Enſis ha
ſtatus.
ſtatus.
110[Figure 110]
LIBER DECIMVSSEPTIMVS.
De artibus, artificioſiſque
rebus.
rebus.
Artes nuper
inuentæ.
inuentæ.
NONNE inter cætera rerum in
uenta admiratione primum
digna eſt ratio nauticæ pyxi
dis, qua tot ſulcantur maria,
creditur profundo pelagi, &
vaſtitati aquarum, & ventorum turbini
ſalus toc hominum, tam ingentes pecuniæ,
ipſorum denique vita Principum, vaſculo
tam paruo, virgulæque, imò acui modicæ?
Nec ſolùm ſufficiat, hæc credidiſſe, niſi etiam
ea nos dirigat ac doceat, lapiſque ſenſus ex
pers tot viris ſapientiſſimis oculatis atque
auritis præſtet.
uenta admiratione primum
digna eſt ratio nauticæ pyxi
dis, qua tot ſulcantur maria,
creditur profundo pelagi, &
vaſtitati aquarum, & ventorum turbini
ſalus toc hominum, tam ingentes pecuniæ,
ipſorum denique vita Principum, vaſculo
tam paruo, virgulæque, imò acui modicæ?
Nec ſolùm ſufficiat, hæc credidiſſe, niſi etiam
ea nos dirigat ac doceat, lapiſque ſenſus ex
pers tot viris ſapientiſſimis oculatis atque
auritis præſtet.
Proxima laus poſſet concedi tormento
rum bellicorum inuentioni, niſi ad damna
humani generis potius, quàm ad vtilitatem
inuenta videretur, vnde etiam execrabile in
uentoris nomen.
rum bellicorum inuentioni, niſi ad damna
humani generis potius, quàm ad vtilitatem
inuenta videretur, vnde etiam execrabile in
uentoris nomen.
Cui ſuccedit mira illa typis excudendo
rum librorum ars nulli poſt primam nec
vtilitate, nec dignitate, nec ſubtilitate ſe
cunda, quæ etiam ſi primo loco ſtatuatur,
rectè factum credamus. His tribus tota an
tiquitas nihil par habet. Mitto reliqua huius
ætatis inuenta mira, ſed quæ acceſſionem
faciant veteribus artibus potius, quàm proa
uorum ingenia ſuperent. Hæc ſi velim enu
merare, totus liber non ſufficiat, ſed pro
exemplo aliqua ſubiiciam.
rum librorum ars nulli poſt primam nec
vtilitate, nec dignitate, nec ſubtilitate ſe
cunda, quæ etiam ſi primo loco ſtatuatur,
rectè factum credamus. His tribus tota an
tiquitas nihil par habet. Mitto reliqua huius
ætatis inuenta mira, ſed quæ acceſſionem
faciant veteribus artibus potius, quàm proa
uorum ingenia ſuperent. Hæc ſi velim enu
merare, totus liber non ſufficiat, ſed pro
exemplo aliqua ſubiiciam.
Fornices in ædibus: nolas in templis:
ſtapedes in ephippiis: molas in horologiis:
candidarum linearum diſtinctionem in vi
tro: formam & celeritatem excudendi in
aureis nummis: rotam qua fila plurima ſi
mul nentur, ſuppreſſam conſultò Venetiis,
vt pauperum muliercularum vitæ ac earum
filiis conſulatur. Quæ etiam in vſum longo
interuallo temporum deſita, vt Quinquere
mium ſtructura, & Chryſocollæ compoſitio.
Et thoracum Thracium ſtructura, cuius in
Atticis tanquam de re præſentente atque
exactè nota meminit Pauſanias: Cum Sau
romatæ (inquit) ferro carerent, nec emere,
aut commutando illud habere curarent, abun
darent autem equis, illorum vngulas cùm
mortui eſſent collectas, ac repurgatas, in
bracteas ſecabant: inde neruis equorum, aut
boum in formam ſquamoſi corij ſerpentis
conſuebant: atque ita, vt ſi quis non vidit,
fructum pinus viridis referent. Taleſque
thoraces, neque vſu, neque elegantia Atti
cis, qui ferro conſtabant, vlla ex parte infe
riores erant. Seu enim eminus iaculis, ſeu
cominus gladiis feriantur, optimè reſiſtunt.
