1quanquam neque pondera, nec funes arti
fex noſter miſcuerit, ſed omnia ferro, denti
culiſque miro conſtruxit artificio: ipſi verò
errones è tabulis cum quibuſdam circulis
prominentes abſque impedimento ſpectari
poſſent. Ex quo manifeſtum eſt, antiquam
ſtructuram longè hac noſtra nobiliorem eſ
ſe, ac pulchriorem, noſtram verò diuturnio
rem. Quòd ſi ex materia dura ac perſpicua
fierent, quemadmodum diximus ſuperius de
Chryſtallo cui argentum ſit immiſtum,
tunc & naturali rotundæ formæ, & conſtru
ctioni orbium qua vnus alteri includitur, &
perſpicuitati ac pulchritudini cum diutur
nitate conſultum eſſet. Itaque iam de vitro
habes rationem: non enim facilè erat, tunc
maximè, ex alia materia hanc machinam
perſpicuam facere niſi ex vitro, præſertim
quòd tunc longè maiores fierent, quàm
quæ ex metallo nunc moles illæ. Atque ex
his iam patet, quòd machinæ tales ponde
ribus non agebantur: nam includi vix po
terant, & incluſa motum perennem non
habuiſſent, & operis pulchritudinem fœdaſ
ſent: externis verò motis orbibus ex vno
latere tantùm, vim vitro grauem attuliſſent.
Quamobrem facilius fuit hoc Archimedi
ſpiritu agere, tum maximè quòd orbibus
vnum tantùm motum addiderat, omneſque
circa idem centrum collocabat, vt Calippus
& Eudoxus, ipſam verò terram exiguam
ſphærulam multiplici motu agitabat in me
dio neſcio quibus artificiis. Nam ſic Archi
medes exiſtimauit orbis partes ſe habere, vt
in libello de Arenæ numero manifeſtè te
ſtatur. Quam opinionem ſequutus eſt. Nico
laus Copernicus ætate noſtra. An verò ad
vnguem, non ſatis conſtat, cùm incertum
ſit, an Archimedes lunæ orbes, vt Coperni
cus, cum elementis ipſis circumuolui vo
luerit. Manifeſtum eſt igitur duabus de cau
ſis, Archimedi facilius fuiſſe molem hanc
vitream facere, ac ſpiritu abſque nixu alio
agitare, quàm noſtris temporibus ab his qui
placita Ptolomæi ſequuntur. Sed quòd hæc
machina ſpiritu agi potuerit, magna ad
miratione haud dignum exiſtimo, conſide
rantibus nobis quanta vi globulos expellant
machinæ illæ quæ in Germania fiunt, cùm
tamen aëris impetu ſolum id agant. Aliter
forſan per ſpiritum Claudianus intellexit
vim abditam molis, de quibus in initio
huius operis diximus. Abſconditis enim ex
arte vinculis, ſeu ( vt nuper diximus ) ro
tarum cum denticulis auxilio fretus, machi
na ſpontè ac ſpiritu quodam moueri pote
rat videri. Nec verò de motu tantùm quo
aſtra ab Oriente in Occidentem feruntur
intelligi debet, nam Cicero hæc habet:
Quòd ſi ad barbaros veluti Scythas ſphæ
ram aliquis tulerit hanc, quam nuper fami
liaris noſter effecit Poſſidonius, cuius ſingulę
conuerſiones idem efficiunt in Sole & in
Luna, & in quinque ſtellis errantibus, quod
efficitur in cœlo ſingulis diebus ac noctibus,
qui ea barbarie dubitet quin ea ſphæra ſit
perfecta ratione? Hi autem dubitant de
mundo, ex quo oriuntur omnia ac fiunt,
caſu ne ipſe ſit effectus, an neceſſitate ali
qua, an ratione, an mente diuina. Et Archi
medem arbitrantur plus valuiſſe in imitan
dis ſphære conuerſionibus, quàm naturam
in efficiendis, præſertim cùm multis parti
bus ſint illa perfecta, quàm hæc ſimulata ſo
lertius. Manifeſtum eſt ex his verbis, non ſo
lùm Archimedem ante Ciceronem, ſed ip
ſius Ciceronis ætate Poſſidonium imitatum
eſſe motus omnes aſtrorum machina illa,
globoue orbem referent. Itaque ſic Clau
dianum exponere liceat, vt vim illam quæ
vinculis molarum ac nixu continebatur, la
tentem ac ſi non eſſet prætermiſſam, effi
giem ſpontè ſe agentis machinæ, ac proprio
ſpiritu mouentis ſemet, vt non pro ſpiritu
aërem, ſed animam ipſam interpretemur.
