1etiam beneficio tenuium linteorum, quæ vt
amota fuerint ab imagine, & ſtatim ſe con
trahunt. Et per conos ductiles. Præterea in
picturis, ac ſtatuis. & ectypis rationem aſ
pectus ſeruari dicet: ſi quis fructum artis
percipere velit: nam picturæ aliæ è regione,
aliæ à latere, aliæ ex editiore, nonnullæ lon
gius perſpiciendæ ſunt: ſtatuæ in luce ex
obſcuro loco: minuta alia quæque in obſcu
ro ex luce, ne fatiſcant. Similiter & colo
res viuidiores in obſcuro apparent. Vnde
mos ille obducendi velum tabernis vena
lium pannorum.
amota fuerint ab imagine, & ſtatim ſe con
trahunt. Et per conos ductiles. Præterea in
picturis, ac ſtatuis. & ectypis rationem aſ
pectus ſeruari dicet: ſi quis fructum artis
percipere velit: nam picturæ aliæ è regione,
aliæ à latere, aliæ ex editiore, nonnullæ lon
gius perſpiciendæ ſunt: ſtatuæ in luce ex
obſcuro loco: minuta alia quæque in obſcu
ro ex luce, ne fatiſcant. Similiter & colo
res viuidiores in obſcuro apparent. Vnde
mos ille obducendi velum tabernis vena
lium pannorum.
Mediæ &
ſeſquidimi
diæ repræſen
tationis diſ
crimen.
ſeſquidimi
diæ repræſen
tationis diſ
crimen.
Plaſtice dif
ficilior celan
di, & ſcul
pendi ratio
ne.
ficilior celan
di, & ſcul
pendi ratio
ne.
Columnæ
quinque pla
ſtici operis in
Vormacta
mirifici.
quinque pla
ſtici operis in
Vormacta
mirifici.
Plaſtica mi
rabilis anti
qua fabri
candi im
menſa opera.
rabilis anti
qua fabri
candi im
menſa opera.
Stuchorum
genera.
genera.
Quomodo
homines ad
viuum, vt
dici ſolet fin
gantur.
homines ad
viuum, vt
dici ſolet fin
gantur.
Franciſci
Gallorum
regis imago.
Cardinalis
de Turno.
Quomodo
imagines ex
magnis in
paruas breui
temporis ſpa
tio redigan
tur.
Artes nobi
liores latere,
& quænam
ſint.
Gallorum
regis imago.
Cardinalis
de Turno.
Quomodo
imagines ex
magnis in
paruas breui
temporis ſpa
tio redigan
tur.
Artes nobi
liores latere,
& quænam
ſint.
Et quanquam hæc per ſe magnæ ſubtili
tatis exempla ſint, pleræque tamen nobilio
rum artium fermè latent, tum ob rerum pro
prietates ignotas adhuc tum quia ſubtilio
ri inuentione indigent. Sunt autem quæ la
tent: vt, vitri tenacis faciendi ratio: the
ſaurorum inuentio: ſtridorem dandi aëri, ab
albo plumbo auferendi: effodiendi vnde
quaque vtiles res tranſmutandi colores:
perfecta ratio permutandi corruptum vinum
in acetum, quæ inuenta mea ætate, mea
etiam ætate periit, tametſi multa non inu
tilia ſuprà tradiderimus: dignoſcendi rerum
proprias vires: ars proferendæ in longum
vitæ, de qua ſuprà diximus: materiam face
re quæ machinarum ignearum vi reſiſtat: vo
landi inuentum, quod nuper tentatum à
duobus illis peſſimè ceſſit. Vincius, de quo
ſuprà diximus, tentauit, & fruſtrà: hic pictor
fuit egregius. Super omnia Tirydatis ma
gia, ob quàm à Nerone ingenti pecunia, &
Armeniæ regno donatus eſt, dum ea docet,
facere, quæ fieri nequeunt. Veruntamen &
horum quæ diu latuerunt quædam inuenta
ſunt, vt horologia abſque fune. Stant pro
fune rotæ, in quibuſdam molæ ſuperpoſitæ,
limaci figura, denticulis 26. quibuſdam etiam
pluribus: ab his denticulatus axis qui totam
agit machinam, circumagitur. In altero rota
eſt 48. denticulis in imo diſpoſitis, alterique
rotæ implexis, vt cum molæ nixu quæ in
imo eſt circumuertitur, alia totidem denti
bus implexa etiam circumuoluta totam ma
chinam ſecum ducat. Simili ratione inuen
tum eſt, vt Cæſaris ſedes ita diſponeretur,
vt quocunque ſitu conſtituatur, ille immobi
lis, ac commodè dum vehitur ſedeat. Hoc
tractum ex armillarum ratione: cùm enim
circuli tres chalybei conſtituentur, polis
ſurſum deorſum, antè, retro, dextra ac ſini
ſtra mobilibus, cùm plures non poſſint eſſe
ſitus, neceſſe eſt ipſum in eſſedo quomodo
cunque agatur quieſcere perpetuò. Habet
hoc aliquid non abſimile lucernis, à quorum
exemplo ducta eſt ratio: circumuolutæ enim
tametſi patulæ, oleum nequaquam effundunt.