Vnum verò ex his in Æſculapij templo ſuſ
penſum ætate ſua refert Athenis. In quos
vſus ſi nunc reſtitueretur, atque alios, mi
nimè operam luſurum inuentorem exiſtima
uerim.
ſtapedes in ephippiis: molas in horologiis:
candidarum linearum diſtinctionem in vi
tro: formam & celeritatem excudendi in
aureis nummis: rotam qua fila plurima ſi
mul nentur, ſuppreſſam conſultò Venetiis,
vt pauperum muliercularum vitæ ac earum
filiis conſulatur. Quæ etiam in vſum longo
interuallo temporum deſita, vt Quinquere
mium ſtructura, & Chryſocollæ compoſitio.
Et thoracum Thracium ſtructura, cuius in
Atticis tanquam de re præſentente atque
exactè nota meminit Pauſanias: Cum Sau
romatæ (inquit) ferro carerent, nec emere,
aut commutando illud habere curarent, abun
darent autem equis, illorum vngulas cùm
mortui eſſent collectas, ac repurgatas, in
bracteas ſecabant: inde neruis equorum, aut
boum in formam ſquamoſi corij ſerpentis
conſuebant: atque ita, vt ſi quis non vidit,
fructum pinus viridis referent. Taleſque
thoraces, neque vſu, neque elegantia Atti
cis, qui ferro conſtabant, vlla ex parte infe
riores erant. Seu enim eminus iaculis, ſeu
cominus gladiis feriantur, optimè reſiſtunt.
Vnum verò ex his in Æſculapij templo ſuſ
penſum ætate ſua refert Athenis. In quos
vſus ſi nunc reſtitueretur, atque alios, mi
nimè operam luſurum inuentorem exiſtima
uerim.
Thoracum
mirabilium
ſtructura.
mirabilium
ſtructura.
Verùm artes quæ maximè illuſtrantur
ſubtilitate, ſunt, Pictura, ſculptura, plaſtices:
nam ſi vel paulò oculus elatior, aut naris
anguſtior, aut labium obliquius, quantum
impenderis operæ, tantum prorſus perdi
deris. In ſculptura excelluerunt antiqui adeò
(ad Iudæos hoc referunt ) vt plus tunc ſci
uerit manus, quàm nunc agnoſcat oculus.
Huiuſcemodi miraculi Carneolos duos vidi
ignotis animalium figuris. Et equidem ſub
tilitas ipſa prorſus decoris omnis mater eſt.
Nec ſolùm decoris, ſed etiam perſæpe fir
mitatis: velut in muris exacta ſtructura ad
perpendiculum, firmiſſimum atque æter
num opus reddit: quæ ſi paululum ab ea
deſciueris, mirum quàm breui illos euertat.
ſubtilitate, ſunt, Pictura, ſculptura, plaſtices:
nam ſi vel paulò oculus elatior, aut naris
anguſtior, aut labium obliquius, quantum
impenderis operæ, tantum prorſus perdi
deris. In ſculptura excelluerunt antiqui adeò
(ad Iudæos hoc referunt ) vt plus tunc ſci
uerit manus, quàm nunc agnoſcat oculus.
Huiuſcemodi miraculi Carneolos duos vidi
ignotis animalium figuris. Et equidem ſub
tilitas ipſa prorſus decoris omnis mater eſt.
Nec ſolùm decoris, ſed etiam perſæpe fir
mitatis: velut in muris exacta ſtructura ad
perpendiculum, firmiſſimum atque æter
num opus reddit: quæ ſi paululum ab ea
deſciueris, mirum quàm breui illos euertat.