Nuper amicus noſter artem inuenit nitorem
addendi auro ducto. Idem reperit modum,
quo aurum ſerico intermiſtum nere liceret
firmo opere: antea enim facilè ob inæquali
tatem diſſoluebatur textura. Primo inuento
cum paucis diebus operi vacaret, quęſtum
annuum quinquaginta aureorum coronato
rum faciebat: ſecundo ducentorum. Affir
mabat ſi poliendi auri negociatio toto anno
perducaret, ad mille aureos coronatos lu
crum acceſſurum. Ita in magnis parua, in
paruis magna induſtria hominem alit, talia
autem innumera.
fex noſter miſcuerit, ſed omnia ferro, denti
culiſque miro conſtruxit artificio: ipſi verò
errones è tabulis cum quibuſdam circulis
prominentes abſque impedimento ſpectari
poſſent. Ex quo manifeſtum eſt, antiquam
ſtructuram longè hac noſtra nobiliorem eſ
ſe, ac pulchriorem, noſtram verò diuturnio
rem. Quòd ſi ex materia dura ac perſpicua
fierent, quemadmodum diximus ſuperius de
Chryſtallo cui argentum ſit immiſtum,
tunc & naturali rotundæ formæ, & conſtru
ctioni orbium qua vnus alteri includitur, &
perſpicuitati ac pulchritudini cum diutur
nitate conſultum eſſet. Itaque iam de vitro
habes rationem: non enim facilè erat, tunc
maximè, ex alia materia hanc machinam
perſpicuam facere niſi ex vitro, præſertim
quòd tunc longè maiores fierent, quàm
quæ ex metallo nunc moles illæ. Atque ex
his iam patet, quòd machinæ tales ponde
ribus non agebantur: nam includi vix po
terant, & incluſa motum perennem non
habuiſſent, & operis pulchritudinem fœdaſ
ſent: externis verò motis orbibus ex vno
latere tantùm, vim vitro grauem attuliſſent.
