque eſt quieti vicinius; quaſi
                <lb/>
                <expan abbr="properãte">properante</expan>
              natura, vt
                <expan abbr="locũ">locum</expan>
              nanciſcantur in quo demum quieſcat, vt impiger ille auriga qui equis
                <lb/>
              acriter inſtar, vt ſuperet anterioreis, & citius ad calcem perueniat,
                <expan abbr="ibiq́ue">ibique</expan>
              conſiſtat. </s>
              <s>Et quanuis
                <lb/>
              in reditu ad ſtatum naturalem idem quoque Ariſtoteles exemplo aquæ concalefactæ
                <emph type="sup"/>
              a
                <emph.end type="sup"/>
              docuerit
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg1530"/>
                <lb/>
              excedi ſtatu naturali, & equus qui celerrimè curſum arripuit, quanuis ad metam peruenerit, ſe
                <lb/>
              tamen continere non poteſt, necnon pendens plumbum à perpendiculo dimotum non ſtatim
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg1531"/>
                <lb/>
              reuertitur ad ipſum, ſed cùm per aliquod interuallum tranſgreſſum fuerit, toties vltrò
                <expan abbr="citroq́ue">citroque</expan>
                <lb/>
              agitatur, vt iugiter impetu remiſſo
                <expan abbr="ſpatioq́">ſpatioque</expan>
              . </s>
              <s>contracto demum redeat ad perpendiculum. </s>
              <s>
                <expan abbr="ſimi-liq́">ſimi­
                  <lb/>
                lique</expan>
              . </s>
              <s>modo fracti funis experientia doceat retro partes eius cum impetu maximo referri, non eſt
                <lb/>
              id naturæ ſolius, ſed accidens, atque illud quidem alienum à vi motus: accidit enim aquæ, vt ex
                <lb/>
              vi caloris partes tepidiores exhalent. </s>
              <s>Nec eſt ratio par in iis quæ mouentur à natura, atque ab
                <lb/>
              anima: naturæ enim
                <expan abbr="propẽſio">propenſio</expan>
              ſimplex eſt; duplici impetu pollet animal, dum curſu concitatur,
                <lb/>
              altero quidem qui eſt ab animo, atque altero qui ipſius eſt naturę, & in motu animalis ab animo
                <lb/>
              frequentiſsimè ſuperatur. </s>
              <s>Cùm igitur eo tempore pręualeat corporis impetus, animal prolabi­
                <lb/>
              tur non animo, ſed corpore propellente, & in ea regione prolabitur, & eo verſus, vbi & quo pro
                <lb/>
              impetu corporis adhuc agi poſsit. </s>
              <s>Non ferè differenter
                <expan abbr="itq́">itque</expan>
              . </s>
              <s>
                <expan abbr="reditq́">reditque</expan>
              . </s>
              <s>plumbum à perpendiculo &
                <lb/>
              ad perpendiculum, ſiue ille impetus à ſuſpendente, ſiue ab aëre qui omnium facillimè quoquo
                <lb/>
              verſus agitur, impertitus fuerit;
                <expan abbr="nanq.">nanque</expan>
              motus ille non eſt ex natura ſimpliciter, nec ad loca pror­
                <lb/>
              ſus contra naturam. </s>
              <s>Et cum vis vtrinque trahentium ſit in extremis efficacior, quippe prope mo­
                <lb/>
              uentia fiunt extrema, quemadmodum dicit Ariſt.
                <foreign lang="grc">ὑπομόχλιοf</foreign>
              , latinè pręſsio, ideò maximè ſuſti­
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg1532"/>
                <lb/>
              nent in medio, quòd magis diſtat, decreſcit impetus, ideò minus ſuſtinet. </s>
              <s>ergo in medio frangitur
                <lb/>
              funis, cùm medio virtutes ab extremis vtrinque communicatę quodammodo terminentur.
