Cardano, Girolamo, De subtilitate, 1663

Page concordance

< >
Scan Original
21
22
23
24
25
26
27
28
29
30
31
32
33
34
35
36
37
38
39
40
41
42
43
44
45
46
47
48
49
50
< >
page |< < of 403 > >|
    <archimedes>
      <text>
        <body>
          <chap>
            <p type="main">
              <s id="s.000805">
                <pb pagenum="376" xlink:href="016/01/025.jpg"/>
              multum abſumit alimenti, ideò perſæpe mi­
                <lb/>
              nus durat prunis: ſed hoc non merito ſui
                <lb/>
              eſt, ſed quia celerius alimentum finitur. </s>
              <s id="s.000806">His
                <lb/>
              de cauſis & à pingui humido flammæ diu­
                <lb/>
              turnæ, & à tenui atque ſicca ſubſtantia im­
                <lb/>
              menſæ creantur. </s>
              <s id="s.000807">Nam in tenui & arida
                <lb/>
              ſubſtantia celeriter flamma flammæ ſucce­
                <lb/>
              dit, atque ob id in maximam molem creſcit.
                <lb/>
              </s>
              <s id="s.000808">Quòd ſi hæc ambo iungantur, & arida, te­
                <lb/>
              nuiſque ſubſtantia, & pingue ac plurimum
                <lb/>
              humidum, velut in bitumine, tunc flam­
                <lb/>
              mæ maximæ, & diuturnæ excitantur. </s>
              <s id="s.000809">Ob
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg69"/>
                <lb/>
              id verò manifeſtum ſit, cur bitumini ar­
                <lb/>
              denti aqua iniecta maiores excitet flam­
                <lb/>
              mas, quod etiam Georgius Agricola, vir
                <lb/>
              noſtræ tempeſtatis memoria dignus, narrat:
                <lb/>
              eſſe ſcilicet in Iſlandia inſula montem, no­
                <lb/>
              mine Heclam, ex quo ignis emiſſus ſiccis
                <lb/>
              extinguatur, aqua verò alitur. </s>
              <s id="s.000810">Id autem fer­
                <lb/>
              mè commune eſt omnibus validioribus
                <lb/>
              flammis: vnde etiam fabri inſperſa aqua
                <lb/>
              ignes excitare ſolent: cùm enim ardentior
                <lb/>
              fuerit ignis, à frigido incitatur, & ab hu­
                <lb/>
              mido alitur, quorum vtrunque aquæ ineſt.
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg70"/>
                <lb/>
              Ea de cauſa etiam ignis qui follibus accen­
                <lb/>
              ditur, cùm validus ſit, aqua modica non
                <lb/>
              extinguitur, ſed robuſtior euadit. </s>
              <s id="s.000811">Folles
                <lb/>
              namque ignes accendunt, quoniam mo­
                <lb/>
              tum concitant: inde ex motu penetrat
                <lb/>
              vis & exurit. </s>
              <s id="s.000812">Neceſſarij autem ſunt in me­
                <lb/>
              tallis, quoniam à paruo igne non liqueſ­
                <lb/>
              cunt, ſed ſerò, ideò prius exuruntur quàm
                <lb/>
              liqueſcant. </s>
              <s id="s.000813">Sed à follibus ignis accenſus
                <lb/>
              mouetur & penetrat, ac colliquat metalla.
                <lb/>
              </s>
              <s id="s.000814">Vnde non paruum compendium in celeri
                <lb/>
              exitu, & quòd minus impenſæ perit, &
                <lb/>
              metalli portio minor vritur. </s>
              <s id="s.000815">Folles igi­
                <lb/>
              tur ad accendendum ignem atque mollien­
                <lb/>
              dum ac liquandum aptiſſimi ſunt. </s>
            </p>
            <p type="margin">
              <s id="s.000816">
                <margin.target id="marg67"/>
              Flamma cur
                <lb/>
              igne alio vi­
                <lb/>
              uacior.</s>
            </p>
            <p type="margin">
              <s id="s.000817">
                <margin.target id="marg68"/>
              Cauſæ ma­
                <lb/>
              gnarum
                <expan abbr="flã-marum">flam­
                  <lb/>
                marum</expan>
              .</s>
            </p>
            <p type="margin">
              <s id="s.000818">
                <margin.target id="marg69"/>
              Cur aqua
                <lb/>
              quandoque
                <lb/>
              ignes exci­
                <lb/>
              tet.</s>
            </p>
            <p type="margin">
              <s id="s.000819">
                <margin.target id="marg70"/>
              Folles cur
                <lb/>
              accendant
                <lb/>
              ignem, &
                <lb/>
              vbi magis
                <lb/>
              neceſſarij.</s>
            </p>
            <p type="main">
              <s id="s.000820">Itaque vt ad inſtitutum reuertar, aqua
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg71"/>
                <lb/>
              ſolet vehementes accendere ignes, quoniam
                <lb/>
              humidum ipſum quod exhalat, pinguius
                <lb/>
              redditur, nec à circumfuſo fumo abſumi­
                <lb/>
              tur, ſed totum ignis ipſe depaſcitur, quo
                <lb/>
              purior inde factus, & ſimul collectus à
                <lb/>
              frigido alacrior inſurgit. </s>
              <s id="s.000821">Vnde etiam ignes
                <lb/>
              qui aqua excitantur & accenduntur: conſtat
                <lb/>
              autem pice nauali & Græca, ſulphure, vini
                <lb/>
              fæce, quàm vocant tartarum, ſarcocolla, ha­
                <lb/>
              linitro, bituminis ſpecie, illa quam vocant
                <lb/>
              petroleum. </s>
              <s id="s.000822">Relatum hoc ad Marcum Grae­
                <lb/>
              cum. </s>
              <s id="s.000823">Additur igitur calx viua duplo pon­
                <lb/>
              dere, & cum ouorum luteis pariter miſcen­
                <lb/>
              tur omnia, & in fimo equino ſepeliuntur.