Quamobrem facilius fuit hoc Archimedi
ſpiritu agere, tum maximè quòd orbibus
vnum tantùm motum addiderat, omneſque
circa idem centrum collocabat, vt Calippus
& Eudoxus, ipſam verò terram exiguam
ſphærulam multiplici motu agitabat in me
dio neſcio quibus artificiis. Nam ſic Archi
medes exiſtimauit orbis partes ſe habere, vt
in libello de Arenæ numero manifeſtè te
ſtatur. Quam opinionem ſequutus eſt. Nico
laus Copernicus ætate noſtra. An verò ad
vnguem, non ſatis conſtat, cùm incertum
ſit, an Archimedes lunæ orbes, vt Coperni
cus, cum elementis ipſis circumuolui vo
luerit. Manifeſtum eſt igitur duabus de cau
ſis, Archimedi facilius fuiſſe molem hanc
vitream facere, ac ſpiritu abſque nixu alio
agitare, quàm noſtris temporibus ab his qui
placita Ptolomæi ſequuntur. Sed quòd hæc
machina ſpiritu agi potuerit, magna ad
miratione haud dignum exiſtimo, conſide
rantibus nobis quanta vi globulos expellant
machinæ illæ quæ in Germania fiunt, cùm
tamen aëris impetu ſolum id agant. Aliter
forſan per ſpiritum Claudianus intellexit
vim abditam molis, de quibus in initio
huius operis diximus. Abſconditis enim ex
arte vinculis, ſeu ( vt nuper diximus ) ro
tarum cum denticulis auxilio fretus, machi
na ſpontè ac ſpiritu quodam moueri pote
rat videri. Nec verò de motu tantùm quo
aſtra ab Oriente in Occidentem feruntur
intelligi debet, nam Cicero hæc habet:
Quòd ſi ad barbaros veluti Scythas ſphæ
ram aliquis tulerit hanc, quam nuper fami
liaris noſter effecit Poſſidonius, cuius ſingulę
conuerſiones idem efficiunt in Sole & in
Luna, & in quinque ſtellis errantibus, quod
efficitur in cœlo ſingulis diebus ac noctibus,
qui ea barbarie dubitet quin ea ſphæra ſit
perfecta ratione? Hi autem dubitant de
mundo, ex quo oriuntur omnia ac fiunt,
caſu ne ipſe ſit effectus, an neceſſitate ali
qua, an ratione, an mente diuina. Et Archi
medem arbitrantur plus valuiſſe in imitan
dis ſphære conuerſionibus, quàm naturam
in efficiendis, præſertim cùm multis parti
bus ſint illa perfecta, quàm hæc ſimulata ſo
lertius. Manifeſtum eſt ex his verbis, non ſo
lùm Archimedem ante Ciceronem, ſed ip
ſius Ciceronis ætate Poſſidonium imitatum
eſſe motus omnes aſtrorum machina illa,
globoue orbem referent. Itaque ſic Clau
dianum exponere liceat, vt vim illam quæ
vinculis molarum ac nixu continebatur, la
tentem ac ſi non eſſet prætermiſſam, effi
giem ſpontè ſe agentis machinæ, ac proprio
ſpiritu mouentis ſemet, vt non pro ſpiritu
aërem, ſed animam ipſam interpretemur.
Nuper amicus noſter artem inuenit nitorem
addendi auro ducto. Idem reperit modum,
quo aurum ſerico intermiſtum nere liceret
firmo opere: antea enim facilè ob inæquali
tatem diſſoluebatur textura. Primo inuento
cum paucis diebus operi vacaret, quęſtum
annuum quinquaginta aureorum coronato
rum faciebat: ſecundo ducentorum. Affir
mabat ſi poliendi auri negociatio toto anno
perducaret, ad mille aureos coronatos lu
crum acceſſurum. Ita in magnis parua, in
paruis magna induſtria hominem alit, talia
autem innumera.
Honoratue
Ianius Valen
tinus Prin
cipis Hiſpa
niarum præ
ceptor.
Ianius Valen
tinus Prin
cipis Hiſpa
niarum præ
ceptor.
2.de natura
deorum.
deorum.
Sunt etiam ſubtilitatis proprię artifici,
non arti, exempla: vt Ilias Homeri mem
brana inſcripta, quæ nucis cortice contine
batur: Nauis eburnea, quam apicula pinnis
abſconderet. Propè miraculum accedit ſta
tua Memnonis, quæ oriente Sole quoties
illuſtraretur, ſonitum magnum edebat. Nec fabu
loſa hiſtoria, cuius meminit grauis author
Cornelius Tacitus, & Strabo audiſſe illum
refert. Erat enim Thebis Ægypti, vbi Nilo
ſuperato locus eſt qui Syringa dicitur. Ipſius
ſtatuæ ſolum inferior medietas ſuperarat,
nam ſuperiorem vmbilico tenus olim Cam
byſes Perſarum rex ſuſtulerat: & tamen tan
tula pars adhuc ſonum reddebat. Refert Pau
ſanias, qui illum vidit, audiuitque, ſonum il
lum ſimillimum fuiſſe lyræ fidibus cùm fran
guntur. Quadriga olim opus Myrmecidis
quam muſca integeret: aut Callicatridis ex
ipſo ebore formicæ, quarum partes aliis
oculis aſſequi nequirent. In Ægypto refert
Ioan. Leo factam publicis catenam. Miraris?
in Germania facta eſt, Mediolanum delata.