                <lb/>
              </s>
              <s>Cùm igitur inde verſus ſua principia recurrere incipiant, ibi extrema fultura priuata, quo ma­
                <lb/>
              gis vim faciunt in contrarium tota in anterius incumbentia, cùm ſe ſuſtinere nequeant ad poſte­
                <lb/>
              rius, neceſſe eſt delabantur. </s>
              <s>Quod obiicitur de lapide, non videtur abſurdum nonnullis, motus
                <lb/>
              illos oppoſitos eſſe continuos. </s>
              <s>Veruntamen apud me plurimum poteſt, quod demonſtrauit Ari­
                <lb/>
              ſtoteles inter motus oppoſitos intercedere quietem: ſiquidem continuatio motus inde naſcatur,
                <lb/>
              quòd in ſpatio punctum eſt vnum ſecundùm materiam & poteſtate & copulans, non diſiungens
                <lb/>
              & actu: ſic rationem habet vnius; quamobrem vnico inſtanti abſoluitur: etenim ſibi viciſsim
                <lb/>
              reſpondent ſpatium, & tempus, & vtriuſque puncta pro portione) at ſi actu punctum effeceris;
                <lb/>
              iam non habet vnius rationem, ſed duorum initij .ſ. </s>
              <s>& finis quæ ſunt inter ſe diſtincta. </s>
              <s>Ergo
                <lb/>
              duo temporis puncta cum ipſis conueniunt, in quæ cum incidat tempus, in toto illo tempore ne­
                <lb/>
              gabimus eſſe motum. </s>
              <s>Non me latet Ariſtotelicam rationem à nonnullis haberi probabilem ob
                <lb/>
              id potiſsimè. </s>
              <s>Nam ſtatuamus aliquid calefieri, & à calido vt ſex, ad frigidum vt octo peruenire,
                <lb/>
              ita vt in primo mutato eſſe caloris vt ſex, quod fuit primum non eſſe calefactionis, incipiat agere
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg1533"/>
                <lb/>
              frigidum vt octo per vltimum non eſſe, tunc gradus ille caloris non durabit niſi per inſtans, pu­
                <lb/>
              tatu, nunc eſt & proximè ante hoc non fuit, quoniam inducitur in fine motus. </s>
              <s>ſimiliter nunc eſt,
                <lb/>
              & proximè ab hoc non erit, quia proximè poſt hoc erit motus frigefactionis, cùm incipiat per vl­
                <lb/>
              timum non eſſe. </s>
              <s>Erit igitur idem inſtans primum non eſſe vnius motus præcedentis, &
                <expan abbr="vltimũ">vltimum</expan>
                <lb/>
              non eſſe conſequentis, & erit primum eſſe illius formę inductæ in fine motus prioris, & vltimum
                <lb/>
              eſſe eiuſdem ad poſterius. </s>
              <s>Nanque & idem vitium præſefert hæc obiectio àc ſuperior. </s>
              <s>Etenim
                <lb/>
              vbi primum factus eſt ſextus caloris gradus, & frigidum vt octo incipiat agere, duo quoque pun­
                <lb/>
              cta notabis actu, finem caloris & initium frigoris, inter quæ dico quietem interuenire, licet illa
                <lb/>
              fortaſſe lateat ſenſum. </s>
              <s>Hoc igitur erat confutandum. </s>
              <s>Ita difficile eſt, Ariſtotelica decreta ra­
                <lb/>
              tionibus oppugnare. </s>
              <s>Illud autem quod de repulſione pilæ obiicitur, fidem non inuenit apud
                <lb/>
              eos qui ſpectant applicari pilam ad parietem & in pariete ſordes, in alterutro, vel in vtriſque for­
                <lb/>
              mam obicis imprimi, planitiem in pila; in pariete verò
                <expan abbr="cauitatẽ">cauitatem</expan>
              , quæ ſine tempore effici
                <expan abbr="nequeũt">nequeunt</expan>
              .
                <lb/>
              </s>
              <s>Neque id obſtat, quòd vnus motus eſſe videatur eo quòd vnum ſit mouens, aut ſi mouens
                <expan abbr="primũ">primum</expan>
                <lb/>
              ceſſaret, quòd non efficeretur motus poſterior; neque enim parietem mouere, cùm maneat; </s>
            </p>
          </chap>
        </body>
      </text>
    </archimedes>