Nuper etiam quidam machinam illam
mundi vniuerſalem olim à Gulielmo Zelan
dino fabricatam atque diſſolutam, in tene
briſque per incuriam marceſcentem, cùm ego
quodam bono fato ad inſtaurandum bonas
artes etiam obiter non minus quàm ex in
duſtria natus, in lucem reuocaſſem, in inte
grum reſtituit. Cuius exemplo aliam Caro
lo quinto Cæſari, ita conſtruxit, vt in ea &
temporum momenta, & partes ſignorum
ſingulas videas, & octaui orbis tardiſſimum
motum intuearis. Diuiſiones quoque orbis
ſignorum varias, quas domos vocant, ho
raſque æquales, & inęquales, & quod maius
eſt, vniuerſi orbis partibus inſeruientes, vt
hæc verè machina orbem vniuerſum refe
rat, in ea inſpicere licet. Omitto progreſſus,
regreſſuſque ſingulorum errantium ſyde
rum, latitudines, altitudineſque aliaque in
numera, vt prorſus res non minus fama
quam fide maior ſit. Referunt Sabor regem
Perſarum huiuſcemodi machinam tam gran
de è vitro conſtrui feciſſe, vt in eius centro
ſederet tanquam in terræ ſpærula, ſpectan
tem ſub pedibus etiam aſtra, exorientiaque
ac occidentia ſydera, vt ſic mortalis cùm
eſſet, ſupra tamen omnem mortalitatis fa
ſtum & expectationem eſſe videretur. Et
certè quid maius & diuinius ſub hominis
ſenſibus cadere poteſt, etiam Regi vniuerſum
orbem terrarum poſſidenti, quam quòd poſt
quam terras, & materia poſſidet, etiam cœ
lum & aſtra, Dei domicilium habere videa
tur? Talia recitantem Honoratus Ianius
Valentinus, Principis illuſtriſſimi Hiſpania
rum Philippi pręceptor, in literis humanio
ribus vir per quam doctus, & humaniſſimus,
excepit dicens: Machina hæc olim vitro, vt
rectè dixiſti, non vt nunc metallo fieri ſolita
erat: cuius teſtis Claudianus eſt pręter
etiam Ciceronis autoritatem. Sed libet, in
quit, ipſius carmina recitare, dubij cuiuſdam
cauſa.
Iupiter in paruo cùm cerneret æthera vitro,
Riſit, & ad ſuperos talia dicta dedit:
Huccine mortalis progreſſa potentia curæ?
Iam meus in fragili luditur orbe labor.
Iura poli, rerumque fidem legeſque deorum,
Ecce Syracuſius tranſtulit arte ſenex.
Incluſus variis famulatur ſpiritus aſtris,
Et vinum certis motibus vrget opus.
Percurrit proprium mentitus ſignifer annum,
Et ſimulata nouo Cynthia menſe redit.
Iamque ſuum voluens audax induſtria mundum,
Gaudet, & humana ſydera mente regit.