Pulex egregius capillo vinctus, cui catena
annexa erat, paſcebatur. Hęc ne ſunt ſtulti
tiæ potius, an luxuriæ, an ſubtilitatis argu
menta? Noſtra quoque ætate caueæ è buxo
fabricantur, auellanæ magnitudine, cum aue
intus perfecta: quodque mirum magis eſt, in
horarum ſeptem ſpatio. Principi Vrbini &
hoc noſtra ætate contigit: dono datus eſt
annulus, qui indice exciperetur, gemmam
verò haberet in qua horologium perfectum,
quodque præter lineam horas diſtinguen
tem vno ictu per ſingula horaria ſpatia ge
ſtante admoneret. Hęc tamen admirandę
ſubtilitatis opera, nec diuturna eſſe poſſunt,
nec vtilia, vt quę momentis ſingulis pręim
pediantur, ſed ſolam pariunt admirationem
atque ideo artifici magis quàm emptori pro
ſunt. Vera enim tenuitas vt propriè cœleſtis
cuiuſdam naturę eſt argumentum, & miſtio-
non arti, exempla: vt Ilias Homeri mem
brana inſcripta, quæ nucis cortice contine
batur: Nauis eburnea, quam apicula pinnis
abſconderet. Propè miraculum accedit ſta
tua Memnonis, quæ oriente Sole quoties
illuſtraretur, ſonitum magnum edebat. Nec fabu
loſa hiſtoria, cuius meminit grauis author
Cornelius Tacitus, & Strabo audiſſe illum
refert. Erat enim Thebis Ægypti, vbi Nilo
ſuperato locus eſt qui Syringa dicitur. Ipſius
ſtatuæ ſolum inferior medietas ſuperarat,
nam ſuperiorem vmbilico tenus olim Cam
byſes Perſarum rex ſuſtulerat: & tamen tan
tula pars adhuc ſonum reddebat. Refert Pau
ſanias, qui illum vidit, audiuitque, ſonum il
lum ſimillimum fuiſſe lyræ fidibus cùm fran
guntur. Quadriga olim opus Myrmecidis
quam muſca integeret: aut Callicatridis ex
ipſo ebore formicæ, quarum partes aliis
oculis aſſequi nequirent. In Ægypto refert
Ioan. Leo factam publicis catenam. Miraris?
in Germania facta eſt, Mediolanum delata.
Pulex egregius capillo vinctus, cui catena
annexa erat, paſcebatur. Hęc ne ſunt ſtulti
tiæ potius, an luxuriæ, an ſubtilitatis argu
menta? Noſtra quoque ætate caueæ è buxo
fabricantur, auellanæ magnitudine, cum aue
intus perfecta: quodque mirum magis eſt, in
horarum ſeptem ſpatio. Principi Vrbini &
hoc noſtra ætate contigit: dono datus eſt
annulus, qui indice exciperetur, gemmam
verò haberet in qua horologium perfectum,
quodque præter lineam horas diſtinguen
tem vno ictu per ſingula horaria ſpatia ge
ſtante admoneret. Hęc tamen admirandę
ſubtilitatis opera, nec diuturna eſſe poſſunt,
nec vtilia, vt quę momentis ſingulis pręim
pediantur, ſed ſolam pariunt admirationem
atque ideo artifici magis quàm emptori pro
ſunt. Vera enim tenuitas vt propriè cœleſtis
cuiuſdam naturę eſt argumentum, & miſtio-