Artes tres,
quæ ſubtili
tate illuſtran
tur.
quæ ſubtili
tate illuſtran
tur.
Gemmæ ſub
tiliſſimæ
ſculptæ.
tiliſſimæ
ſculptæ.
Quæ verò ſolùm iuuantur, etſi non illu
ſtrentur, artes ſunt, Militaris, magia, chymi
ſtica, machinatoria, quæ ſub architectura
continetur. Pictura non ſolùm iuuatur, ſed
etîam illuſtratur. Eſt enim pictura, mecha
nicarum omnium ſubtiliſſima eadem verò
& nobiliſſima. Nam quicquid plaſtices, aut
ſculptura conatur, mirabilius pictura fingit,
addit vmbras, & colores, & opticen ſibi
iungit, nouis etiam additis quibuſdam in
uentionibus: nam pictorem omnia neceſſe
eſt ſcire, quoniam omnia imitatur.
ſtrentur, artes ſunt, Militaris, magia, chymi
ſtica, machinatoria, quæ ſub architectura
continetur. Pictura non ſolùm iuuatur, ſed
etîam illuſtratur. Eſt enim pictura, mecha
nicarum omnium ſubtiliſſima eadem verò
& nobiliſſima. Nam quicquid plaſtices, aut
ſculptura conatur, mirabilius pictura fingit,
addit vmbras, & colores, & opticen ſibi
iungit, nouis etiam additis quibuſdam in
uentionibus: nam pictorem omnia neceſſe
eſt ſcire, quoniam omnia imitatur.
Et philoſophus pictor, architectus, & diſ
ſectionis artifex. Argumento eſt præclara il
la totius humani corporis imitatio, iam plu
ribus antè annis inchoata à Leonardo Vin
cio Florentino, & penè abſoluta: ſed deerat
operi tantus artifex, ac rerum naturæ inda
gator, quantus eſt Veſalius,
ſectionis artifex. Argumento eſt præclara il
la totius humani corporis imitatio, iam plu
ribus antè annis inchoata à Leonardo Vin
cio Florentino, & penè abſoluta: ſed deerat
operi tantus artifex, ac rerum naturæ inda
gator, quantus eſt Veſalius,
Itaque vt de artis præceptis tum plaſti
ces, aliquid dicam, illud commune amba
bus primò aſſumendum eſt, tum etiam cæ
landi, ac ſculpendi, difficilius eſſe vtramque
partem faciei fingere, quàm vnam tantùm.
Tripliciter enim contingit faciem exprime
re, mediam, totam & ſeſquidimidiam. In fa
cie ſumptum eſt exemplum, quia homines
belluis, vt belluæ plantis, & plantæ regio
nibus, earumque partibus difficilius fun
guntur. Facies autem ex hominis partibus,
& ex modis illius tota difficillimè exprimi
tur. Primùm quidem, quia generaliter
duplus eſt labor: inde comparatione, ſi
quid artifex delituit in magnitudine, nume
ro, forma, colore, lituris, rugis, cauitatibus,
aliiſque innumeris, quæ in vnius medietatis
figura latebant, manifeſta facta, operis tur-
ces, aliquid dicam, illud commune amba
bus primò aſſumendum eſt, tum etiam cæ
landi, ac ſculpendi, difficilius eſſe vtramque
partem faciei fingere, quàm vnam tantùm.
Tripliciter enim contingit faciem exprime
re, mediam, totam & ſeſquidimidiam. In fa
cie ſumptum eſt exemplum, quia homines
belluis, vt belluæ plantis, & plantæ regio
nibus, earumque partibus difficilius fun
guntur. Facies autem ex hominis partibus,
& ex modis illius tota difficillimè exprimi
tur. Primùm quidem, quia generaliter
duplus eſt labor: inde comparatione, ſi
quid artifex delituit in magnitudine, nume
ro, forma, colore, lituris, rugis, cauitatibus,
aliiſque innumeris, quæ in vnius medietatis
figura latebant, manifeſta facta, operis tur-