Quid falſo inſontem tonitru Salmonea miror?
Æmula naturæ parua reperta manus.
tatis exempla ſint, pleræque tamen nobilio
rum artium fermè latent, tum ob rerum pro
prietates ignotas adhuc tum quia ſubtilio
ri inuentione indigent. Sunt autem quæ la
tent: vt, vitri tenacis faciendi ratio: the
ſaurorum inuentio: ſtridorem dandi aëri, ab
albo plumbo auferendi: effodiendi vnde
quaque vtiles res tranſmutandi colores:
perfecta ratio permutandi corruptum vinum
in acetum, quæ inuenta mea ætate, mea
etiam ætate periit, tametſi multa non inu
tilia ſuprà tradiderimus: dignoſcendi rerum
proprias vires: ars proferendæ in longum
vitæ, de qua ſuprà diximus: materiam face
re quæ machinarum ignearum vi reſiſtat: vo
landi inuentum, quod nuper tentatum à
duobus illis peſſimè ceſſit. Vincius, de quo
ſuprà diximus, tentauit, & fruſtrà: hic pictor
fuit egregius. Super omnia Tirydatis ma
gia, ob quàm à Nerone ingenti pecunia, &
Armeniæ regno donatus eſt, dum ea docet,
facere, quæ fieri nequeunt. Veruntamen &
horum quæ diu latuerunt quædam inuenta
ſunt, vt horologia abſque fune. Stant pro
fune rotæ, in quibuſdam molæ ſuperpoſitæ,
limaci figura, denticulis 26. quibuſdam etiam
pluribus: ab his denticulatus axis qui totam
agit machinam, circumagitur. In altero rota
eſt 48. denticulis in imo diſpoſitis, alterique
rotæ implexis, vt cum molæ nixu quæ in
imo eſt circumuertitur, alia totidem denti
bus implexa etiam circumuoluta totam ma
chinam ſecum ducat. Simili ratione inuen
tum eſt, vt Cæſaris ſedes ita diſponeretur,
vt quocunque ſitu conſtituatur, ille immobi
lis, ac commodè dum vehitur ſedeat. Hoc
tractum ex armillarum ratione: cùm enim
circuli tres chalybei conſtituentur, polis
ſurſum deorſum, antè, retro, dextra ac ſini
ſtra mobilibus, cùm plures non poſſint eſſe
ſitus, neceſſe eſt ipſum in eſſedo quomodo
cunque agatur quieſcere perpetuò. Habet
hoc aliquid non abſimile lucernis, à quorum
exemplo ducta eſt ratio: circumuolutæ enim
tametſi patulæ, oleum nequaquam effundunt.
Nuper etiam quidam machinam illam
mundi vniuerſalem olim à Gulielmo Zelan
dino fabricatam atque diſſolutam, in tene
briſque per incuriam marceſcentem, cùm ego
quodam bono fato ad inſtaurandum bonas
artes etiam obiter non minus quàm ex in
duſtria natus, in lucem reuocaſſem, in inte
grum reſtituit. Cuius exemplo aliam Caro
lo quinto Cæſari, ita conſtruxit, vt in ea &
temporum momenta, & partes ſignorum
ſingulas videas, & octaui orbis tardiſſimum
motum intuearis. Diuiſiones quoque orbis
ſignorum varias, quas domos vocant, ho
raſque æquales, & inęquales, & quod maius
eſt, vniuerſi orbis partibus inſeruientes, vt
hæc verè machina orbem vniuerſum refe
rat, in ea inſpicere licet. Omitto progreſſus,
regreſſuſque ſingulorum errantium ſyde
rum, latitudines, altitudineſque aliaque in
numera, vt prorſus res non minus fama
quam fide maior ſit. Referunt Sabor regem
Perſarum huiuſcemodi machinam tam gran
de è vitro conſtrui feciſſe, vt in eius centro
ſederet tanquam in terræ ſpærula, ſpectan
tem ſub pedibus etiam aſtra, exorientiaque
ac occidentia ſydera, vt ſic mortalis cùm
eſſet, ſupra tamen omnem mortalitatis fa
ſtum & expectationem eſſe videretur. Et
certè quid maius & diuinius ſub hominis
ſenſibus cadere poteſt, etiam Regi vniuerſum
orbem terrarum poſſidenti, quam quòd poſt
quam terras, & materia poſſidet, etiam cœ
lum & aſtra, Dei domicilium habere videa
tur? Talia recitantem Honoratus Ianius
Valentinus, Principis illuſtriſſimi Hiſpania
rum Philippi pręceptor, in literis humanio
ribus vir per quam doctus, & humaniſſimus,
excepit dicens: Machina hæc olim vitro, vt
rectè dixiſti, non vt nunc metallo fieri ſolita
erat: cuius teſtis Claudianus eſt pręter
etiam Ciceronis autoritatem. Sed libet, in
quit, ipſius carmina recitare, dubij cuiuſdam
cauſa.