                <lb/>
              </s>
              <s id="s.000824">Aliud: Sulphurei olei, petrolei, iuniperini
                <lb/>
              olei, & halinitri æquales ſingulorum par­
                <lb/>
              tes: nigræ picis, pinguedinum anſeris, &
                <lb/>
              anatis, ſtercoris columini, eius liquoris,
                <lb/>
              quam vocant liquidam vernicem conſtant
                <lb/>
              autem oleo ſeminis lini, rurſus ſingulorum
                <lb/>
              tantundem: aſphalti partes quinque: exci­
                <lb/>
              pe ardente aqua, & in fimo equino ſepeli.
                <lb/>
              </s>
              <s id="s.000825">Aliud etiam: Vernicis liquidæ, ſulphurei
                <lb/>
              olei, & iuniperini, & eius quod fit ex lini
                <lb/>
              ſemine, & petrolei, & lachrymæ lariginæ
                <lb/>
              partes æquas ſingulorum; aquæ ardentis
                <lb/>
              tres ac mediam, tum halinitri, ligni lau­
                <lb/>
              rini ſicci vi puluerem redactorum quan­
                <lb/>
              tum ſufficit, vt omnia ſimul miſta, luti
                <lb/>
              ſpiſſitudinem recipiant. </s>
              <s id="s.000826">Hæc omnia vitreo
                <lb/>
              vaſe excipe, & in fimo equino tribus men­
                <lb/>
              ſibus ſepeli. </s>
              <s id="s.000827">Si igitur ex his pilæ lignis hę­
                <lb/>
              reant, ſpontè imbribus accenduntur: ſed
                <lb/>
              hoc non omninò ſemper euenit. </s>
              <s id="s.000828">Illud au­
                <lb/>
              tem ſemper euenit, vt iam accenſus nul­
                <lb/>
              lis aquis extinguatur. </s>
              <s id="s.000829">Puluis autem qui fa­
                <lb/>
              cillimè ardet, & cuius flamma vehementer
                <lb/>
              exurit, conſtat pyrio puluere, & tertia ſul­
                <lb/>
              phuris ac Græcæ picis parte. </s>
              <s id="s.000830">Porrò plu­
                <lb/>
              ra his in libris de rerum Varietate ſcrip­
                <lb/>
              ſimus: hi autem exercitationem omnium
                <lb/>
              continent locupletem, quæ hîc ratione
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg72"/>
                <lb/>
              explicantur. </s>
              <s id="s.000831">Quonam pacto verò aquâ non
                <lb/>
              extinguantur hi ignes, facilè patet conſi­
                <lb/>
              deranti, quòd motum adeò vehementem
                <lb/>
              ciunt, vt flamma flammæ follium loco ſit.
                <lb/>
              </s>
              <s id="s.000832">Ob id igitur paruam flammam facilè eſt
                <lb/>
              extinguere, magnam autem difficillimum.
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg73"/>
                <lb/>
              Non ſolùm enim quòd maior ſit, diffici­
                <lb/>
              liùs extinguitur parua, ſed quòd motum
                <lb/>
              excitet vehementem, à quo ( vt dixi )
                <lb/>
              flamma fouetur. </s>
              <s id="s.000833">Ab magnitudine autem
                <lb/>
              motus & flammæ procul abeſſe coguntur
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg74"/>
                <lb/>
              homines: vnde etiam auxilium primò deeſt,
                <lb/>
              inde fumo abundante ſubit deſperatio. </s>
              <s id="s.000834">In
                <lb/>
              his caſibus tria auxilia ſolùm ſuperſunt: vt
                <lb/>
              detrahatur materia ardere apta, vel vt
                <lb/>
              murus ex lapidibus erigatur, lapideſque ſu­
                <lb/>
              per incendium proiiciantur, quo quidam
                <lb/>
              amici noſtri vicinam ſuam domum ab in­
                <lb/>
              cendio ſeruauerunt: vel quo vti ſolemus
                <lb/>
              dum luci ardent, aut ſegetes, vt pars in
                <lb/>
              quam ignis fertur accendatur. </s>
              <s id="s.000835">Nam ſic
                <lb/>
              extincto eo igne, vel etiam nondum ex­
                <lb/>
              tincto, maiori ſubtracta materia, peri­
                <lb/>
              culoſo, ſed vtili tamen inuento, ſerua­
                <lb/>
              mus reliquum. </s>
              <s id="s.000836">Hoc autem auxilij gene­
                <lb/>
              re ſeruati ſunt luci noſtri in Nouarienſi
                <lb/>
              agro, non multum abſimili, quo loci
                <lb/>
              dominus ſæpe ſeipſum à periculo libe­
                <lb/>
              rauit. </s>
            </p>
            <p type="margin">
              <s id="s.000837">
                <margin.target id="marg71"/>
              Ignes qui
                <lb/>
              aqua non ex
                <lb/>
              tinguuntur
                <lb/>
              artificioſi.</s>
            </p>
            <p type="margin">
              <s id="s.000838">
                <margin.target id="marg72"/>
              Libri de re­
                <lb/>
              rum Varie­
                <lb/>
              tate ſunt
                <lb/>
              praxis hu­
                <lb/>
              ius.</s>
            </p>
            <p type="margin">
              <s id="s.000839">
                <margin.target id="marg73"/>
              Magna
                <expan abbr="flã-ma">flanm
                  <lb/>
                ma</expan>
              tribus
                <lb/>
              cauſis diffi­
                <lb/>
              cile extin­
                <lb/>
              guitur.</s>
            </p>
            <p type="margin">
              <s id="s.000840">
                <margin.target id="marg74"/>
              Auxilia ex­
                <lb/>
              tinguendi
                <lb/>
              magna in­
                <lb/>
              cendia.</s>
            </p>
            <p type="main">
              <s id="s.000841">Sunt igitur bitumine loca abundantia,
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg75"/>
                <lb/>
              vel ſulphure, quæ ſpontè ardent, & aqua
                <lb/>
              minimè extinguuntur. </s>
              <s id="s.000842">Ætnæ in Sicilia
                <lb/>
              montis famoſiſſimum eſt incendium. </s>
              <s id="s.000843">Cra­
                <lb/>
              teres duo, inferior in putei formam an­
                <lb/>
              guſtus, anguſto labro lapideo circumcin­
                <lb/>
              gente: ſuperior verò ab imo ( vt referunt)
                <lb/>
              fundæ iactu diſtat, quatuor habens in am­
                <lb/>
              bitu ſtadia ad centum M. paſſuum: cineres
                <lb/>
              circumquaque effundit, ſumma caligine
                <lb/>
              cuncta biduo offuſcans, quod etiam Pli­
                <lb/>
              nius affirmat. </s>
              <s id="s.000844">Sed noſtris temporibus re­
                <lb/>
              miſſum videtur. </s>
              <s id="s.000845">Puteolis verò parum an­
                <lb/>
              tequàm hæc ſcriberemus (XX. M. paſſuum,
                <lb/>
              vt audio, à Neapoli diſtant ) maxima ex
                <lb/>
              incendio iactura contigit. </s>
              <s id="s.000846">Fiunt igitur hi
                <lb/>
              ignes vbi ſulphur aut bitumen gignitur,
                <lb/>
              plerunque autem iuxta mare, quòd bitu­
                <lb/>
              men, & ſulphur à marinis ſordibus ac ca­
                <lb/>
              lore fomentum accipiant. </s>
            </p>
            <p type="margin">
              <s id="s.000847">
                <margin.target id="marg75"/>
              Loca quæ
                <lb/>
              ardent.</s>
            </p>
            <p type="main">
              <s id="s.000848">Quomodo autem accendatur parata mate­
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg76"/>
                <lb/>
              ria, inferius dicemus. </s>
              <s id="s.000849">Ignis autem qui inter­
                <lb/>
              diu latet, & ſolùm noctu videtur, quemadmo­
                <lb/>
              dum in Apennini Mugellano videmus, inno­
                <lb/>
              xius eſt arboribus
                <expan abbr="atq;">atque</expan>
              etiam herbis. </s>
              <s id="s.000850">Duplex
                <lb/>
              hic: alius ignis verè, ſed à vaporibus qui ſuc­
                <lb/>
              ceſſu
                <expan abbr="tẽporis">temporis</expan>
              cùm
                <expan abbr="materiã">materiam</expan>
              ſubeſſe ſignificet,
                <lb/>
                <expan abbr="iacturã">iacturam</expan>
              affert. </s>
              <s id="s.000851">Alius eſt omninò innoxius, qui
                <lb/>
              non verè ignis, ſed velut materia putrida li-</s>
            </p>
          </chap>
        </body>
      </text>
    </archimedes>