Iupiter in paruo cùm cerneret æthera vitro,
Riſit, & ad ſuperos talia dicta dedit:
Huccine mortalis progreſſa potentia curæ?
Iam meus in fragili luditur orbe labor.
Iura poli, rerumque fidem legeſque deorum,
Ecce Syracuſius tranſtulit arte ſenex.
Incluſus variis famulatur ſpiritus aſtris,
Et vinum certis motibus vrget opus.
Percurrit proprium mentitus ſignifer annum,
Et ſimulata nouo Cynthia menſe redit.
Iamque ſuum voluens audax induſtria mundum,
Gaudet, & humana ſydera mente regit.
Quid falſo inſontem tonitru Salmonea miror?
Æmula naturæ parua reperta manus.
Horoligia
abſque fune.
abſque fune.
Sedes mira.
Gulielmus
Zelandinus
autor ſphæræ
cœleſtis, mi
rabilis arti
ficiis.
Zelandinus
autor ſphæræ
cœleſtis, mi
rabilis arti
ficiis.
Quæro, inquit, quonam modo ſpiritu in
cluſo ea moles tam variis motibus circum
uolui potuit, vt Claudianus refert? Deinde,
cur ex vitro olim, nunc autem ex metallo?
Tum ego: Cauſa cur ex vitro olim fieret
machina cœleſtis orbis, erat, quoniam cùm
eſſet æmula verè cœli, includebantur mino
res maioribus: quamobrem qui intus erant,
& ſydera ſpectari non potuiſſent, niſi om
nes ex materia perſpicua conflati fuiſſent.
Itaque qui nunc has moles faciunt, vitri fra
gilitatem verentes, coguntur non naturalem
mundi machinam æmulari, orbem orbi cir
cumponendo, quoniam cùm ex metallo ſint,
videri non poſſent: ſed quot ſunt orbes, tot
efficiunt tabulas, aut ſaltem ſenas, Solis or
bem Veneris orbi immiſcentis, in circui
tumque compaginant, vt quod eſt rorarum,
ponderum, molarum, curruum, denticulo
rum, nolarum, virgarum, funium, atque
aliorum inſtrumentorum, lateat intus:
cluſo ea moles tam variis motibus circum
uolui potuit, vt Claudianus refert? Deinde,
cur ex vitro olim, nunc autem ex metallo?
Tum ego: Cauſa cur ex vitro olim fieret
machina cœleſtis orbis, erat, quoniam cùm
eſſet æmula verè cœli, includebantur mino
res maioribus: quamobrem qui intus erant,
& ſydera ſpectari non potuiſſent, niſi om
nes ex materia perſpicua conflati fuiſſent.
Itaque qui nunc has moles faciunt, vitri fra
gilitatem verentes, coguntur non naturalem
mundi machinam æmulari, orbem orbi cir
cumponendo, quoniam cùm ex metallo ſint,
videri non poſſent: ſed quot ſunt orbes, tot
efficiunt tabulas, aut ſaltem ſenas, Solis or
bem Veneris orbi immiſcentis, in circui
tumque compaginant, vt quod eſt rorarum,
ponderum, molarum, curruum, denticulo
rum, nolarum, virgarum, funium, atque
aliorum inſtrumentorum, lateat intus: